ZMIEJSZAJĄCY SIĘ PRZYCHÓD

ZMIEJSZAJĄCY SIĘ PRZYCHÓD

Sfor­mułowane przez francuskiego ekonomi­stę, fizjokratę Jako uogólnienie Jego obserwacji empi­rycznych. Twierdził on, że w rolnictwie każdy następny nakład przynosi mniej­szy efekt niż nakład poprzedni, w związ­ku z czym zwiększanie produkcji powo­duje wzrost nakładów na Jednostkę produktu. W konsekwencji produkty żywnościowe są coraz droższe, a przy­chody z rolnictwa — mniejsze. W ujęciu Turgota prawo to ma postać relacji bio­logicznej 1 technicznej. Pełne Jego teo­retyczne rozwinięcie dał dla którego stało się ono podstawą teorii renty różniczkowej renta gruntowa. Prawo to Ricardo ujął w dwóch wersjach: statycznej dyna­micznej.Zgodnie ze statyczną wersją dodatkowe nakłady kapitału i pra­cy na danej powierzchni przynoszą co­raz mniejszy przychód w porównaniu z nakładami poprzednimi, wobec czego przeciętny przychód na Jednostkę nak­ładu maleje. Statyczna wersja tego pra­wa zyskała zwolenników, gdy burżuazyjna ekonomia zajęła się wypracowy­waniem podstaw statycznej teorii rów­nowagi i rozwinęła matematyczne metody marginalistycznej analizy zjawisk gospo­darczych marginalizm. Przedstawi­ciele szkoły psychologicznej matema­tycznej prawo to stosowali także do innych poza ziemiączynników pro­dukcji, a więc do pracy kapitału. Podstawy takiego traktowania zależności między nakładem a efektem dał W. S. Jevons Twierdzili oni, że bardziej intensywne użycie Jed­nostki ziemi, kapitału lub pracy po­wyżej pewnego punktu Jest przyczyną spadającego przychodu. za­częto też traktować Jako prawo pro­porcji czynników wytwórczych. W wer­sji statycznej prawo to sprowadza się do stwierdzenia, że przy danym nie­zmiennym poziomie techniki niezbędne są określone proporcje różnych czynni­ków produkcji w celu osiągnięcia opty­malnego efektu. Istota tego prawa da się sprowadzić do dwóch twierdzeń: 1. Istnieje absolutna granica wielkości przychodu możliwego do otrzymania ze współdziałania dwóch czynników, z któ­rych Jeden Jest constans, a drugi zmie­nia swoją wielkość; 2. istnieje stadium, w ciągu którego wzrost produktu Jest mniej niż proporcjonalny do wzrostu czynnika zmiennego.Dynamiczną wersję stworzyli D. Ricardo i T. R. Malthus Głosi ona, że: 1. w miarę wzrostu efektywnego popytu na środki żywności przechodzi się do uprawy gleb gorszych, co powoduje, że dany nakład kapitału i pracy daje coraz mniejszy przychód z ziemi; w tych warunkach maleją przychody krańcowe, natomiast rosną koszty krańcowe; jest to aspekt ekstensywny dynamicznego prawa zmniejszających się przychodów z zie­mi; 2. zwiększanie kolejnych nakładów kapitału i pracy w ten sam obszar ziemi powoduje zmniejszenie się krańcowych przychodów z tej ziemi; wprowadzanie nowej techniki może wprawdzie czasowo podwyższyć przyrost dochodów, w dłuż­szym jednak okresie nie może przeciw­działać spadaniu przychodów krańco­wych; Jest to aspekt Intensywny dyna­micznego prawa zmniejszających się przychodów z ziemi.W wersji dynamicznej tego prawa de­cydującym zagadnieniem jest dynamika stosunku nakładów do efektów produk­cji rolnej. Jego zwolennicy uznali je w końcu za uniwersalne prawo rozwo­ju społecznego, działające we wszelkich warunkach społeczno-ekonomicznych. Na­dali mu interpretację prawa wiecznego, przyrodniczego, usiłując w ten sposób uzasadnić nierówności w podziale docho­dów, niesprawiedliwość społeczną i wska­zać na ponadustrojowe podłoże antago­nizmów społecznych.Klasycy marksizmu zwłaszcza K. Marks i W. Lenin i późniejsi marksiści nigdy nie negowali teoretycznej możliwości istnienia krzywej malejącego przychodu w warunkach statycznych, ale negowali je Jako uniwersalne prawo rozwoju spo­łecznego. Prawu temu zaprzecza przede wszystkim praktyka. Liczne badania szczegółowe oraz dane statystyczne wskazują, że średnie nakłady pracy uprzedmiotowionej i żywej na Jednostkę produktu systematycznie spadają wraz ze wzrostem produkcji i nakładów. Źród­łem tego Jest postęp techniczny, który zmieniając proporcje między czynnikami wytwórczymi a zwłaszcza nakładami pracy żywej i uprzedmiotowionej pro­wadzi Jednocześnie do minimalizacji łącznych nakładów na produkcję, tj. do obniżki kosztów. Rosnącym nakładom środków produkcji, podnoszącym plony i wydajność Jednostkową zwierząt towa­rzyszy we współczesnych warunkach szybki spadek nakładów pracy żywej za­stępowanej przez maszyny. W rezultacie suma nakładów jednostkowych spada, w związku z czym kolejne przyrosty pro­dukcji można osiągać przy coraz niż­szych kosztach.Błąd zwolenników polega na: l. abstrahowaniu od rzeczywistości histo­rycznej i traktowaniu postępu Jako zja­wiska cyklicznego, zakłócającego chwi­lowo wiecznie działające 2. uogólnianiu na skalę dziejową pewnej techniczno-ekonomicznej prawidłowości występującej w rolnictwie w okresach krótkich i przy braku postępu technicz­nego.jako uniwersalne prawo rozwoju gospodarki rolnej marksi­ści nie twierdzą, że w ogóle nie mogą wystąpić sytuacje, w których rosnące nakłady dawać będą mniej niż propor­cjonalny przyrost efektów. Jest to moż­liwe niekiedy w gospodarstwach chłop­skich, które nie mają dość środków na modernizację techniki wytwarzania, wo­bec czego producenci zmuszeni są gos­podarować w strefie zmniejszającej się wydajności kolejnych porcji nakładów.Zjawisk takich nie można w żadnym razie uznać za ogólne prawo rozwoju rolnictwa. system subiektywnych ocen odzwierciedlający odczuwane po­trzeby gusty, na podstawie których konsument dokonuje wyboru. Pojęcie to wprowadził w celu wyjaśnienia zachowania się konsumenta na rynku, zastępując nim pojęcie uży­teczności. Zamiast założenia, że konsu­ment maksymalizuje użyteczność, a za­tem potrafi ocenić ilościowe różnice uży­teczności dóbr, Jakie ma do wyboru chociaż wiadomo, że Jest ona wielkością niewymierną, Pareto przyjmuje, że kon­sument potrafi Jedynie ocenić, która z możliwości Jest lepsza lub obojętna, i nie maksymalizując żadnej wielkości zawsze wybiera możliwość najlepszą. Po­sługując się przykładem dwóch dóbr Pa­reto Ilustruje funkcję wyboru konsu­menta graficznie na dwuwymiarowym wykresie za pomocą systemu krzy­wych obojętności.Alternatywami są tu różne ilościowe kombinacje dobra y i dobra x. Krzywa obojętności łączy wszystkie kombinacje warościowe dóbr x i y lub w systemie uogólnionym wszelkich dóbr, które z punktu widzenia konsumenta są obo­jętne. Takich krzywych można wypro­wadzić dowolną liczbę. Każda wyżej po­łożona krzywa obojętności reprezentuje możliwości korzystniejsze; przy danej ilości Jednego dobra w miarę przesuwa­nia się na wyższą krzywą ilość drugie­go dobra wzrasta. Krzywe te można od­powiednio ponumerować (por. wykres). Każda kolejna krzywa przy posuwaniu się w górę oznacza wyższy poziom. Czę­sto też system krzywych określa się mia­nem mapy lub skali ip. Pareto mówił o niższych i wyższych poziomach „zado­wolenia”, o „pożądalności”, co niewątpli­wie sugeruje określone stany psychicz­ne konsumenta. Obecnie teoretycy odci­nają się od wszelkich pozorów niepo­trzebnego psychologizowania. Mówi się natomiast, że konsument z dostępnych mu alternatyw wybiera zawsze tę, która w jego skali p. zajmuje najwyższe miej­sce nie rozpatrując, jakie motywy spra­wiły, że zajęła ona to położenie. Krzywe obojętności są wypukłe względem począt­ku układu. Jest to konieczne, aby wybór dokonywany przez konsumenta mógł być określony w sposób jednoznaczny. Stąd też nachylenie krzywych obojętności ma­leje przy posuwaniu się w prawo od po­czątku układu. Wyraża to malejącą sto­pę substytucji dobra y względem dobra x. Krzywe obojętności nie mogą się przecinać ani stykać. Przedstawiony wyżej system zakłada, że konsument potrafi uporządkować stojące przed nim alternatywy na wyższe, niższe lub obo­jętne. Uporządkowanie uwzględniające alternatywy obojętne określa się mianem uporządkowania słabego weak order Ing. Przy uporządkowywaniu muszą być spełnione dwa warunki: 1. spoistości conslstency condition, jeżeli w Jednej sytuacji konsument przedkłada jedną możliwość nad drugą, to postąpi tak sa­mo w każdej odmiennej sytuacji; 2. przechodniości translttvlty condition, jeżeli konsument mając do wyboru alternaty­wę A i B wybiera A, zaś mając do wy­boru alternatywę B i C wybiera B, to mając do wyboru alternatywę A i C wy­bierze możliwość A dlatego właśnie krzywe obojętności nie mogą się na wy­kresie przecinać ani stykać. Nowszą koncepcją systemu p. Jest założenie upo­rządkowania ostrego strong ordertng.tj. takiego, które dopuszcza tylko wyż­sze i niższe pozycje w skali p., wyklucza natomiast możliwość pozycji obojętnych. Zakładając ostre uporządkowanie P. A. Samuelson wyprowadził tzw. teorią p. ujawnionych (revealed prefe­rences), tj. zespół definicji 1 założeń po­zwalających odtworzyć system p. konsu­menta na podstawie dokonywanego przez niego wyboru dóbr na rynku w różnych sytuacjach cenowo-dochodowych. Upo­rządkowanie takie nie wyklucza posłu­giwania się krzywymi o właściwościach podobnych do krzywych obojętności z tą Jednak różnicą, że krzywe te są jedynie liniami odgraniczającymi warianty bar­dziej korzystne od mniej korzystnych, natomiast punkty na tych krzywych są ostro uporządkowane. Koncepcja syste­mu p. jest tylko hipotezą, która ma wy­jaśniać rzeczywiste zachowanie się kon­sumenta na rynku. Powstaje zatem py­tanie, w Jakim stopniu hipoteza ta jest zgodna z rzeczywistością Trudno przypuszczać, aby wybór doko­nywany przez pojedynczego konsumenta cechowała pełna spoistość i konsekwen­cja. Przeciętny konsument nie potrafi uporządkować wielu towarów w system preferencyjny albo nie chce zadać sobie trudu, aby to uczynić. Dlatego też na decyzje konsumentów wpływają często przypadkowe Impulsy zewnętrzne. Nie przekreśla to Jednak teorii. Dla polityki gospodarczej bowiem większe znaczenie ma możliwość wyjaśnienia i przewidze­nia zachowania się zbiorowości ludzi niż pojedynczego konsumenta. Indywidualne p. konsumenta kształtują się pod wpły­wem: 1. wrodzonych mu właściwości psychofizycznych; 2. środowiska, w któ­rym się wychował, żyje 1 pracuje; 3. Innych środowisk. Statystyka budżetów rodzinnych stanowi podstawowe źródło informacji o zachowaniu się konsumen­tów. O ile pojedyncze budżety wykazu­ją sporo nie dających się bliżej wytłu­maczyć nieregularności, o tyle grupowe budżety określonych środowisk społecz­nych potwierdzają z dużym przybliże­niem założenia teoretyczne. Środowisko społeczne jest najważniejszym czynni­kiem kształtującym zbiorowe p. W uję­ciu grupowym p. indywidualnych kon­sumentów w znacznym stopniu znoszą się, wyłania się natomiast historycznie uwarunkowany obraz p. określonej gru­py społecznej. Analiza grupowych bu­dżetów rodzinnych wykazuje dużą zgod­ność z założeniami teoretycznymi. Hipo­teza rygorystycznie uporządkowanego systemu p. staje się więc bardziej praw­dopodobna, gdy odnosi się ją nie do Jednostkowych, lecz do środowiskowych p., nie przestaje jednak być nadal tyl­ko hipotezą. P. środowiskowe stosunko­wo bardziej stabilne niż p. Jednostko­we ulegają jednak zmianom w czasie. Przy badaniach popytu usiłuje się te zmiany uchwycić za pomocą obliczania trendów. Ta zmienność p. w czasie choć ograniczona i możliwość ich kształto­wania stanowi główną słabość hipote­zy rygorystycznie uporządkowanego sys­temu p.Pojęcie ,,p.” zostało wprowadzone w celu wyjaśnienia zachowania się konsumen­ta na rynku, ale używane Jest również w odniesieniu do potrzeb społecznych odczuwanych przez poszczególne Jedno­stki, Jak sprawiedliwość społeczna, ambi­cja narodowa, stan gospodarczy kraju, konsumpcja zbiorowa. Każdy świadomy obywatel skłonny Jest w określonym stopniu do ograniczenia swoich potrzeb indywidualnych na rzecz potrzeb spo­łecznych, zatem p. odnoszące się do po­trzeb indywidualnych 1 potrzeb społecz­nych stanowią pewną całość. Różnica między nimi polega na tym, że w dzie­dzinie potrzeb osobistych wyboru doko­nuje Jednostka, w zakresie natomiast potrzeb społecznych wybór z natury rze­czy należy do państwa. Państwo doko­nuje selekcji p. społecznych usuwając z nich elementy sprzeczne lub Irracjo­nalne w tym sensie mówimy o p. pań­stwa. P. państwa dotyczą Jednak nie tylko potrzeb społecznych, lecz również tych potrzeb Indywidualnych, które albo sprzyjają realizacji celów społecznych Jak potrzeby kulturalne, albo też im szkodzą np. alkohol czy narkotyki. P. indywidualne odnoszące się zarówno do potrzeb indywidualnych, Jak i społecz­nych są wynikiem procesów historycz­nych. Mogą więc zawierać elementy irra­cjonalne. P. państwa natomiast, a zwłasz­cza te elementy, które państwo wnosi do p. społecznych, muszą być oparte na obiektywnych, racjonalnych przesłan­kach. P. państwa mają więc inny cha­rakter, stąd też między nimi a p. indy­widualnymi mogą powstawać rozbieżno­sci. w dłuższych Jednak okresach nie mogą one wykraczać poza określone gra­nice. Zbyt wielkie bowiem rozbieżności powodują niezadowolenie społeczne, co jest sprzeczne z p. państwa socjalistycz­nego. Państwo natomiast może kształto­wać p. indywidualne przez różnego ro­dzaju akcje uświadamiające.

[Głosów:1    Średnia:5/5]

Comments

comments