ZJEDNOCZENIE

organizacja gospodarcza przedsiębiorstw państwowych, grupująca przedsiębiorstwa i kombinaty należące do jednej lub kilku pokrewnych bądź uzupełniających się branż oraz pomocnicze jednostki organizacyjne ( biura projektowe, centralne biura konstrukcyjne, centralne laboratoria, organizacje zbytu itp.). Z. powołane zostały uchwalą nr RM z IV w miejsce istniejących przedtem centralnych zarządów. W odróżnieniu od centralnych zarządów, które były wyłącznie organami administracyjnymi, z. mają dwojaki charakter: . instancji władzy nad przedsiębiorstwami, reprezentującej Interesy ogólnopań-stwowe; . Jednostki gospodarczej, reprezentującej wspólne interesy przedsiębiorstw wobec wyższych ogniw administracji gospodarczej. Podstawowym zadaniem z. jest zapewnienie zgrupowanym przedsiębiorstwom optymalnych warunków wykonywania zadań, wynikających z narodowych planów gospodarczych. Z. opracowują przy współudziale przedsiębiorstw perspektywiczne i wieloletnie plany rozwoju gałęzi reprezentowanej przez z., opracowują najkorzystniejszy zakres specjalizacji przedsiębiorstw; na podstawie dyrektywnych wskaźników NPG ustalają roczne zadania planowe dla przedsiębiorstw, przydzielają środki niezbędne do ich realizacji (r«. in. decydują o wielkości pozostającego w przedsiębiorstwie funduszu amortyzacyjnego i zysku na cele rozwojowe przedsiębiorstwa), stosują odpowiednie środki i zachęty sprzyjające maksymalnie efektywnej pracy zgrupowanych przedsiębiorstw. Dyrektora z. Jego zastępców mianuje minister lub w przypadku zjednoczeń przemysłu terenowego prezydium wojewódzkiej rady narodowej. Dyrektor ma do pomocy aparat funkcjonalny. W każdym z. powoływane jest kolegium z., w skład którego wchodzą dyrektorzy zgrupowanych przedsiębiorstw, dyrektor z. jako przewodniczący z urzędu oraz jego zastępcy. Kolegia są organem opiniodawczo-doradczym. Rozpatrują plany perspektywiczne i wieloletnie danej gałęzi przemysłu, kierunki specjalizacji przedsiębiorstw, politykę rozdzielnictwa materiałowego itp. Kolegium decyduje o wspólnych akcjach (Inwestycje, udział w wystawach, formy dokształcania kadr) finansowych ze środków przedsiębiorstw. Kolegia umożliwiają więc przedsiębiorstwom współudział w decydowaniu o kierunkach rozwoju swojej gałęzi przemysłu. W większości z. istnieją rady techniczno-ekonomiczne, składające się z wybitnych specjalistów. Ich zadaniem jest opracowywanie rozwojowych zagadnień gałęzi przemysłu.Z. mogą prowadzić własną działalność gospodarczą w zakresie zaopatrzenia, zbytu, kompletowania gotowych wyrobów itp. Z. posiadają osobowość prawną, co właśnie umożliwia im działalność gospodarczą na własny rachunek podkreśla ich charakter jako jednostek gospodarczych, a nie tylko administracyjnych. Koszty utrzymania aparatu z. pokrywane są z wpłat zgrupowanych przedsiębiorstw. Wpłaty te stanowią narzut na koszty własne przedsiębiorstw. W latach — w wyniku uchwał IV Plenum KC PZPR ( ) została dokonana próba dalszego podniesienia rangi ekonomicznej z. w systemie gospodarczym. Znalazło to wyraz w zwiększeniu roli z. w finansowaniu rozwoju branży. Z. uzyskały prawo zatrzymywania określonej części zysku zgrupowanych przedsiębiorstw na fundusz inwestycyjny z. ( fundusze zjednoczeń); przedtem fundusz ten był zasilany głównie z funduszu amortyzacji częściowo dotacji budżetowych. Została też wzmocniona tendencja do pogłębienia integracji z., tzn. powiązania w Jeden organizm gospodarczy zarówno central, Jak i zgrupowanych przedsiębiorstw, jednostek zaplecza technicznego handlowego. Znalazło to wyraz w uprawnieniu nieodpłatnego przenoszenia środków trwałych między przedsiębiorstwami w obrębie z. i odpłatnego odstępowania środków obrotowych. Położono nacisk na stosowanie rozrachunku gospodarczego na szczeblu z., polegającego na: a) sporządzaniu przez z. ogólnego bilansu i rachunku wyników całej działalności gospodarczej w skali z.; b) tworzeniu funduszów celowych z., powiązanych z całokształtem jego wyników finansowych; c) powiązaniu zachęt ekonomicznych, zwłaszcza dla kadr kierowniczych z., z całokształtem jego wyników finansowych. Dyrektor z. uzyskał prawo mianowania dyrektorów przedsiębiorstw, przedtem zastrzeżone dla ministra. Kolegium z. uzyskało prawo podejmowania uchwał w sprawie planów i programów działalności z. jako całości, a zwłaszcza rocznych i wieloletnich planów gospodarczych z. oraz programów poprawy Jakości wyrobów. Forma i zasięg działalności z. różni się w zależności od swoistych cech gałęzi przemysłu. W przemyśle kluczowym rozróżniamy: . z. ogólnobranżowe, obejmujące przedsiębiorstwa przemysłu kluczowego Jednej lub kilku pokrewnych branż przemysłu na terenie całego kraju; . z. terytorialno-bran-żowe, grupujące część przedsiębiorstw położonych na określonym terenie kraju. Powyższą formę z. przyjęto w przemyśle węglowym i wełniarskim. W przemyśle terenowym rozróżniamy z. wielobranżowe, w skład których wchodzą wszystkie przedsiębiorstwa państwowe przemysłu terenowego położone na terenie województwa, z wyjątkiem przedsiębiorstw podlegających z. branżowym przemysłu terenowego. Z. branżowe przemysłu terenowego tworzone są dla przedsiębiorstw przemysłu materiałów budowlanych, a niekiedy przedsiębiorstw przemysłu spożywczego w zależności od liczby przedsiębiorstw działających na terenie województwa. Organy kierownicze państwa przywiązywały zawsze duże znaczenie do różnicowania form z. przemysłowych, w celu dostosowania form organizacyjnych do charakteru zgrupowanych przedsiębiorstw, określonych zadań branży itp. Uchwały IV plenum KC PZPR przewidywały możliwość tworzenia z. pełniej integrujących przedsiębiorstwa w organizmy wielozakładowe, aby zapewnić lepsze zharmonizowanie działalności zgrupowanych przedsiębiorstw, stworzyć warunki do zwiększenia skali produkcji, zapewnić większą efektywność pracy jednostek zaplecza technicznego, zakładów wydziałów produkcji pomocniczej. Pewien postęp w pogłębianiu integracji dokonał się w z. objętych eksperymentem gospodarczym w okresie — . Wpływ na przyspieszenie różnicowania form organizacyjnych integrujących przedsiębiorstwa odegrało także powołanie kombinatów w . Z. Jako forma organizacji przedsiębiorstw występują również w budownictwie, upaństwowionym rolnictwie handlu wewnętrznym.Instytucja z. Istnieje w większości krajów socjalistycznych. ZJEDNOCZENIE WIODĄCE, zjednoczenie przemysłu kluczowego (budownictwa) lub inna Jednostka organizacyjna wyznaczona przez właściwego ministra do wykonywania funkcji koordynacji branżowej; powoływane są w branżach rozproszonych organizacyjnie. Z.w. zobowiązane jest skupić wszystkie przedsiębiorstwa i opracować z nimi porozumienie ogólnobranżowe, normujące tryb współpracy przy planowaniu perspektywicznym wieloletnim, metody i kierunki pogłębiania specjalizacji produkcji, zasady wzajemnej pomocy w zakresie stosowania najracjo-nalniejszych metod produkcji itp. Organem porozumienia ogólnobranżowego jest komisja ogólnobranżowa złożona z przedstawicieli wszystkich uczestników porozumienia. Udział w porozumieniu branżowym jest obowiązkowy dla jednostek gospodarki uspołecznionej, dobrowolny zaś dla jednostek organizacyjnych przemysłu prywatnego i warsztatów rzemieślniczych, reprezentowanych przez swoje zrzeszenia gospodarcze i izby rzemieślnicze. Z.w. nie ma uprawnień zwierzchnich w stosunku do członków porozumienia ogólnobranżowego; wszystkie sprawy rozstrzygane są w trybie umowy uzgodnionej z zainteresowanymi, spory zaś rozstrzygają zwierzchnicy resortowi zainteresowanych Jednostek. Najważniejsze funkcje i zadania z.w. sprowadzają się do badania i bilansowania zapotrzebowań z możliwościami produkcyjnymi uczestników porozumienia, podziału zadań planowych, opracowywania projektów specjalizacji i kooperacji produkcji, organizowania wspólnych przedsięwzięć, opiniowania nowych zamierzeń inwestycyjnych branży, prowadzenia wspólnej polityki technicznej ltp.Z.w. reprezentuje na zewnątrz wspólne interesy całej branży. Jeśli zaś chodzi o stosunki wewnętrzne, obowiązkiem zjednoczenia Jest dbanie o to, aby w obrębie branży uwzględniane były interesy poszczególnych uczestników porozumienia i zachowana była równość ich uprawnień. Decyzje z.w. są wiążące dla uczestników porozumienia, o ile mieszczą się one w zakresie uchwał podjętych przez komisje ogólnobranżowe lub zostały uzgodnione z instancjami nadrzędnymi. Uczestnicy porozumienia branżowego mają obowiązek udzielania z.w. wszelkich informacji i dokumentów niezbędnych mu do prawidłowego wykonywania obowiązków. Mają równocześnie prawo korzystać z usług z.w. oraz z Jego pomocy fachowej i techniczno-organizacyjnej. W ramach tej pomocy z.w. jest formalnie uprawnione do dokonywania przerzutów planowych limitów środków działania. Ze względu na istniejące bariery resortowe jest to Jednak w praktyce operacja bardzo trudna. Z.w. dysponuje funduszem branży, który służy do finansowania wspólnych przedsięwzięć gospodarczych branży, w tym także do pokrywania kosztów administracyjnych porozumienia, np. kosztów funkcjonowania sekretariatu, komisji branżowej. Fundusz branży powstaje z wpłat uczestników porozumienia. Z.w. w liczbie działają na mocy uchwały nr RM z V o współpracy i koordynacji gospodarczej (M.P. , nr ). Ich działalność przynosi pozytywne efekty. Porozumienie branżowe ułatwia bowiem zbilansowanie zapotrzebowania odbiorców na wyroby branży i możliwości Jego pokrycia, pogłębia specjalizację produkcji, a tym samym zapewnia lepsze wykorzystanie zdolności produkcyjnych wszystkich uczestników porozumienia. Efekty te nie są jednak pełne wskutek występowania często sprzecznych Interesów resortów, branż reprezentowanych przez z.w., rad narodowych i organizacji spółdzielczych. Sprzeczności te i trudności wynikają bądź z partykularyzmu, bądź z istoty reprezentowanych form własności. Nierzadko są one też konsekwencją faktu, że współpraca uczestników porozumienia uwarunkowana jest administracyjnym przymusem, a nie Ich ekonomicznym zainteresowaniem.ZNAK JAKOŚCI, prawnie chroniony symbol zamieszczony na wyrobach przemysłowych, potwierdzający wysoki poziom jakości wyrobu. Rozróżnia się dwie klasy z.j.: klasę „Q” i klasę „ „, oraz znak kontrolny.Znakiem ,,Q” może być oznaczony wyrób, którego poziom jakości nie ustępuje jakości wyrobów przodujących producentów w świecie oraz spełnia wymagania określone w zaleceniach i normach międzynarodowych. Znakiem klasy „ ” oznacza się wyrób, który reprezentuje najwyższy poziom Jakości produkcji nie ustępuje wyrobom zagranicznym dobrej Jakości. Znakiem kontrolnym natomiast oznacza się wyroby, które nie zostały zakwalifikowane do klasy „Q” lub „ „, lecz odpowiadają założeniom norm, zatwierdzonej dokumentacji oraz wymaganiom wynikającym z przeznaczenia wyrobu do użytku. Znak ten dotyczy wyrobów podlegających obligatoryjnym badaniom i obowiązkowi oznaczania z.j. Klasyfikacja z.j. w polskiej praktyce .gospodarczej Jest najbardziej kompleksową formą atestowania poziomu Jakości wyrobu. Oznaczenie wyrobu z.j. potwierdza wysoki poziom rozwiązania technicznego wyrobu (Jakości typu) oraz jakości Jego wykonania. Kryteriami kwalifikacyjnymi z.j. są nowoczesność rozwiązania konstrukcyjnego, funkcjonalność, poziom estetyki, bezpieczeństwo i wygodna eksploatacja, zastosowanie właściwych surowców i materiałów, funkcjonalność i estetyka opakowania, ustabilizowany proces produkcji.Oznaczenie wyrobu z.j. poprzedzają badania laboratoryjne, organoleptyczne, ocena estetyki, badania eksploatacyjno–użytkowe, analiza opinii odbiorców i użytkowników ze szczególnym uwzględnieniem przyczyn reklamacji i napraw gwarancyjnych. Z.j. przyznawany Jest na okres lat. W przypadku naruszenia przez producenta warunków decydujących o oznaczeniu wyrobu Biuro ZnakuJakości uchyla przywilej oznaczenia wyrobu.Oznaczeniem wyrobów z.j. objęte są przede wszystkim wyroby konsumpcyjne o szczególnie ważnym znaczeniu dla struktury wydatków ludności oraz niektóre środki produkcji, np. maszyny i urządzenia budowlane, maszyny i urządzenia rolnicze, ciągniki, siln ki elektryczne, przy czym zgłoszenia wyrobów do Biura Znaku Jakości są dobrowolnie planowane przez zjednoczenia i przed siębiorstwa lub wynikają z wykazu produktów podlegających obowiązkowej ocenie.Asortyment produktów, których ocena ma charakter obligatoryjny, jest ustalany przez ministra handlu wewnętrznego usług w porozumieniu z zainteresowanymi ministrami resortów gospodarczych.W polskiej praktyce gospodarczej oznaczenie wyrobów z.j. zostało wprowadzone w , w którym powołane zostało w ramach Polskiego Komitetu Normalizacyjnego Biuro Znaku Jakości, podporządkowane od Centralnemu Urzędowi Jakości i Miar, a od ministrowi handlu wewnętrznego i usług. W poza Biurem Znaku Jakości do oznaczania wyrobów upoważnionych było branżowych ośrodków badawczych. Wartość oznaczonych wyrobów w cenach zbytu wynosiła w — mld zł. Dla wyrobów oznaczonych z.j. przyznawane są tzw. preferencyjne stawki zysku w cenie fabrycznej.ZNAK TOWAROWY, nazwa, wyrazy, zespół liter, rysunek, cyfry itp. umieszczane przez producenta lub sprzedawcę bezpośrednio na towarze, na Jego opakowaniu w celu stwierdzenia, że towar ten pochodzi od niego; stanowi jednocześnie rodzaj gwarancji jakości towaru; ma na celu: . ułatwienie nabywcy dokonania wyboru towaru, który poznał i do którego używania przyzwyczaił się; . stworzenie warunków, w których producent lub sprzedawca mógłby ponosićodpowiedzialność za sprzedany towar. Przedsiębiorstwo nabywa prawa wyłączności do używania z.t. z chwilą zarejestrowania go w odpowiednim urzędzie zgodnie z obowiązującymi w danym kraju przepisami. Używanie cudzych z.t. Jest zabronione pod groźbą odpowiedzialności cywilnej lub karnej. W stosunkach międzynarodowych z.t. stanowią przedmiot ochrony. W Polsce z.t. rejestruje Urząd Patentowy, który Jest członkiem międzynarodowej konwencji o ochronie własności przemysłowej i porozumienia dotyczącego zwalczania fałszywych oznaczeń pochodzenia towarów. Od z.t. należy odróżnić znakowanie towarów dokonywane przez takie instytucje, Jak urzędy probiercze (próby na wyrobach ze złota lub srebra), zakłady badania środków żywności i in. Celem tego znakowania Jest ochrona nabywców towarów przed nadużyciami ze strony wytwórców lub sprzedawców.