organizacja gospodar­cza przedsiębiorstw państwowych, gru­pująca przedsiębiorstwa i kombinaty na­leżące do jednej lub kilku pokrewnych bądź uzupełniających się branż oraz po­mocnicze jednostki organizacyjne ( biu­ra projektowe, centralne biura konstruk­cyjne, centralne laboratoria, organizacje zbytu itp.). Z. powołane zostały uchwalą nr RM z IV w miejsce istnie­jących przedtem centralnych zarządów. W odróżnieniu od centralnych zarządów, które były wyłącznie organami admini­stracyjnymi, z. mają dwojaki charakter: . instancji władzy nad przedsiębiorstwa­mi, reprezentującej Interesy ogólnopań-stwowe; . Jednostki gospodarczej, re­prezentującej wspólne interesy przed­siębiorstw wobec wyższych ogniw admi­nistracji gospodarczej. Podstawowym zadaniem z. jest zapewnienie zgrupowa­nym przedsiębiorstwom optymalnych warunków wykonywania zadań, wyni­kających z narodowych planów gospo­darczych. Z. opracowują przy współ­udziale przedsiębiorstw perspektywiczne i wieloletnie plany rozwoju gałęzi re­prezentowanej przez z., opracowują naj­korzystniejszy zakres specjalizacji przed­siębiorstw; na podstawie dyrektywnych wskaźników NPG ustalają roczne zada­nia planowe dla przedsiębiorstw, przy­dzielają środki niezbędne do ich reali­zacji (r«. in. decydują o wielkości pozo­stającego w przedsiębiorstwie fundu­szu amortyzacyjnego i zysku na cele rozwojowe przedsiębiorstwa), stosują od­powiednie środki i zachęty sprzyjające maksymalnie efektywnej pracy zgrupo­wanych przedsiębiorstw. Dyrektora z. Jego zastępców mianuje minister lub w przypadku zjednoczeń przemysłu terenowego prezydium woje­wódzkiej rady narodowej. Dyrektor ma do pomocy aparat funkcjonalny. W każ­dym z. powoływane jest kolegium z., w skład którego wchodzą dyrektorzy zgrupowanych przedsiębiorstw, dyrektor z. jako przewodniczący z urzędu oraz jego zastępcy. Kolegia są organem opi­niodawczo-doradczym. Rozpatrują plany perspektywiczne i wieloletnie danej ga­łęzi przemysłu, kierunki specjalizacji przedsiębiorstw, politykę rozdzielnictwa materiałowego itp. Kolegium decyduje o wspólnych akcjach (Inwestycje, udział w wystawach, formy dokształcania kadr) finansowych ze środków przedsiębiorstw. Kolegia umożliwiają więc przedsiębior­stwom współudział w decydowaniu o kie­runkach rozwoju swojej gałęzi przemy­słu. W większości z. istnieją rady tech­niczno-ekonomiczne, składające się z wy­bitnych specjalistów. Ich zadaniem jest opracowywanie rozwojowych zagadnień gałęzi przemysłu.Z. mogą prowadzić własną działalność gospodarczą w zakresie zaopatrzenia, zbytu, kompletowania gotowych wyro­bów itp. Z. posiadają osobowość praw­ną, co właśnie umożliwia im działalność gospodarczą na własny rachunek pod­kreśla ich charakter jako jednostek gos­podarczych, a nie tylko administracyj­nych. Koszty utrzymania aparatu z. po­krywane są z wpłat zgrupowanych przedsiębiorstw. Wpłaty te stanowią na­rzut na koszty własne przedsiębiorstw. W latach — w wyniku uchwał IV Plenum KC PZPR ( ) została do­konana próba dalszego podniesienia ran­gi ekonomicznej z. w systemie gospodar­czym. Znalazło to wyraz w zwiększeniu roli z. w finansowaniu rozwoju branży. Z. uzyskały prawo zatrzymywania okreś­lonej części zysku zgrupowanych przed­siębiorstw na fundusz inwestycyjny z. ( fundusze zjednoczeń); przedtem fun­dusz ten był zasilany głównie z funduszu amortyzacji częściowo dotacji budże­towych. Została też wzmocniona tenden­cja do pogłębienia integracji z., tzn. po­wiązania w Jeden organizm gospodarczy zarówno central, Jak i zgrupowanych przedsiębiorstw, jednostek zaplecza tech­nicznego handlowego. Znalazło to wy­raz w uprawnieniu nieodpłatnego prze­noszenia środków trwałych między przedsiębiorstwami w obrębie z. i od­płatnego odstępowania środków obroto­wych. Położono nacisk na stosowanie rozrachunku gospodarczego na szczeblu z., polegającego na: a) sporządzaniu przez z. ogólnego bilansu i rachunku wyników całej działalności gospodarczej w skali z.; b) tworzeniu funduszów ce­lowych z., powiązanych z całokształtem jego wyników finansowych; c) powią­zaniu zachęt ekonomicznych, zwłaszcza dla kadr kierowniczych z., z całokształ­tem jego wyników finansowych. Dyrek­tor z. uzyskał prawo mianowania dyrek­torów przedsiębiorstw, przedtem zastrze­żone dla ministra. Kolegium z. uzyskało prawo podejmowania uchwał w sprawie planów i programów działalności z. jako całości, a zwłaszcza rocznych i wielolet­nich planów gospodarczych z. oraz pro­gramów poprawy Jakości wyrobów. For­ma i zasięg działalności z. różni się w zależności od swoistych cech gałęzi prze­mysłu. W przemyśle kluczowym rozróż­niamy: . z. ogólnobranżowe, obejmujące przedsiębiorstwa przemysłu kluczowego Jednej lub kilku pokrew­nych branż przemysłu na terenie całego kraju; . z. terytorialno-bran-żowe, grupujące część przedsiębiorstw położonych na określonym terenie kra­ju. Powyższą formę z. przyjęto w prze­myśle węglowym i wełniarskim. W prze­myśle terenowym rozróżniamy z. wie­lobranżowe, w skład których wcho­dzą wszystkie przedsiębiorstwa państwo­we przemysłu terenowego położone na terenie województwa, z wyjątkiem przed­siębiorstw podlegających z. branżowym przemysłu terenowego. Z. branżowe przemysłu terenowego tworzone są dla przedsiębiorstw przemy­słu materiałów budowlanych, a niekiedy przedsiębiorstw przemysłu spożywczego w zależności od liczby przedsiębiorstw działających na terenie województwa. Organy kierownicze państwa przywiązy­wały zawsze duże znaczenie do różnico­wania form z. przemysłowych, w celu dostosowania form organizacyjnych do charakteru zgrupowanych przedsię­biorstw, określonych zadań branży itp. Uchwały IV plenum KC PZPR przewi­dywały możliwość tworzenia z. pełniej integrujących przedsiębiorstwa w orga­nizmy wielozakładowe, aby zapewnić lepsze zharmonizowanie działalności zgrupowanych przedsiębiorstw, stworzyć warunki do zwiększenia skali produkcji, zapewnić większą efektywność pracy jednostek zaplecza technicznego, zakła­dów wydziałów produkcji pomocni­czej. Pewien postęp w pogłębianiu in­tegracji dokonał się w z. objętych eks­perymentem gospodarczym w okresie — . Wpływ na przyspieszenie różni­cowania form organizacyjnych integru­jących przedsiębiorstwa odegrało także powołanie kombinatów w . Z. Jako forma organizacji przedsię­biorstw występują również w budownic­twie, upaństwowionym rolnictwie han­dlu wewnętrznym.Instytucja z. Istnieje w większości kra­jów socjalistycznych. ZJEDNOCZENIE WIODĄCE, zjednocze­nie przemysłu kluczowego (budownic­twa) lub inna Jednostka organizacyjna wyznaczona przez właściwego ministra do wykonywania funkcji koordyna­cji branżowej; powoływane są w bran­żach rozproszonych organizacyjnie. Z.w. zobowiązane jest skupić wszystkie przed­siębiorstwa i opracować z nimi poro­zumienie ogólnobranżowe, normujące tryb współpracy przy pla­nowaniu perspektywicznym wielolet­nim, metody i kierunki pogłębiania spe­cjalizacji produkcji, zasady wzajemnej pomocy w zakresie stosowania najracjo-nalniejszych metod produkcji itp. Orga­nem porozumienia ogólnobranżowego jest komisja ogólnobranżowa zło­żona z przedstawicieli wszystkich uczest­ników porozumienia. Udział w porozu­mieniu branżowym jest obowiązkowy dla jednostek gospodarki uspołecznionej, dobrowolny zaś dla jednostek organiza­cyjnych przemysłu prywatnego i warsz­tatów rzemieślniczych, reprezentowanych przez swoje zrzeszenia gospodarcze i izby rzemieślnicze. Z.w. nie ma uprawnień zwierzchnich w stosunku do członków porozumienia ogólnobranżowego; wszystkie sprawy rozstrzygane są w trybie umowy uzgodnionej z zainteresowany­mi, spory zaś rozstrzygają zwierzchni­cy resortowi zainteresowanych Jedno­stek. Najważniejsze funkcje i zadania z.w. sprowadzają się do badania i bi­lansowania zapotrzebowań z możliwo­ściami produkcyjnymi uczestników po­rozumienia, podziału zadań planowych, opracowywania projektów specjalizacji i kooperacji produkcji, organizowania wspólnych przedsięwzięć, opiniowania nowych zamierzeń inwestycyjnych bran­ży, prowadzenia wspólnej polityki tech­nicznej ltp.Z.w. reprezentuje na zewnątrz wspólne interesy całej branży. Jeśli zaś chodzi o stosunki wewnętrzne, obowiązkiem zjednoczenia Jest dbanie o to, aby w obrębie branży uwzględniane były inte­resy poszczególnych uczestników poro­zumienia i zachowana była równość ich uprawnień. Decyzje z.w. są wiążące dla uczestników porozumienia, o ile miesz­czą się one w zakresie uchwał podję­tych przez komisje ogólnobranżowe lub zostały uzgodnione z instancjami nad­rzędnymi. Uczestnicy porozumienia branżowego mają obowiązek udzielania z.w. wszelkich informacji i dokumentów niezbędnych mu do prawidłowego wyko­nywania obowiązków. Mają równocześnie prawo korzystać z usług z.w. oraz z Je­go pomocy fachowej i techniczno-orga­nizacyjnej. W ramach tej pomocy z.w. jest formalnie uprawnione do dokony­wania przerzutów planowych limitów środków działania. Ze względu na istnie­jące bariery resortowe jest to Jednak w praktyce operacja bardzo trudna. Z.w. dysponuje funduszem branży, któ­ry służy do finansowania wspólnych przedsięwzięć gospodarczych branży, w tym także do pokrywania kosztów admi­nistracyjnych porozumienia, np. kosztów funkcjonowania sekretariatu, komisji branżowej. Fundusz branży powstaje z wpłat uczestników porozumienia. Z.w. w liczbie działają na mo­cy uchwały nr RM z V o współpracy i koordynacji gospodar­czej (M.P. , nr ). Ich działalność przynosi pozytywne efekty. Porozumie­nie branżowe ułatwia bowiem zbilanso­wanie zapotrzebowania odbiorców na wyroby branży i możliwości Jego pokry­cia, pogłębia specjalizację produkcji, a tym samym zapewnia lepsze wykorzysta­nie zdolności produkcyjnych wszystkich uczestników porozumienia. Efekty te nie są jednak pełne wskutek występowania często sprzecznych Interesów resortów, branż reprezentowanych przez z.w., rad narodowych i organizacji spółdzielczych. Sprzeczności te i trudności wynikają bądź z partykularyzmu, bądź z istoty reprezentowanych form własności. Nie­rzadko są one też konsekwencją faktu, że współpraca uczestników porozumienia uwarunkowana jest administracyjnym przymusem, a nie Ich ekonomicznym za­interesowaniem.ZNAK JAKOŚCI, prawnie chroniony symbol zamieszczony na wyrobach prze­mysłowych, potwierdzający wysoki po­ziom jakości wyrobu. Rozróżnia się dwie klasy z.j.: klasę „Q” i klasę „ „, oraz znak kontrolny.Znakiem ,,Q” może być oznaczony wy­rób, którego poziom jakości nie ustę­puje jakości wyrobów przodujących pro­ducentów w świecie oraz spełnia wyma­gania określone w zaleceniach i nor­mach międzynarodowych. Znakiem klasy „ ” oznacza się wyrób, który repre­zentuje najwyższy poziom Jakości pro­dukcji nie ustępuje wyrobom zagra­nicznym dobrej Jakości. Znakiem kontrolnym natomiast oznacza się wyroby, które nie zostały zakwali­fikowane do klasy „Q” lub „ „, lecz od­powiadają założeniom norm, zatwierdzo­nej dokumentacji oraz wymaganiom wy­nikającym z przeznaczenia wyrobu do użytku. Znak ten dotyczy wyrobów pod­legających obligatoryjnym badaniom i obowiązkowi oznaczania z.j. Klasyfikacja z.j. w polskiej praktyce .gospodarczej Jest najbardziej komplek­sową formą atestowania poziomu Jako­ści wyrobu. Oznaczenie wyrobu z.j. po­twierdza wysoki poziom rozwiązania technicznego wyrobu (Jakości typu) oraz jakości Jego wykonania. Kryteriami kwalifikacyjnymi z.j. są no­woczesność rozwiązania konstrukcyjne­go, funkcjonalność, poziom estetyki, bezpieczeństwo i wygodna eksploatacja, zastosowanie właściwych surowców i ma­teriałów, funkcjonalność i estetyka opa­kowania, ustabilizowany proces produk­cji.Oznaczenie wyrobu z.j. poprzedzają ba­dania laboratoryjne, organoleptyczne, ocena estetyki, badania eksploatacyjno–użytkowe, analiza opinii odbiorców i użytkowników ze szczególnym uwzględ­nieniem przyczyn reklamacji i napraw gwarancyjnych. Z.j. przyznawany Jest na okres lat. W przypadku naruszenia przez producenta warunków decydują­cych o oznaczeniu wyrobu Biuro ZnakuJakości uchyla przywilej oznaczenia wy­robu.Oznaczeniem wyrobów z.j. objęte są przede wszystkim wyroby konsumpcyj­ne o szczególnie ważnym znaczeniu dla struktury wydatków ludności oraz nie­które środki produkcji, np. maszyny i urządzenia budowlane, maszyny i urzą­dzenia rolnicze, ciągniki, siln ki elek­tryczne, przy czym zgłoszenia wyrobów do Biura Znaku Jakości są dobrowolnie planowane przez zjednoczenia i przed siębiorstwa lub wynikają z wykazu pro­duktów podlegających obowiązkowej ocenie.Asortyment produktów, których ocena ma charakter obligatoryjny, jest usta­lany przez ministra handlu wewnętrzne­go usług w porozumieniu z zaintere­sowanymi ministrami resortów gospodar­czych.W polskiej praktyce gospodarczej ozna­czenie wyrobów z.j. zostało wprowadzo­ne w , w którym powołane zostało w ramach Polskiego Komitetu Normali­zacyjnego Biuro Znaku Jakości, podpo­rządkowane od Centralnemu Urzędo­wi Jakości i Miar, a od ministrowi handlu wewnętrznego i usług. W poza Biurem Znaku Jakości do oznacza­nia wyrobów upoważnionych było branżowych ośrodków badawczych. Wartość oznaczonych wyrobów w ce­nach zbytu wynosiła w — mld zł. Dla wyrobów oznaczonych z.j. przyzna­wane są tzw. preferencyjne stawki zy­sku w cenie fabrycznej.ZNAK TOWAROWY, nazwa, wyrazy, ze­spół liter, rysunek, cyfry itp. umieszcza­ne przez producenta lub sprzedawcę bezpośrednio na towarze, na Jego opa­kowaniu w celu stwierdzenia, że towar ten pochodzi od niego; stanowi jedno­cześnie rodzaj gwarancji jakości towaru; ma na celu: . ułatwienie nabywcy do­konania wyboru towaru, który poznał i do którego używania przyzwyczaił się; . stworzenie warunków, w których pro­ducent lub sprzedawca mógłby ponosićodpowiedzialność za sprzedany towar. Przedsiębiorstwo nabywa prawa wyłącz­ności do używania z.t. z chwilą zareje­strowania go w odpowiednim urzędzie zgodnie z obowiązującymi w danym kra­ju przepisami. Używanie cudzych z.t. Jest zabronione pod groźbą odpowiedzialności cywilnej lub karnej. W stosunkach mię­dzynarodowych z.t. stanowią przedmiot ochrony. W Polsce z.t. rejestruje Urząd Patentowy, który Jest członkiem mię­dzynarodowej konwencji o ochronie własności przemysłowej i porozumienia dotyczącego zwalczania fałszywych ozna­czeń pochodzenia towarów. Od z.t. na­leży odróżnić znakowanie towarów do­konywane przez takie instytucje, Jak urzędy probiercze (próby na wyrobach ze złota lub srebra), zakłady badania środków żywności i in. Celem tego zna­kowania Jest ochrona nabywców towa­rów przed nadużyciami ze strony wy­twórców lub sprzedawców.

Comments

comments