ZBYT

ZBYT

pierwsza faza cyklu obrotu to­warowego, w którym towar przechodzi ze sfery produkcji do sfery zużycia; . jednostki obrotu zajmujące się organiza­cją z. wyrobów określonej gałęzi przemy­słu, zwłaszoza sprzedażą surowców ma­teriałów oraz maszyn i urządzeń prze­znaczonych na cele zaopatrzenia mate­riałowo-technicznego i inwestycyjnego. Wyroby gotowe w pierwszej fazie cyklu obrotu towarowego realizowane są wg ceny z., odpowiadającej kosztom wy­tworzenia plus ustalony zysk fabryczny ( ceny fabryczne). Jednostki z. realizu­jące produkcję zakładów wytwórczych otrzymują od nich ustaloną prowizję. Rozróżnia się następujące formy z.: Z. bezpośredni — towary dostar­czane są przez zakład produkcyjny bez­pośrednio użytkownikowi. Z. tranzytowy (organizowany, roz­liczany) — dostawa towarów kierowana Jest bezpośrednio z zakładu produkcyj­nego do użytkownika, z tym jednak, że sama transakcja jest organizowana przez Jednostki z.Z. składowy — zaopatrzenie odbior­ców odbywa się ze składów Jednostek z. Centrale z. dysponują własnymi branżo­wymi składnicami: centralnymi — ob­sługującymi odbiorców w całym kraju; terenowymi — obsługującymi określony rejon (województwo) kraju. Centralne składnice z. gromadzą (w ramach nor­matywów towarowych) planowo dostar­czane ze sfery produkcji towary: sezo­nowe; wynikające z długich serii pro­dukcyjnych, których podaż przekracza aktualny popyt; rezerwy towarowe. Cen­tralne składnice z. dokonują zakupów rozprowadzają towary określonej bran­ży zarówno produkcji krajowej, jak i po­chodzące od dostawców zagranicznych (Import uzupełniający — komplementar­ny lub substytucyjny). Jednostki z. spełniają następujące funk­cje: dokonują analizy rynku z., ustalają asortyment wyrobów ilości produkcji, sporządzają bilanse materiałowo-tech­niczne, sporządzają prognozy z. W socjalistycznej gospodarce planowej aparat z. obsługuje ekonomiczny podział produktu społecznego (na cele zaopatrze­nia produkcyjnego, inwestycji, zużycia zbiorowego, rynku konsumpcyjnego, eks­portu) oraz podział towarów między po­szczególne jednostki gospodarcze (przed­siębiorstwa produkcyjne, centrale handlu wewnętrznego hurtowe detaliczne, cen­trale handlu zagranicznego, instytucje społeczne itp.). Jednostki z. (biura z. oraz centrale z.) w PRL wchodzą w skład właściwych zjednoczeń przemysłu. ZDOLNOŚĆ PRODUKCYJNA możliwość wytworzenia w pewnym okresie określonej ilości pro­dukcji. Zgodnie z obowiązującą metodo­logią z.p. jest to maksymalna ilość pro­dukcji, którą można uzyskać na poszcze­gólnych stanowiskach pracy, oddziałach i wydziałach oraz w całych zakładach przedsiębiorstwach w optymalnych warunkach techniczno-organizacyjnych i ekonomicznych. Z.p. można też okreś­lać dla całych grup produkcji (np. tzw. branż w przemyśle), przy czym w tym przypadku opracowuje się ją Jedynie dla najważniejszych wyrobów. Z.p. obli­cza się dla okresów rocznych i wielo­letnich, a w niektórych przypadkach także dla kwartałów, miesięcy dni. Z.p. wyraża się w takich samych jed­nostkach naturalnych, w Jakich określa się program produkcji, tj. w tonach, metrach bieżących, jednostkach objęto­ści czy też w Jednostkach charaktery­zujących cechy eksploatacyjne wyrobów (np. moc) lub w naturalnych Jedno­stkach asortymentu umownego. Prawid­łowe określenie z.p. Jest warunkiem za­planowania najkorzystniejszej wielkości produkcji i Jej struktury asortymento­wej, umożliwia też określenie właści­wych kierunków i form postępu tech­nicznego oraz prowadzenie efektywnej polityki w zakresie rozmieszczania pro­dukcji, działalności inwestycyjnej, za­trudnienia itp. O z.p. przedsiębiorstwa decydują środki i przedmioty pracy oraz ludzie. Przy obliczaniu z.p. uwzględnia się następujące czynniki: . liczbę za­instalowanych maszyn urządzeń i ich charakterystykę techniczną, a także wielkość powierzchni produkcyjnej; . Jakość stosowanych surowców, materia­łów (kształt, wymiary, właściwości fizycz­ne i mechaniczne) i paliwa technologicz­nego; . technologię organizację pro­dukcji; . cechy produkowanych wyro­bów (wymiary, kształt, pożądane wła­ściwości). Znaczenie tych czynników nie Jest Jednakowe we wszystkich gałęziach grupach przemysłu. Najczęściej Jed­nak wśród czynników z.p. najważniej­szą rolę odgrywają maszyny i aparaty, a szczególnie charakterystyka technicz­na maszyn i urządzeń, decydująca o wy­dajności, oraz przyjęty czas pracy ma­szyn i aparatów. Przy obliczaniu z.p. bierze się pod uwagę tylko czynniki, które dają się mierzyć, przy czym nor­my charakteryzujące wpływ czynników powinny odpowiadać optymalnym warun­kom techniczno-ekonomicznym. Oznacza to, że nie uwzględnia się strat i niepra­widłowości występujących w gospodarce środkami trwałymi, a więc wydajności niższej od tej, Jaką należy uzyskać, i strat czasu pracy maszyn i urządzeń. Nie są też brane pod uwagę skutki nie­właściwej organizacji produkcji (Jeśli to obniża wydajność maszyn) lub też kon­sekwencje żle dobranych materiałów i surowców.Z.p. obliczona przy założeniu optymal­nego doboru i pełnego wykorzystania czynników nie zawsze może być aktual­nie osiągalna. Ma to np. miejsce, gdy przedsiębiorstwo otrzymuje materiały o nieodpowiednich cechach lub gdy nie­korzystna struktura parku maszynowego utrudnia Jego pełne wykorzystanie. W tych warunkach plan produkcji będzie budowany na podstawie innych norm niż te, które stosuje się przy ustalaniu z.p.Z.p. oblicza się dla wszystkich jednostek produkcyjnych przedsiębiorstwa, jednak ustalając potencjał produkcyjny całego przedsiębiorstwa uwzględnia się tylko stanowiska produkcji podstawowej. Z.p. pozostałych odcinków powinna zapewnić prawidłową obsługę głównych procesów produkcyjnych. Z.p. Jednostki złożonej z wielu różnorodnych ogniw, realizują­cych poszczególne fazy procesu produk­cyjnego, nie Jest zwykle w pełni zhar­monizowana. W takim przypadku po­ziom z.p. określa odcinek (jeden lub wię­cej), będący głównym ogniwem, a więc ten, w którym mają miejsce podstawo­we stadia procesu technologicznego (naj­bardziej pracochłonne najbardziej zło­żone operacje), gdzie skupiona Jest znaczna część środków trwałych lub wy­korzystuje się kosztowne, unikalne i trudno dostępne urządzenia. Taki spo­sób obliczania kieruje uwagę na odcin­ki decydujące o dalszym rozwoju pro­dukcji. Przedmiotem szczególnej uwagi powinno być wykrycie wąskich prze­krojów, tj. odcinków o zbyt małej, w porównaniu z decydującym ogniwem, z.p. oraz usuwanie dysproporcji. Rów­nolegle z obliczaniem z.p. ustala się sto­pień wykorzystania potencjału produk­cyjnego przedsiębiorstwa i Jego części składowych. W tym celu dzieli się pla­nową lub osiągniętą produkcję przez z.p. Współczynnik wykorzystania z.p. Jest stosowany Jako informacja przy opra­cowywaniu planu postępu technicznego i planu inwestycyjnego. Poprawa tego współczynnika może wiązać się także ze zmianami w asortymentowej strukturze produkcji lub w gospodarce materiało­wej. Rezerwę z.p. stanowi Jej część nie wykorzystywana, czyli różnica między wielkościami przyjętymi do obliczania z.p. a aktualnie osiąganymi w przedsię­biorstwie. Ze względu na charakter re­zerw i sposoby Ich wykorzystywania roz­różnia się intensywne rezerwy z.p., związane ze skróceniem czasu pra­cy maszyn potrzebnego na wytworzenie jednostki wyrobu, ekstensywne rezerwy z.p., związane z możliwo­ścią zwiększenia czasu pracy maszyn i urządzeń oraz obciążeniu powierzchni produkcyjnej. Pełne wykorzystanie re­zerw z.p. wymaga różnorodnych dzia­łań, np. techniczno-organizacyjnej re­konstrukcji gospodarki narodowej, ulep­szania prac inwestycyjnych, intensyfi­kacji postępu technicznego, zwiększania zmlanowości, ulepszania działalności re-montowo-konserwacyjnej, podnoszenia kwalifikacji kadr itp. ZASOBY PIENIĘŻNE LUDNOŚCI, skła­dają się z zasobów gotówkowych oraz wkładów bankowych (na rachunkach bieżących lub na książeczkach oszczęd­nościowych); reprezentują one oszczęd­ności pieniężne ludności ( oszczędno­ści ludności). Wyróżnić można trzy czyn­niki (motywy) gromadzenia z.p.l.: . róż­ne terminy uzyskiwania dochodów przez różne grupy ludności, dlatego — Jeśli bierzemy pod uwagę całą ludność — musi pozostawać u niej pewna suma za­sobów pieniężnych nawet, gdyby każda jednostka dążyła do wydania całej sumy uzyskiwanych dochodów; ta część z.p.l. rośnie proporcjonalnie do wzrostu do­chodów; . część swoich dochodów lud­ność odkłada na pewien czas na zakup dóbr trwałego użytku, których nie może nabyć z zasobów jednego okresu wypłat; w tym przypadku motywem gromadze­nia z.p.l. nie jest oszczędność Jako cel sam w sobie, lecz określony wydatek konsumpcyjny; wzrost zatrudnienia, do­chodów i udziału dóbr trwałego użytku w wydatkach konsumpcyjnych powodu­je, że nowe oszczędności przekraczają — w skali całego społeczeństwa — wydat­kowanie oszczędności uprzednio nagro­madzonych; . część dochodów ludność oszczędza na cele bliżej nie sprecyzowa­ne lub bardziej odległe (np. na starość), albo po prostu z nawyku oszczędzania (motyw przezorności).Z makroekonomicznego punktu widzenia każdy przyrost z.p.l. ma charakter oszczędności, odpowiada bowiem nie wy­datkowanej części dochodów, a więc ograniczeniu popytu i konsumpcji w sto­sunku do dochodów ludności. Z tego punktu widzenia nie mają znaczenia ani motywy gromadzenia zasobów pienięż­nych, ani forma ich przechowywania (w gotówce lub na rachunkach banko­wych). W przypadku braku równowagi rynkowej występujących w związku z tym trudności w zakupie różnych to­warów powstają „oszczędności przymiir sowe”. Odpowiadająca im część z.p.l. nie Jest wówczas wyrazem zmniejszania popytu. Ponieważ oszczędności takie mo­gą wystąpić w postaci zasobów gotów­kowych i wkładów bankowych, nie moż­na Jednoznacznie oceniać sytuacji ryn­kowej na podstawie zmian zasobów go­tówkowych ludności.ZASOBY NATURALNE użyteczne dla człowieka naturalne składniki (elementy) środowiska geograficznego (przyrody); należą do nich użyteczne w określo­nych warunkach, czasie miejscu złoża minerałów, zasoby wodne, glebowe, roś­linne i zwierzęce, formy terenu, warun­ki klimatyczne (warunki cieplne, opady, wiatry) oraz — wg niektórych autorów — położenie geograficzne, walory krajobra­zu itp.; można podzielić Je na: . zasoby nlewyczerpywalne i niezmie-n i a n e przez użycie (nasłonecznie­nie, warunki położenia geograficznego); . zasoby nlewyczerpywalne, lecz z m i e n i a n e (większe zasoby wód, powietrza); . zasoby wyczerpy­wał n e, lecz odnawialne (np. la­sy, ryby); . zasoby wyczerpywal-n e lub zmlenialne przez użycie i tylko częściowo odnawialne lub utrzy-mywalne (zasoby glebowe, warunki kli­matu lokalnego mikroklimatu, wody, walory krajobrazu); . zasoby w y c z e r-pywalne i nieodnawialne (zło­ża mineralne), w tym: a) występujące w ilościach praktycznie nieograniczonych (dobra wolne), b) występujące w takiej obfitości, że nie ma obecnie potrzeby Ich oszczędzania (piasek, wiele kamieni bu­dowlanych), c) występujące w Ilościach mniej lub więcej ograniczonych (złoża paliw, rud metali, kamieni szlachetnych). Z punktu widzenia sposobu użytkowania można wyróżnić destrukcyjne użytkowanie zasobów prowadzące do ich niszczenia lub wyczerpania (skrajne for­my takiego użytkowania określa się mia­nem gospodarki rabunkowej) kon­serwacyjne (zachowawcze) użytko­wanie zasobów, zmierzające do zacho­wania, odnawiania, rzadziej poprawy stanu zm. Przykładem destrukcyjnego użytkowania zasobów nieodnawialnych Jest nadmierna, rozrzutna eksploatacja złóż występujących w ograniczonych ilo­ściach, pozostawianie części zasobów oraz innych zasobów mineralnych wy­stępujących Jednocześnie w złożu; przy­kładem nieprawidłowego użytkowania zasobów odnawialnych lub utrzymywal-nych Jest gospodarka rolna niszcząca gleby i powodująca ich erozję (np. mo­nokultury, uprawa w poprzek poziomic na glebach łatwo zmywalnych), nadmier­ny wypas i zbyt duże odwodnienie łąk wskutek wadliwych melioracji, zatru­wanie i zanieczyszczanie wód przez ście­ki, zanieczyszczanie powietrza, wynisz­czanie użytecznych elementów przyrody żywej (roślin lub zwierząt), wycinanie lasów w obrębie działów wodnych, na luźnych piaskach itp. Użytkowaniem konserwacyjnym z.n. Jest natomiast kom­pleksowa i pełna eksploatacja złóż, ra­cjonalne stosowanie płodozmianu i na­wożenie gleby, racjonalna gospodarka leśna lub rybna, kompleksowa gospodar­ka wodna itp. Użytkowanie destrukcyj­ne, znane Już ustrojom przed kapitali­stycznym, Jest charakterystyczne zwłasz­cza dla kapitalizmu, w którym do osiąg­nięcia maksymalnego zysku przedsię­biorcy dysponujący wysoką techniką nie cofają się przed najbardziej rabunkowy­mi metodami eksploatacji zasobów przy­rody. Jako rezultat braku wiedzy lub lekkomyślności użytkowanie destrukcyj­ne nie obce Jest też warunkom, w któ­rych żyjemy. Użytkowanie konserwacyj­ne, Jakkolwiek stosowane w ograniczo­nych rozmiarach w ustrojach przed kapi­talistycznych oraz w kapitalizmie (np. walka z erozją gleb w USA), zyskuje od­powiednie warunki dopiero w ustroju socjalistycznym, w ramach gospodarki planowej. Wymaga ono Jednak dobrego rozpoznania zarówno samych zasobów przyrody, Jak i dokładnej znajomości metod ich właściwego użytkowania.W związku z niszczeniem środowiska przyrodniczego wynikającym z gwałtow­nie rozwijających się w wielu krajach procesów industrializacji i urbanizacji, pogarszającym warunki życia człowieka, zagadnienie konserwacji z.n. w szerokim rozumieniu tego pojęcia nabrało w ostat­nich latach szczególnego rozgłosu. Za­gadnienie to zawarte w raporcie poddał pod dyskusję na forum ONZ w se­kretarz generalny U Thant. Zwrócił on uwagę na krytyczną w wielu krajach sytuację, apelując do rządów o podjęcie prac nad ochroną środowiska życia czło­wieka. Zagadnienie to ma być przedmio­tem dalszych dyskusji w ONZ.

[Głosów:1    Średnia:3/5]

Comments

comments