ZABEZPIECZENIE KREDYTÓW
zagadnienie z.k. bankowych wynika z założenia zwrotności tych kredytów; banki udzielające kredytów chcą mleć pewność, Iż zostaną spłacone w ustalonych terminach i w tym celu szukają w różnych formach zabezpieczenia swoich należności. Rozróżnia się: . materialne zabezpieczenie zwrotności kredytu, wynikające z charakteru operacji gospodarczej, na finansowanie której został udzielony; . formalne gwarancje dla banku ułatwiające uzyskanie spłaty kredytu w przypadku niewypłacalności lub niesumienności kredytobiorcy. W bankowości kapitalistycznej z.k. odgrywa stosunkowo dużą rolę ze względu na znaczny stopień niepewności w gospodarowaniu (niebezpieczeństwo bankructwa, zwłaszcza w mniejszych przedsiębiorstwach) oraz nasilenie operacji charakterze spekulacyjnym (tzn. nie związanych z realnymi procesami gospodarczymi i podejmowanych na podstawie przewidywań zmian cen w przyszłości). Banki dążą do z.k. przez możliwie wnikliwą ocenę odpowiedzialności majątkowej potencjalnych kredytobiorców oraz charakteru kredytowanych operacji i domagania się w przypadkach wątpliwych gwarancji (np. zastawu, zabezpieczenia hipotecznego lub poręczenia ze strony osób budzących zaufanie banku), w przypadkach dyskonta weksli zabezpieczenie stwarza charakter weksla uproszczone postępowanie windykacyj-ne. Szczególną formą z.k. jest ubezpieczenie ich w zakładach ubezpieczeniowych.W gospodarce socjalistycznej w związku ze ścisłym powiązaniem kredytowania z realnym procesem gospodarczym, wyeliminowaniem operacji spekulacyjnych i strukturą własnościową problem formalnego z.k. nie występuje z taką ostrością. W olbrzymiej większości przypadków z.k. zapewnia automatycznie charakter kredytowanych operacji. W sferze własności państwowej ogólnonarodowy charakter tej własności stwarza istotne gwarancje z.k., istnieje wprawdzie instytucja poręczenia kredytów przez jednostkę nadrzędną, którego bank może się domagać, gdy kredytowane przedsiębiorstwo nieprawidłowo gospodaruje, ale ma to charakter bardziej środka oddziaływania na gospodarkę przedsiębiorstwa niż z.k. przed niewypłacalnością przedsiębiorstwa. Potrzeba formalnego z.k. występuje natomiast przy kredytowaniu spółdzielczości i jednostek gospodarki nieuspołecznionej. W stosunkach kredytowych ze spółdzielczością i gospodarką nieuspołecznioną stosowane są następujące formy zabezpieczenia: . poręczenie wekslowe członków spółdzielni, zwłaszcza członków organów spółdzielni, lub osób majątkowo odpowiedzialnych w gospodarce nieuspołecznionej; . poręczenie wg prawa cywilnego lub poręczenie wekslowe związku spółdzielni; . przelew (cesja) należności od odbiorców; . zastaw na normowanych środkach obrotowych na zasadach ogólnych; . hipoteka kaucyjna i hipoteka zwykła. Zasady stosowania poszczególnych rodzajów zabezpieczenia określają przepisy bankowe.ZABEZPIECZENIE SPOŁECZNE, łączna nazwa na określenie tych wszystkich urządzeń publicznych, których zadaniem jest zabezpieczenie obywateli przez odpowiednie świadczenia społeczne przed ujemnymi następstwami utraty lub ograniczenia możliwości zarobkowania oraz zwiększonych obciążeń rodzinnych. W tak pojęty zakres z.s. wchodzi profilaktyka zdrowotna i społeczna, ochrona zdrowia i zdolności do pracy (służba sanitarna i lecznicza, przemysłowa służba zdrowia), bhp, opieka nad matką i dzieckiem itp., rehabilitacja lecznicza i zawodowa inwalidów i osób upośledzonych na zdrowiu, systemy świadczeń pieniężnych i rzeczowych w razie niezawinionego braku środków utrzymania wskutek braku pracy, choroby, macierzyństwa, inwalidztwa, starości i śmierci żywiciela (głównie przez ubezpieczenie społeczne, a niekiedy także uzupełniająco przez ubezpieczenie gospodarcze), zaopatrzenie, pomoc (opieka) społeczna, zasiłki rodzinne i inne postacie pomocy społecznej dla rodziny (np. żłobki, przedszkola, internaty, stypendia, wczasy, ulgi podatkowe). Instytucje te łączy wspólna idea wyrażająca się w tym, że społeczeństwo powinno zapewnić jednostce bezpieczeństwo wobec ryzyka utraty odpowiednich środków utrzymania. Podstawowym środkiem do tego jest zagwarantowanie prawa do pracy, które zrealizowane w krajach socjalizmu w obrębie socjalistycznej gospodarki planowej wyeliminowało najgroźniejsze ryzyko bezrobocia. Prawo do z.s. należy w wielu krajach, zwłaszcza w krajach socjalistycznych, do podstawowych konstytucyjnych praw obywatelskich. Pojęcia „z.s.” używa się także w znaczeniu węższym do oznaczenia systemów zabezpieczenia na wypadek choroby, macierzyństwa, inwalidztwa, starości, śmierci, bezrobocia oraz systemów zasiłków rodzinnych. Niektóre urządzenia z.s. obejmują całą ludność, inne — poszczególne grupy (pracownicy, inwalidzi wojenni, spółdzielcy itd.). Rodzaj, wysokość i zakres świadczeń są dość różnorodne.Różne także bywają zasady ich finansowania. Ogólnie można wyróżnić trzy zasady: ubezpieczeniową, zaopatrzeniową i opiekuńczą.Zasada ubezpieczeniowa — fundusz świadczeń gromadzony jest ze składek ubezpieczeniowych dostosowanych do rozmiaru ryzyka; świadczenia są różnicowane odpowiednio do kosztów i wysokości opłacanych składek (zasada wzajemności składki i świadczenia); wysokość i warunki przyznawania świadczeń ustalane są ustawowo; w razie spełnienia się warunków ustawowych pracownik ma prawo do świadczeń niezależnie od rzeczywistej potrzeby (posiadania środków).Zasada zaopatrzeniowa — świadczenia określane są prawnie i stanowią prawo podmiotowe uprawnionych; wymiar ich zmierza jednak wyraźnie do pewnej Jednolitości na zasadzie zapewnienia wszystkim niezbędnego minimum utrzymania; świadczenia wypłacane są z publicznych funduszy bez pobierania składki lub innych opłat socjalnych. Zasada opiekuńcza — świadczenia udzielane są z funduszy publicznych (bezskładkowo) i przyznawane indywidualnie wg uznania przyznającego organu.Żadna z wymienionych zasad nie jest w praktyce stosowana w czystej postaci, lecz na ogół występuje w połączeniu z pozostałymi, np. przyznawanie świadczeń wg zasady opiekuńczej, tj. wg indywidualnego uznania potrzeby, jest zwykle ograniczone przepisami dokładnie określającymi warunki, w których świadczenia można przyznać. Zależnie od przyjętej zasady i sposobu finansowania różne systemy z.s. są w większym lub mniejszym stopniu narzędziem podziału dochodu narodowego. W krajach kapitalistycznych świadczenia udzielane w obrębie z.s. uważane są za ważny środek łagodzenia rażących skutków nierówności w podziale dochodu narodowego, niepewności egzystencji ludności pracującej mają na celu łagodzenie antagonizmów klasowych oraz ochronę panującego ustroju; przypisuje się im także pewne znaczenie jako czynnikowi stabilizującemu siłę nabywczą ludności. W krajach kapitalistycznych urządzenia z.s. uważane są za obce zasadzie przedsiębiorczości indywidualnej,a świadczenia dodatkowe — za zło konieczne, które powinno być utrzymane w możliwie wąskich granicach. Ostatnio, w związku z wysokim i rosnącym udziałem pracowników najemnych wśród ogółu ludności, podejmowane są próby pogodzenia urządzeń z.s. z ustrojem kapitalistycznym w koncepcji welfarc state ( państwa dobrobytu teoria). W krajach socjalistycznych urządzenia z.s. stanowią ważne narzędzie zaspokojenia potrzeb obywateli i podnoszenia ich poziomu życia zgodnie z planowym podziałem dochodu narodowego. Z.s. zdobywa sobie we współczesnym świecie coraz bardziej poczesne miejsce. Doniosłość jego podkreślają deklaracje i konwencje ONZ, z których do najważniejszych należą Deklaracja Powszechna Praw Człowieka oraz Deklaracja Postępu i Rozwoju Społecznego , a także liczne konwencje i rezolucja Międzynarodowej Organizacji Pracy.ZAPASY MATERIAŁOWE, oznaczają dobra materialne, znajdujące się w dyspozycji jednostek gospodarczych i przeznaczone do wykonania produkcyjnej lub usługowej działalności prowadzonej przez te Jednostki. Przedmiotem z.m. są dobra przeznaczone do produkcyjnego przetworzenia lub zużycia na cele eksploatacyjne. Struktura rzeczowa z.m. jest zróżnicowana w zależności od rodzaju działalności gospodarczej, do której są przeznaczone. Np. w skład z.m. w stoczni wchodzą nie tylko blachy stalowe, z których budowane są kadłuby, lecz również całość urządzeń i sprzętu przeznaczonego do wyposażenia statków, a więc silniki napędu głównego i in., windy pokładowe, urządzenia nawigacyjne itp. W skład z.m. wchodzą również narzędzia, materiały na narzędzia wykonywane na własne potrzeby, materiały do wykonywania remontów, paliwo, ogumienie do pojazdów mechanicznych, odzież robocza, przedmioty przeznaczone na zaspokojenie socjalno-bytowych potrzeb pracowników itd.Głównymi przyczynami tworzenia z.m. przez jednostki gospodarcze są: . różnice między wielkością zużycia i wielkością dostaw określonych materiałów w danym czasie; . sezonowy charakter pozyskiwania niektórych surowców; . konieczność technologicznego przygotowania surowców do produkcji; . brak dostatecznej pewności związanej z wielkością strukturą materiałowych potrzeb produkcyjnych w danym czasie; . zabezpieczenie na wypadek awarii urządzeń produkcyjnych (części zapasowe i zamienne); . zabezpieczenie przed nieterminowymi lub niekompletnymi dostawami. Wielkość z.m. zależy przede wszystkim od rozmiarów działalności gospodarczej jednostki, od warunków obrotu w danej grupie materiałów, a zwłaszcza od czasu wystąpienia zapotrzebowania do momentu otrzymania żądanego materiału, oraz od podanych wyżej przyczyn tworzenia z.m. Wielkość z.m. obliczona w sposób racjonalny, uwzględniający całokształt warunków wpływających na nią, jest wielkością gospodarczo uzasadnioną. Na z.m. gospodarczo uzasadnione składa się ich podstawowa część, wynikająca z normy zapasu, oraz część przekraczająca wprawdzie normę, niezbędna jednak ze względu na warunki towarzyszące tworzeniu z,m. Podział z.m. na te dwie części wynika głównie z odmiennych zasad finansowania każdej z nich. Prawidłowe obliczenie wielkości z.m. ma doniosłe znaczenie gospodarcze, ponieważ angażuje się w nie zwykle przeważającą część środków obrotowych, którymi dysponują Jednostki gospodarcze. Przyrost tych środków, w związku ze wzrostem działalności gospodarczej, pokrywa się częścią akumulowanego dochodu narodowego, dlatego wielkość z.m. znajduje poczesne miejsce w narodowych planach gospodarczych i w planach przedsiębiorstw. W polskiej praktyce gospodarczej przyjmuje się na ogół, że w przemyśle na każdy wzrostu wielkości produkcji powinno przypadać nieco mniej przyrostu z.m. W rzeczywistości przyrost z.m. bywa większy i często przekracza stosunek .ZARZĄDZANIE, w znaczeniu ogólnym działanie zmierzające do spowodowania funkcjonowania rzeczy, organizacji lub osób podległych zgodnie z celem zarządzającego. W treści z. zachodzą istotne różnice w zależności od pozycji zarządzającego. Z. zajmuje się Rada Ministrów w skali całej gospodarki, minister — w skali resortu, dyrektor zjednoczenia — w skali zgrupowanych przedsiębiorstw, a na najniższym szczeblu — mistrz lub kierownik oddziału, odcinka itp. kierujący zgrupowaniem stanowisk pracy. W warunkach ustroju socjalistycznego, opartego na społecznej własności środków produkcji, z. służy realizacji celów zadań ustalonych w narodowych planach gospodarczych w wyniku planowania gospodarki narodowej. Planowanie i z. stanowią więc dwa ściśle powiązane tory działalności kierowniczej naczelnych organów państwa socjalistycznego. Z. w skali gospodarki narodowej realizuje się przez: . określenie zasad środków realizacji strategicznych zadań polityki gospodarczej; . zorganizowanie skutecznego systemu funkcjonowania gospodarki narodowej; . uruchomienie systemu bodźców, wykorzystanie motywów działania ludzkiego w ten sposób, aby za pomocą danego mechanizmu funkcjonowania gospodarki osiągać możliwie najlepsze efekty gospodarcze; . zapewnienie koordynacji, a także stałej kontroli i nadzoru systemu z. gospodarką narodową.W z. na szczeblu przedsiębiorstwa trudno od siebie oddzielić funkcje związane z planowaniem i z. Wg zgodnej opinii specjalistów działalność kierownicza na tym szczeblu odbywa się przez: . planowanie; . organizowanie, . motywowanie i pobudzanie; . kontrolę wykonania zadań. Są to typowe elementy działalności kierowniczej, nazywane niekiedy funkcjami z., odróżniające pracę kierowniczą od wykonawczej. Ponieważ zdolności Jednostki ludzkiej do kierowania pracą innych ludzi są ograniczone, z. wielkimi jednostkami gospodarczymi wymaga istnienia specjalnego aparatu z., zbudowanego w sposób hierarchiczny: kierownikowi naczelnemu podlega bezpośrednio kilku kierowników niższego szczebla, tym z kolei podlega kilkakrotnie większa liczba zwierzchników następnego szczebla itd. Sposób podporządkowania niższych szczebli wyższym decyduje o systemie zarządzania. W gospodarce socjalistycznej z. opiera się na sformułowanych przez W. Lenina zasadach centralizmu demokratycznego Jednoosobowym kierownictwie. Oprócz pojęcia „z.” używa się również terminów: kierowanie, administrowanie, sterowanie. Nie ma przy tym zgodności w rozróżnieniu ich treści. Wśród specjalistów przeważa pogląd, że kierowanie Jest pojęciem szerszym, ponieważ dotyczy organizacji, osób i rzeczy nie tylko formalnie podlegających kierującemu.ZAKŁADU PRACY ZAŁOGA; . w szerszym ujęciu — ogół zatrudnionych w danym zakładzie bez względu na pozycję zajmowaną w organizacyjnej strukturze zakładu i posiadane indywidualne bądź społeczne cechy; . w węższym znaczeniu — ta część zatrudnionych pracowników, która w obrębie funkcjonalnego podziału pracy stanowi wykonawczy personel zakładu, a więc ci spośród zatrudnionych, którzy nie wchodzą w skład zarządu zakładu lub przedsiębiorstwa; oznacza to niesłuszny z socjologicznego punktu widzenia podział pracowników zakładu na dwie zasadnicze zbiorowości: załogę i kierownictwo. W socjalistycznej gospodarce, w której istnieją różne formy własności środków produkcji, wyróżnić można w zależności do sektora, w jakim występują (państwowy, spółdzielczy, prywatny) trzy podstawowe rodzaje załóg: . Załoga państwowego zakładu pracy jest współwłaścicielem środków produkcji i podmiotem uczestniczącym w zarządzaniu zakładem; w stosunku do socjalistycznego państwa jako pracodawcy, reprezentowanego przez dyrektora (kierownika) zakładu, występuje w charakterze pracobiorcy; załoga państwowego zakładu pracy Jest na ogół liczniejsza od załóg zakładów spółdzielczych i prywatnych. . Załoga zakładu spółdzielczego jest właścicielem spółdzielni pracy, a funkcje nadzorcze i wykonawcze sprawuje przez udział w spółdzielczych organach: radzie spółdzielni i zarządzie spółdzielni. Członkowie spółdzielni występować mogą w podwójnej roli: właścicieli oraz pracobiorców, co stanowi prawną komplikację stosunków własności i stosunków pracy. Konsekwencją tego dualizmu ról było powołanie związku zawodowego pracowników spółdzielczości. . Załoga prywatnego zakładu pracy, nieliczna ze względów formalnoprawnych, jest pozbawiona praw własności i występuje tylko w roli pracobiorcy.W psychologicznym sensie z.z.p. stanowi zbiór indywidualnych pracowników, którzy mogą wykazywać się z Jednej strony zróżnicowaniem osobowości, a z drugiej — pewną wspólną identyfikacją Integracją z zatrudniającym ich zakładem. Identyfikacja załogi z zakładem polega na psychicznym poczuciu zbieżności celów, podporządkowaniu indywidualnego zachowania pracowniczego zakładowym zadaniom, poczuciu dumy z przynależności do załogi. Integracja załogi oznacza proces tworzenia z załogi społecznej wspólnoty (przechodzenia od dobrowolnego, celowego zrzeszenia do wspólnoty, kolektywu) oraz stan skupienia załogi, który charakteryzuje się zwartą społeczną strukturą grup pierwotnych i wtórnych tworzących społeczność zakładową. Wyróżnia się integrację poziomą i pionową. Integracja pozioma oznacza zespolenie pracowników-człon-ków załogi na tym samym szczeblu struktury organizacyjnej zakładu, integracja pionowa natomiast polega na zespoleniu pracowników różnych szczebli organizacyjnej struktury, np. w zakładzie produkcyjnym — robotników, majstrów, kierowników.