WYMIANA

WYMIANA

faza w procesie reprodukcji społecznej obejmującej produkcję, po­dział, wymianę i konsumpcję; stanowi ogniwo wiążące produkcję podział z konsumpcją. W produkcji zostają wytworzone dobra zaspokajające potrze­by ludzkie.Podział określa, Jaka część wytwo­rzonych dóbr materialnych przypada po­szczególnym klasom społecznym oraz jednostce. Za pomocą w. Jednostka otrzy­muje dobra materialne przypadające jej w wyniku podziału. Podział określa więc ilość otrzymywanych produktów, w. zaś — formę rzeczową, w której Jedno­stka realizuje przypadającą Jej część . dochodu narodowego. Podstawową fa­zę reprodukcji stanowi produkcja. O cha­rakterze podziału w. decyduje charak­ter produkcji. Ponadto Jednak w. cechu­je względna samodzielność rozwoju, który określany Jest przez swoiste pra­wa rynku. W. bowiem sama oddzia­łuje na produkcję, na jej zakres i cha­rakter. W. może występować Jako w. bezpośrednia towaru na towar (T-T) lub Jako w. dokonywana za p o-mocą pieniądza (T-P-T). W. bezpośrednia oznacza w. jednych warto­ści użytkowych na inne. Główną trudno­ścią w. bezpośredniej jest to, że doko­nanie Jej wymaga spełnienia następują­cego warunku: właściciel towaru musi znaleźć osobę, która dysponowałaby po­szukiwanym przez niego towarem, a Jed­nocześnie potrzebowałaby towaru ofero­wanego przez niego. Trudności w. bez­pośredniej rozwiązuje forma w. dokony­wanej za pomocą pieniądza. Przy tej formie w. towar zostaje wymieniony na pieniądz, a następnie pieniądz na inny towar. W. towarów za pośrednictwem aktu kupna i sprzedaży Jest formą cha­rakterystyczną dla rozwiniętej produkcjl towarowej. Przy cyrkulacji towarów dokonywanej za pośrednictwem pienią­dza celem cyrkulacji Jest — podobnie jak przy w. bezpośredniej — w. warto­ści użytkowych. Proces ten jednak różni się w sposób istotny od w. bezpośred­niej. Materialną treścią procesu w. to­warów jest przejście wytworzonych dóbr od Jednego właściciela do drugiego; do­konuje sie ono jednak w swoistej formie ekonomicznej za pośrednictwem prze­miany form wartości: z formy towaro­wej na pieniężną z pieniężnej na towa­rową. Przy w. towarów za pośrednic­twem pieniądza akt w. rozpada się na dwa samodzielne akty: na sprzedaż to­waru (T-P) i na kupno (P-T), przy czym może wystąpić oddzielenie tych aktów w czasie i przestrzeni. Przy w. bezpośredniej sprzedaż jednego towaru jest jednocześnie kupnem innego, nato­miast przy w. dokonywanej za pośred­nictwem pieniądza sprzedaży jednego towaru nie musi towarzyszyć kupno dru­giego. Zakres i charakter w. zmienia się w poszczególnych formacjach spo-łeczno-ekonomlcznych w zależności od charakteru produkcji. We wspólnocie pierwotnej społeczna własność środków produkcji i społeczny charakter produk­cji decydowały o grupowym charakterze w. W warunkach prywatnej własności środków produkcji również w. ma cha­rakter prywatny: dokonywana Jest przez odrębnych producentów na ich własne ryzyko i w ich interesie. Formacje przed-kapitallstyczne charakteryzuje wąski za­kres produkcji towarowej stosunków wymiennych. Podstawową formę gospo­darki stanowi gospodarka naturalna. W. towarów w warunkach prostej pro­dukcji towarowej Jest w. produktów pra­cy; celem jej Jest zaspokojenie potrzeb, zamiana wartości użytkowych. W for­macji kapitalistycznej zmienia się w spo­sób zasadniczy zarówno zakres, Jak i charakter w. Produkcja towarowa sta­je się powszechną, panującą formą pro­dukcji; oznacza to wszechstronny roz­wój stosunków wymiennych. Jednocześ­nie ulega przekształceniu charakter w. W warunkach kapitalizmu w. zostaje podporządkowana procesowi wytwarza­nia realizacji zysku kapitalistyczne­go. W warunkach gospodarki socjali­stycznej w. związana Jest z występowa­niem produkcji towarowej; Jest w. to­warów wytworzonych przez uspołecznio­nych producentów, Jej charakter, za­kres i kierunek rozwoju określany jestprzez socjalistyczne stosunki własności. WYTWÓRCZA JEDNOSTKA GOSPO­DARCZA forma jednostek gospodarczych wprowadzona w przemyśle czechosłowac­kim w ; można traktować Ją jako formę, pośrednią między przedsiębior­stwami a zjednoczeniami przemysłowy­mi występującymi w przemyśle polskim. W wprowadzono trzy typy w.J.g.; l. przedsiębiorstwo powiększone, zwane podstawowym, powstałe z reguły z połą­czenia kilku mniejszych przedsiębiorstw tej samej gałęzi przemysłu; . przed-Wębiorstwo prowadzące, którego zarząd otrzymał uprawnienia do kierowania in­nymi przedsiębiorstwami zwanymi pod­porządkowanymi; . zjednoczenie przed­siębiorstw nie różniące się w sposób istotny od zjednoczeń przemysłowych w Polsce. Wg opinii specjalistów cze­chosłowackich drugi typ w.J.g. nie zdał egzaminu powodując wiele konfliktów między przedsiębiorstwem prowadzącym a przedsiębiorstwami podporządkowany­mi. Dlatego też w zmieniono po­przednią koncepcję organizacyjną wpro­wadzając dwa typy Jednostek: . tru­sty przedsiębiorstw branżo­wych — forma organizacyjna zbliżo­na do zjednoczeń w Polsce; . przed­siębiorstwa branżowe. W re­zultacie liczba jednostek produkcyjnych uległa ponad -krotnemu zmniejszeniu WYZYSK, przywłaszczenie sobie bez żad­nego ekwiwalentu części cudzej pracy; jego podstawową* przesłanką Jest taki poziom wydajności pracy, który umożli­wia bezpośredniemu producentowi wy­tworzenie wartości większej niż wartość niezbędna, konieczna na własne utrzy­manie oraz na utrzymanie najbliższej rodziny; pozwala to wówczas na zmu­szenie go (ekonomicznie lub fizycznie) do pracy przez część dnia roboczego za darmo na wyzyskiwacza. Przesłanką w. jest więc podział dnia roboczego na czas niezbędny, w którym wyzyskiwany pracuje na siebie, i na czas dodatkowy, w którym pracuje na osobę wyzyskującą go. Stosunek tych dwu części dnia robo­czego nosi nazwę stopy lub stopnia w. Oprócz odpowiedniego poziomu wydajno­ści pracy, do pojawienia się w. koniecz­ne jest istnienie prywatnej własności środków produkcji, a następnie podzia­łu społeczeństwa na klasy. Klasa wła­ścicieli środków produkcji Jest klasą wy­zyskującą, klasa pozbawiona środków produkcji — wyzyskiwaną. Zob. też: czas pracy, wartość dodatkowa, stopa warto­ści dodatkowej. WYDAJNOŚĆ PRACY, suma produktów lub usług materialnych wytworzonych w określonej jed­nostce czasu przypadająca na Jednego pracow­nika zatrudnionego w sferze produkcji materialnej. Dlatego w.p. należy ujmo­wać Jako sumę wartości użytkowych, przypadającą na członka zespołu produk­cyjnego. Z punktu widzenia całej gospo­darki narodowej w.p. Jest stosunkiem między wielkością dochodu narodowe­go Jako sumą wartości użytkowych a na­kładami pracy żywej; efektywność pro­dukcji zaś — stosunkiem między wiel­kością tego dochodu a nakładami pracy żywej uprzedmiotowionej. W.p. zależy przede wszystkim od siły produk­cyjnej pracy, tj. od zdolności wy­twarzania wartości użytkowych przez pracę, która przy danej technice i orga­nizacji może być uważana za normalną. Wielkość siły produkcyjnej pracy okreś­la się na podstawie pracy ludzi o śred­nich uzdolnieniach i kwalifikacjach. Na wielkość tę oddziałują czynniki obiek­tywne, tj. niezależne od poszczególnych pracowników, a zwłaszcza: . rozwój na­rzędzi pracy; . poziom organizacji pra­cy — kooperacji i specjalizacji; . zasoby naturalne wykorzystywane w produk­cji — urodzajność gleb, bogactwo złóż itp. W.p. zależy nie tylko od siły pro­dukcyjnej pracy wynikającej z czynni­ków obiektywnych, ale również od tego,Jak czynniki te kształtują sie faktycznie lub jak faktycznie są wykorzystywane, a więc od czynników subiektywnych, tj. zależnych od samego pracownika. Do czynników tych należą: . umiejętność pracy, czyli kwalifikacje pracownika; . intensywność pracy; . naturalne uzdol­nienia pracownika oraz jego energia fi­zyczna i umysłowa. W.p. obejmuje zatem cały faktyczny rezultat pracy w Jed­nostce czasu określony łącznie przez czynniki obiektywne i subiektywne, a więc zależy również od stopnia inten­sywności pracy.Głównym problemem przy mierzeniu w.p. jest wybór miernika wyników ilo­ściowych produkcji, tj. miernika war­tości użytkowych, przypadających na Jednego robotnika czy pracownika w jednostce czasu. Miernikami takimi mo­gą być: . wyniki wyrażone w Jedno­stkach naturalnych; . wyniki wyrażone w jednostkach naturalnych umownych; . produkcja globalna wyrażona w ce­nach porównywalnych; . produkcja czy­sta wyrażona w cenach porównywal­nych; . wyniki wyrażone w czasie pra­cy normowanej.Podstawowym czynnikiem wzrostu w.p. Jest zwiększenie efektywności narzędzi pracy oddanych do dyspozycji robotni­ka. Dlatego wzrost w.p. Jest nieodłącz­nie związany z rozszerzeniem zastoso­wania maszyn i rozwojem techniki, pro­wadzącym do zwiększenia wyposażenia technicznego pracy. Obecnie najbardziej syntetycznym wskaźnikiem uzbrojenia pracy Jest przypadająca na jednego ro­botnika ilość energii elektrycznej, zuży­wanej w procesie produkcji. Zwiększenie stopnia technicznego wyposażenia robot­nika następuje przez budowę nowych za­kładów pracy, opartych na nowoczesnej technice, modernizację lub zastępowanie starych maszyn i urządzeń nowymi oraz rekonstrukcję techniczną starych zakła­dów. Z praktyki wynika, że stosunkowo drobne udoskonalenia techniczne mogą w wielu przypadkach przyczynić się do znacznego wzrostu w.p. Wzrost w.p. wymaga racjonalnej orga­nizacji pracy i ciągłego Jej usprawnia­nia. W tym celu konieczne Jest zastę­powanie starych, tradycyjnych, niewy-dajnych metod pracy — nowymi, ra­cjonalnymi; zwłaszcza niezbędne jest: . zapewnienie wzajemnego powiązania wszystkich procesów produkcyjnych w zakładzie (dotyczy to również dwóch lub więcej zakładów pracy w przypadku kooperacji między nimi); . terminowe zaopatrywanie stanowisk roboczych w dostateczną ilość materiałów narzędzi; . prawidłowe zaplanowanie procesu pro­dukcyjnego w przestrzeni czasie. Duże znaczenie dla wzrostu w.p. ma również odpowiednie przygotowanie surowców i innych materiałów zużywanych w pro­cesie produkcji oraz koncentracja pro­dukcji w wielkich zakładach. W.p. zależy w znacznym stopniu od sys­temu płac norm. System ten powinien być zbudowany tak, aby jak najbardziej sprzyjał wzrostowi w.p. przy normalnym poziomie Intensywności pracy. Także kwalifikacje pracownika są ważnym czynnikiem określającym poziom w.p. Im wyższe są te kwalifikacje, im bar­dziej odpowiadają charakterowi wykony­wanej przez robotnika pracy, tym wyż­sza jest w.p.Wśród czynników subiektywnych, okreś­lających w.p. duże znaczenie ma inten­sywność pracy. Niska intensywność pra­cy spowodowana jest zarówno niepeł­nym wykorzystywaniem czasu robocze­go (przestoje zawinione i niezawinione), Jak i słabym natężeniem wysiłku w cza­sie pracy.Na w.p. oddziałują także czynniki o cha­rakterze moralnym: . zainteresowanie pracą; . poczucie zadowolenia ze speł­nionego obowiązku i właściwie ocenione­go wysiłku; . harmonijne stosunki mię­dzy załogą a kierownictwem; . współ­udział w zarządzaniu zakładem pracy. Wzrost w.p. prowadzi do zmian w struk­turze produkcji; zmiany te z kolei wpły­wają na poziom w.p. W produkcji wzra­sta bowiem udział tych Jej rodzajów, których wytworzenie cechuje stosunko­wo wysoki poziom w.p. Doświadczenia krajów socjalistycznych, a zwłaszcza Związku Radzieckiego, wskazują na znaczenie socjalistycznego współzawodnictwa pracy Jako nowej metody walki o wzrost w.p. W socjali­zmie planowanie wzrostu w.p. stanowi istotną część planowania gospodarki narodowej. Wzrost w.p. jest podstawo­wym czynnikiem stałego zwiększania wielkości dochodu narodowego i warun­kuje wzrost stopy życiowej ludności.WSPÓLNOTA INTERESÓW, koncern górniczo-hutalczy zorganizowany w przez F. Flicka (ur. ) przez dokona­nie fuzji Kattowizer A. G. Zjednoczo­nych Hut Królewska i Laura; w skład W.I. wchodziły huty: Królewska, Bi­smarck, Laura, Falwa, Zgoda, Hubertus i Silesia. W połowie powstało w No­wym Jorku towarzystwo Concolidated Silesian Steel Corporation zorganizowa­ne przez W. A. Harrimana (ur. ); akcje tego ostatniego podzielone zostały między Harrimana i Flicka; ok. „/» akcji otrzymał Flick. CSSC przejęło kon­cern W.I. w wyniku wymiany kontrol­nego pakietu akcji; tak więc wszystkie przedsiębiorstwa W.I. były filiami spół­ki amerykańskiej, w której z kolei de­cydujący głos miał Flick. Koncern W.I. obejmował wówczas ok. Vc produkcji żelaza i stali w Polsce. W połowie W.I. zaczęła przejawiać symptomy ban­kructwa; groziło to potężnym krachem całego przemysłu górnośląskiego. Przy­chylając się do opinii Komitetu Ekono­micznego Ministrów sąd grodzki w Ka­towicach ustanowił III nadzór są­dowy nad W.I., której groziła upadłość. Przyczyna tego stanu tkwiła w rabunko­wej gospodarce obcego kapitału. Uchro­nienie od upadłości W.I. kosztowało skarb państwa min zł wypłaconych zagranicznym kapitalistom tytułem roz­liczenia przy przejęciu akcji. W Bank Gospodarstwa Krajowego przejął zakłady spod nadzoru sądowego. Doko­nano reorganizacji przedsiębiorstw, a w miejsce koncernu W.I. powstała Wspól­nota Interesów Górniczo-Hutniczych, w której gros kapitału należało do pań­stwa. WARSTWY SPOŁECZNE, określone ka­tegorie ludzi dające się wyodrębnić ze względu na różnice w położeniu społecz­nym poszczególnych Jednostek lub ca­łych rodzin. Przez położenie społeczne należy rozumieć zakres i intensywność partycypacji w podziale dóbr wartości powszechnie pożądanych: ekonomicz­nych, politycznych, kulturowych lub bę­dących produktem świadomości społecz­nej. Wysokość dochodów, rozmiar wła­dzy, jakość rozrywki, wielkość prestiżu są przykładami odpowiednich kryteriów, charakterystycznych dla wielu współ­czesnych społeczeństw przemysłowych. Nierówny podział dóbr i wartości sta­nowi istotę uwarstwienia Jako szczegól­nej formy zróżnicowania społecznego. Jest to zróżnicowanie wertykalne, a więc sytuujące ludzi w porządku hierarchicz­nym, wg pozycji wyższych i niższych. Uwarstwienie jest tym wyraźniejsze, im różnice między warstwami są ostrzej zarysowane.Niektórzy naukowcy skłonni są używać Pojęcia „uwarstwienie” nawet do poje­dynczych kryteriów zróżnicowania. W tym sensie mówi się np. o „warstwach dochodowych” czy o „warstwach presti­żowych”. Są to warstwy w najprostszym rozumieniu tego słowa. Pojęcie bardziej złożone odnosi się do kilku kryteriów łącznie i jest charakterystyczne zwłasz­cza dla teorii marksistowskiej, która stara się w możliwie pełny sposób przed­stawić związki przyczynowe między róż­nymi aspektami położenia społecznego. Wynika to z przekonania, że dopiero całość opisu położenia społecznego może tłumaczyć postawy społeczno-polityczne i zachowania w organizacjach wyraża­jących interesy danych w.s. W tym też rozumieniu uwarstwienie danego społe­czeństwa jest bezpośrednio związane z Je­go byłą i aktualną strukturą klasową, tworząc łącznie strukturę klasowo-war-stwową.W formacjach o charakterze anragoni-stycznym, w.s. mogą obejmować różne odłamy podstawowych klas społecznych, jak również części lub nawet całe klasy pośrednie. W okresie budowy socjalizmu odnoszą się one do wewnętrznego zróżni­cowania klasy robotniczej, inteligencji i drobnotowarowych wytwórców. Czynni­kiem, który wówczas w dużej mierze wyznacza podziały warstwowe jest spo­łeczny podział pracy, a zwłaszcza po­dział na grupy społeczno-zawodowe

[Głosów:1    Średnia:5/5]

Comments

comments