WSKAŹNIKI PRODUKCJI

WSKAŹNIKI PRODUKCJI

zespół wiel­kości charakteryzujących zasadnicze ce­chy produkcji pojmowanej Jako dzia­łalność przedsiębiorstwa jako rezultat tej działalności. Rezultat pracy przed­siębiorstwa wyrażają wskaźniki wielko­ści produkcji, wskaźniki tempa zmian wielkości oraz wskaźniki struktury. Za­sadniczą rolę odgrywają wskaźniki wielkości produkcji. Wielkość produkcji jest podstawą: . ustalania po­trzebnej i wykorzystywanej zdolności produkcyjnej; . obliczania liczby perso­nelu i funduszu płac; . określania za­potrzebowania na materiały i surowce; . oceny wykorzystania czynników pro­dukcji oraz ustalania ekonomicznych wy­ników działalności przedsiębiorstwa; . oceny tempa rozwoju przedsiębiorstwa; . oceny działalności personelu kierow­niczego przedsiębiorstwa. Wielkość tem­po produkcji można wyrazić w różno­rodnych miernikach (wskaźnikach) i mia­rach liczbowych. W polskiej praktyce gospodarczej do najczęściej stosowanych mierników należą: * produkcja towa­rowa, produkcja globalna, produkcja w jednostkach naturalnych, produkcja dodana, produkcja sprzedana, produkcja w kosztach przerobu, produkcja czy­sta, produkcja w cenach konfekcjono­wania oraz pracochłonność produkcji. Ze względu na potrzebę mierzenia tempa rozwoju działów produkcji materialnej, do sporządzania bilansów materiałowych, ustalania struktury produkcji przemysło­wej i obliczania produktu globalnego oraz dochodu narodowego produkcję przedsiębiorstw określa się w miarach o zbliżonej konstrukcji (produkcją to­warową, globalną, dodaną, w natural­nych Jednostkach miary). Rozpatrywane z mikroekonomicznego punktu widze­nia mierniki produkcji powinny możli­wie najdokładniej odzwierciedlać Ilościo­we i jakościowe wyniki pracy przedsię­biorstwa oraz informować o wysiłku włożonym w osiągnięcie tych wyników. Konstrukcję mierników dostosowuje się do techniczno-ekonomicznych warunków pracy przedsiębiorstwa. Stąd też w wie­lu przypadkach przedsiębiorstwa zalicza­ne do różnych gałęzi i branż stosują odmienne mierniki produkcji. Nieprawi­dłowo dobrane mierniki powodują szkod­liwe konsekwencje ekonomiczne; uła­twiają tzw. pozorny wzrost produkcji, utrudniają osiągnięcie korzystnych pro­porcji między nakładami a wynikami produkcji, nie sprzyjają pożądanym zmianom w strukturze produkcji. Jako liczbowe miary wielkości produkcji stosuje się jednostki natural­ne (sztuki, Jednostki wagi, długości, obję­tości ltd.), jednostki wartościowe (zł cen niezmiennych, zł cen zbytu ltd.) mier­niki umowne (normogodziny, godziny pracy rzeczywistej, tony przeliczeniowe itd.). Jednostki miary stosowane przy obliczaniu produkcji w określonym mier­niku powinny w sposób Jednoznaczny charakteryzować zasadnicze cechy tej produkcji.Wskaźniki tempa zmian w wiel­kości produkcji charakteryzują przyrost lub spadek produkcji w porów­naniu z okresem ubiegłym. Prawidłowe odzwierciedlenie zmian w wielkości pro­dukcji związane Jest z doborem właści­wych mierników i miar liczbowych oraz stosowaniem identycznych sposobów mie­rzenia w porównywalnych okresach. Wynik działania przedsiębiorstwa z punk­tu widzenia potrzeb i wymagań odbior­ców oraz potrzeb planowania i możliwo­ści wytwórczych producentów charakte­ryzują różnorodne wskaźniki struk­tury produkcji. Na produkcję przedsiębiorstwa składają się wyroby i usługi produk­cyjne, przy czym te ostatnie mogą być świadczone na zewnątrz przedsię­biorstwa lub na potrzeby własne przed­siębiorstwa. Z punktu widzenia stopnia zaawansowania prac związanych z pro­dukowanymi wyrobami można je podzie­lić na wyroby gotowe w ścisłym tego słowa znaczeniu i półfabryka­ty. Produkcja w toku to ter­min używany do określenia wartości wszystkich tych przedmiotów pracy, któ­re znajdują się w różnych stadiach prze­twarzania nie są jeszcze zakwalifiko­wane do wyrobów gotowych. Politykę przedsiębiorstwa w zakresie ulepszania produkcji ilustru­ją wskaźniki struktury asortymentowej oraz wskaźniki jakości produkcji. Wskaź­niki struktury asortyment o-w e j określają udział poszczególnych asortymentów wyrobów gotowych i usług w ogólnej wartości produkcji lub w Jej pracochłonności. Podstawowym kryte­rium oceny struktury asortymentowej jest stopień, w jakim odpowiada ona potrzebom społecznym wyrażonym okreś­lonym zapotrzebowaniem oraz stopień zgodności z czynnikami warunkującymi możliwości produkcyjne przedsiębior­stwa. Do oceny struktury asortymento­wej stosuje się też takie kryteria, Jak rentowność poszczególnych asortymen­tów, Ich materiałochłonność i praco­chłonność, udział wyrobów będących przedmiotem opłacalnego eksportu oraz udział wyrobów nowo opanowanych. Główne asortymenty produkcji (tzw. produkcję podstawową) stanowią te grupy asortymentowe, które mieszczą się w profilu’ specjalizacyjnym przedsiębior­stwa, określanym przez charakter ma­szyn, urządzeń, stosowane procesy tech­nologiczne oraz przez zawodową i kla­syfikacyjną strukturę kadr. Wyroby i usługi nie spełniające tego warunku zalicza się do produkcji nietypowej. W interesie gospodarki narodowej leży ograniczanie udziału produkcji nietypo­wej w programie produkcyjnym przed­siębiorstwa, zwiększanie serii jednorod­nych technologicznie wyrobów oraz sta­łe wzbogacanie struktury asortymento­wej nowymi, ulepszonymi wyrobami o wysokiej wartości użytkowej. Wskaź­niki Jakości produkcji charak­teryzują zdolność zaspokajania przez wytwarzane produkty określonych po­trzeb społecznych. Strukturę produkcji wg jakości wyrobów w przedsiębiorstwach wytwarzających środki produkcji oraz artykuły przemysłowe trwałego użytku charakteryzuje się biorąc za podstawę zaszeregowanie tych wyrobów do po­szczególnych grup nowoczesności; dla środków produkcji są to grupy klasy­fikowania A, B i C, w artykułach kon­sumpcyjnych zaś symbole jakości Q i . W wielu gałęziach przemysłu lekkiego i w niektórych innych gałęziach prze­mysłu jakość produkcji charakteryzuje się ponadto za pomocą współczynników gatunkowości, które określają udział „kolejnych gatunków w poszczególnych grupach asortymentowych. Odrębną grupę w.p. stanowią wielkości, charakteryzujące proces produk­cyjny w przedsiębiorstwie. Technicz­no-ekonomiczny poziom tych procesów wyrażają wskaźniki rytmiczności pro­dukcji, terminowość dostaw, długość cyklu produkcyjnego wytwarzanych wy­robów, wielkość braków, cykl opanowa­nia nowej produkcji itp. Ogólną miarą oceny procesów produkcji są koszty własne produkcji oraz wydajność pra­cy osiągnięta przy produkcji wyrobów i usług.WSKAŹNIKI PLANU, ustalany corocznie jednolity, jednoznaczny i porównywal­ny system wskaźników, który musi być stosowany przy sporządzaniu projektów planów przez wszystkie Jednostki planu­jące. W,p. niezbędne są w celu stworze­nia podstaw wyjściowych do opracowa­nia narodowego planu gospodarczego; wyrażają w formie liczbowej główne za­dania planowe. Ilościowe w.p. — określają wielkość produkcji lub usług. J akościowe w.p. — określają po­ziom wydajności pracy, wielkość zuży­cia surowców i materiałów, wysokość kosztów własnych ltp. Techniczno–ekonomiczne w.p. — obrazują po­stęp techniczny i organizacyjny produk­cji, zwłaszcza stopień wykorzystania zdolności produkcyjnych maszyn i urzą­dzeń, automatyzacji i mechanizacji pro­cesów produkcyjnych itd. Ilościowe i Ja­kościowe w.p. mogą występować zarów­no w postaci wskaźników naturalnych, Jak i wartościowych. Wskaźniki naturalne — wyrażają zadania pla­nu w jednostkach fizycznych (m, t itp.). Wskaźniki wartościowe — wy­rażają zadania planu w jednostkach pie­niężnych (zł), np. wartość produkcji glo­balnej, wartość produkcji na zatrud­nionego. Wskaźniki wartościowe pozwa­lają zbiorczo zestawić całość produkcji oraz porównywać poziom produkcji i jej wzrost w poszczególnych działach i ga­łęziach gospodarki narodowej; mogą byćwyrażone w cenach bieżących lub po­równywalnych.W narodowym planie gospodarczym sto­sowane są wskaźniki syntetyczne i ope­ratywne. Wskaźniki syntetycz­ne — wyrażają wielkości globalne na­rodowego planu gospodarczego, np. wiel­kość dochodu narodowego, akumulacji, spożycia, produkcji globalnej całego przemysłu. Wskaźniki opera­tywne — odnoszą się bezpośrednio do konkretnych wykonawców zadania pla­nowego, np. produkcja przemysłowa Mi­nisterstwa Górnictwa i Energetyki. W teorii i praktyce planowania wystę­puje również podział wskaźników na proste i złożone. Wskaźniki pro­ste — charakteryzują się tym, że do ich wyrażenia stosuje się Jeden mier­nik, np. t, m, zł. Wskaźniki zło­żone — wyrażane są za pomocą dwu lub więcej mierników, np. liczba tono-kilometrów Jest wskaźnikiem złożonym zależnym od ciężaru ładunku i odległo­ści, na Jaką jest on przewożony. Drugim typem wskaźnika złożonego Jest wskaź­nik wyrażający wzajemny stosunek dwóch wielkości występujących również Jako odrębne zadania planowe, np. wiel­kość produkcji globalnej przypadająca na zatrudnionego.W systemie w.p.” dużą rolę odgrywa wskaźnik procentowy (indeks); wyraża on względną zmianę danej wiel­kości obserwowaną w określonych i po­równywalnych okresach. WSKAŹNIKI STRUKTURY, liczby względne, przedstawiające stosunek liczebności poszczególnych grup szeregu rozdzielczego (-«• statystyczne szeregi) do liczebności całej rozpatrywanej zbioro­wości statystycznej ( statystyczna zbio­rowość) albo do jednej z jej części skła­dowych. W.s. charakteryzują więc po-dział ogólnej liczebności masy statystycz­nej miedzy poszczególne grupy klasyfi­kacyjne szeregu rozdzielczego. W.s. wyraża się w postaci ułamka, w procentach albo w promilach. Najczę­ściej stosuje się postać procentową, gdyż jest ona zazwyczaj najbardziej przejrzy­sta. W poniższej tablicy górny wiersz przedstawia strukturę zbiorowości wyra­żoną w liczbach absolutnych, dolny wiersz — w.s. wyrażone w procentach.Przedstawienie struktury zbiorowości za pomocą wskaźników pozwala na przej­rzyste uchwycenie stosunkowego udzia­łu poszczególnych grup klasyfikacyjnych w całej rozpatrywanej zbiorowości. Jest to szczególnie ważne przy porównywaniu kilku zbiorowości przedstawionych w tych samych grupach klasyfikacyjnych. Mimo różnej liczebności ogólnej porów­nywanych zbiorowości, można z łatwo­ścią odpowiedzieć na pytanie, w której zbiorowości dana grupa jest stosunkowo bardziej liczna, co nie byłoby możliwe bez dodatkowych obliczeń przy porów­nywaniu liczebności absolutnych. Struk­turę zbiorowości można również przed­stawić oznaczając przez jedną z grup klasyfikacyjnych i wyrażając liczebności innych grup stosunkiem do liczebności tej grupy Dzięki takiemu przedsta­wieniu w.s. otrzymuje się przejrzysty obraz obciążenia osób zdolnych do pracy pełnym lub częściowym utrzymaniem grup niezdolnych albo tylko częściowo zdolnych do pracy.Prawidłowa budowa w.s. i jego użytecz­ność dla określonego badania zależy przede wszystkim od właściwego prze­prowadzenia (z punktu widzenia celutego badania) grupowania statystyczne­go.WSKAŹNIKI ZMIANOWOSCI, podsta­wowe wskaźniki charakteryzujące sto­pień wykorzystania maszyn i urządzeń pod względem czasu pracy; w przemyśle polskim określane są Jako stosunek ro-botnikogodzln przepracowanych na wszy­stkich zmianach do robotnikogodzin przepracowanych na zmianie zatrudnia­jącej największą liczbę robotników lub jako stosunek maszynogodzin wydatko­wanych na wszystkich zmianach do ma­szynogodzin wydatkowanych na zmianie największej; jeśli na zmianie o najwięk­szej liczbie przepracowanych robotniko­godzin (wydatkowanych maszynogodzin) część maszyn i urządzeń nie funkcjonu­je, w.z. powinien być określany przez stosunek sumy przepracowanych robot­nikogodzin (maszynogodzin) do poten­cjalnie największej zmiany, tj. do liczby robotnikogodzin (maszynogodzin), która byłaby wydatkowana na Jednej zmianie, gdyby obsadzono wszystkie stanowiska pracy. Mierzenie wykorzystania czasu pracy maszyn i urządzeń za pomocą w.z. ma szczególne znaczenie w przed­siębiorstwach, w których pełna obsada wszystkich trzech zmian w ciągu doby nie Jest wymaganiem technicznym; w przedsiębiorstwach tych szczególnej wa­gi nabiera racjonalny podział zadań pro­dukcyjnych dla poszczególnych zmian, uwzględniający konieczność dokonywa­nia remontów bieżących i przeglądów, skład załogi (wg wieku, płci, czasu do­jazdu do pracy) oraz zmniejszona efek­tywność pracy w godzinach nocnych. W wielu gałęziach przemysłu polskiego, zwłaszcza w przemyśle przetwórczym, faktyczny w.z. nie przekracza półtorej zmiany, co świadczy o istnieniu znacz­nych rezerw zdolności produkcyjnych, zwiększenie w.z. związane Jest z usu­waniem dysproporcji w zdolnościach pro­dukcyjnych poszczególnych grup maszyn i urządzeń, z ulepszaniem planowania produkcji oraz z usprawnianiem zaopa­trzenia, organizacji pracy i produkcji. Podnoszenie w.z. aż do uzyskania peł­nej obsady na dwu kolejnych zmianach sprzyja ograniczaniu nakładów Inwesty­cyjnych, pozbywaniu się zbędnych ma­szyn i obniżaniu kosztów utrzymania maszyn i urządzeń.

[Głosów:1    Średnia:4/5]

Comments

comments