wpływ partii na społeczeństwo
Partia zespala całe społeczeństwo, łączy strumień różnorodnych twórczych wysiłków ludzi radzieckich w jeden nurt walki o komunizm i nadaje mu kierunek. Polityka partii jest naukowo uzasadnionym wyrazem interesów ogólnonarodowych. W kierowniczej roli partii w stosunku do innych organizacji masowych znajduje wyraz prymat ogólnonarodowych, ogólnopaństwo-wych interesów nad interesami prywatnymi i grupowymi. Czynnik społeczny góruje nad prywatnym, osobistym, określa to, co prywatne i osobiste. Dlatego też zupełnie nieodpowiedzialne są próby współczesnych rewizjonistów usiłujących pomniejszyć rolę partii, nadać partii marksistowsko-leninowskiej takie samo znaczenie, jakie mają inne organizacje społeczne zajmujące się działalnością częściową. Nazywając wszystkie organizacje masowe „świadomymi siłami socjalistycznymi”, program ZKJ postuluje, aby partie komunistyczne i robotnicze przestały być „czynnikami władzy”, a stały się tylko „czynnikami ideologicznymi”. Amerykański rewizjonista Gates doszedł nawet do tego, że zażądał likwidacji Partii Komunistycznej USA i utworzenia na jej miejsce „stowarzyszenia działania politycznego”. Twierdzi on, że kierować walką klasową proletariatu mogą związki zawodowe z racji swojej „politycznej dojrzałości”. Rewizjonistyczne poglądy na partię oznaczają zerwanie z marksizmem-leninizmem, a doświadczenie Jugosławii wskazuje, do czego prowadzi to w praktyce .Najwyższym prawem działalności partii komunistycznej jest stała, codzienna więź z najszerszymi masami ludowymi, troska o potrzeby i dobro narodu. Znajduje to w szczególności wyraz w rozmieszczeniu sił partii wśród różnych grup ludzi pracy. Przeważająca większość komunistów jest zatrudniona w przedsiębiorstwach przemysłowych, w rolnictwie, transporcie itd., czyli w sferze produkcji materialnej znajduje się 62% wszystkich komunistów; w organach oświaty, ochrony zdrowia, w instytucjach naukowych, kulturalnych, w wyższych uczelniach — 14% komunistów; w aparacie zarządzania przemysłem i rolnictwem, w organach państwowych, partyjnych, związkowych i innych organizacjach społecznych pracuje poniżej 15% członków partii, przy czym te 15% obejmuje wszystkich pracowników umysłowych (z pracownikami technicznymi włącznie). W związku z przeprowadzanym stale zmniejszaniem aparatu administracyjnego i przechodzeniem znacznej części pracowników do sfery produkcji materialnej, liczebność wymienionej części komunistów maleje.W jaki sposób rozwiązywanie tych lub innych zadań odbija się na rozmieszczeniu sił partii — wskazuje następujący fakt. Wiadomo, że nasza partia w ostatnich latach — począwszy od plenum KC KPZR we wrześniu 1953 — zrealizowała ogromne, rewolucyjne przedsięwzięcia mające na celu likwidację nienadążania oraz dalszy rozwój produkcji i rolnictwa i że w tej dziedzinie osiągnęła historyczne sukcesy. Jest rzeczą charakterystyczną, że w porównaniu z 1953 r. liczba komunistów zatrudnionych w rolnictwie zwiększyła się o 700 tysięcy. W przededniu XXI Zjazdu KPZR w partii było już 3,5 miliona pracowników rolnictwa, czyli o 450 tysięcy więcej niż w roku 1956, przed XX Zjazdem KPZR. Przy czym 63% członków i kandydatów kołchozowych organizacji partyjnych jest zatrudnione w kluczowych gałęziach — przy produkcji roślinnej, hodowli zwierząt i w ogrodnictwie . Komuniści jak zawsze i wszędzie byli decydującą siłą podnoszenia i dalszego rozwoju rolnictwa. Partia jeszcze raz wykazała, iż nie ma dla niej bardziej szczytnego celu niż ofiarna służba dla narodu.Prawidłowy wzrost roli partii, umacnianie jej więzi z masami ludowymi znajduje także wyraz w ilościowym i jakościowym wzroście jej szeregów. W latach caratu i w okresie rewolucji lutowej partia liczyła 40— 45 tysięcy członków. Odniosła zwycięstwo w Wielkiej Październikowej Rewolucji Socjalistycznej posiadając w swoich szeregach około 400 tysięcy członków. Kiedy w naszym kraju osiągnął zwycięstwo socjalizm, w partii było prawie 3 miliony komunistów. Do rozwiązania zadań rozwiniętego budownictwa komunistycznego partia nasza prowadzi naród radziecki licząc w swoich zjednoczonych jak monolit szeregach 8 239 131 komunistów. W okresie między XX Zjazdem i XXI Zjazdem KPZR liczba członków partii wzrosła o 1 023 626 osób. W samym tylko 1958 r. wstąpiło do niej 395 935 osób, z czego 62,2% stanowili robotnicy i kołchoźnicy.Partia komunistyczna rozwija nowe formy więzi z narodem, nowe formy demokratyzmu socjalistycznego. Tworem zupełnie nowym są na przykład zwoływane przez Komitet Centralny partii i rząd radziecki narady przodujących ludzi klasy robotniczej, chłopstwa kołchozowego i inteligencji. Przed podjęciem uchwały w sprawie najważniejszych problemów budownictwa komunistycznego partia przeprowadza ogólnonarodową dyskusję. W dyskusji nad problemami reorganizacji zarządzania przemysłem i budownictwem wzięło udział ponad 40 milionów osób, w dyskusji nad reorganizacją MTS prawie 50 milionów, nad zmianą systemu szkolnictwa tylko w czterech republikach (RFSR, Ukraina, Kazachstan, Litwa) — około 25 milionów. Dziełem mas ludowych był także plan 7-letni, którego opracowanie rozpoczęło się bezpośrednio w fabrykach, zakładach przemysłowych, na budowach, w kołchozach i sowchozach. W dyskusji nad projektem wskaźników planu 7-letniego wzięło udział 70 milionów osób.Partia komunistyczna jest główną kierowniczą siłą subiektywnego czynnika rozwoju społecznego w ustroju socjalistycznym. W miarę zbliżania się do komunizmu wzrasta rola świadomości milionowych mas, a w związku z tym i rola moralnych, społecznych czynników w mobilizowaniu ich energii. Jednocześnie, jeśli chodzi o kierowanie sprawami społeczeństwa, stopniowo zwęża się zakres stosowania środków przymusu, oddziaływania administracyjnego. „Poprzednio przeważały u nas elementy administracyjnego oddziaływania na pracę przedsiębiorstw przemysłowych i rolnych — mówił N. S. Chruszczow — siły partii, związków zawodowych, Komsomołu — nie działały z całą aktywnością, do jakiej są zdolne. Obecnie zaś, w warunkach decentralizacji zarządzania, kierowanie przemysłem i budownictwem zostało przeniesione w teren, bliżej przedsiębiorstw i budów. Wskutek tego siły oddziaływania organizacji partyjnych, związkowych i komso-molskich na pracę przedsiębiorstw spotęgowały się. Organizacje te zaczęły wykazywać większą aktywność i inicjatywę, wzrosła ich odpowiedzialność za wykonywanie planów. Nawet same plany zaczęto opracowywać z bezpośrednim udziałem przedsiębiorstw” . Jednakże w stosunku do niektórych osób konieczne jest jeszcze w ustroju socjalistycznym stosowanie przez państwo — oczywiście w określonych ramach — metody przymusu. Partia komunistyczna opiera całą swą działalność wyłącznie na metodach przekonywania, oddziaływania ideowego. Siła partii bowiem to — wysoki poziom ideologiczny jej członków, ich jedność i zespolenie. Partia w odniesieniu do swoich członków, a tym bardziej w odniesieniu do bezpartyjnych, nie rozporządza żadnymi sankcjami poza oddziaływaniem moralnym. Partia wyraża w skoncentrowanej formie opinię publiczną narodu radzieckiego. Rola opinii publicznej nieustannie wzrasta. W warunkach całkowicie zbudowanego komunizmu stanie się ona jedynym regulatorem stosunków między ludźmi. Partia jest więc pierwowzorem komunistycznej organizacji społeczeństwa. Partia komunistyczna jako kierownicza, decydująca siła narodu będzie istnieć znacznie dłużej niż państwo socjalistyczne. „Powiadamy — mówił N. S. Chruszczow w przemówieniu na XIII Zjeździe WLKSM — że w okresie komunizmu państwo obumrze. A jakie organy zachowają się? Społeczne! Bez względu na to, czy będą one nazywać się Komsomołem, związkami zawodowymi czy też inaczej, będą to jednak organizacje społeczne, poprzez które społeczeństwo będzie regulować swoje stosunki. Trzeba obecnie oczyszczać drogi prowadzące w tym kierunku, przyuczać ludzi, aby w ich psychice kształtowały się nawyki takiego działania” .Rozpatrzyliśmy zatem prawidłowości politycznego rozwoju społeczeństwa w okresie jego przechodzenia do komunizmu. Wszystkie te prawidłowości są wzajemnie z sobą powiązane w ostatecznym wyniku zależą od ekonomiki i wynikającej z niej klasowej struktury społeczeństwaEkonomika określa podział społeczeństwa na klasy jedynie na pewnym etapie jego rozwoju. Światowa ekonomika komunistyczna wyklucza istnienie jakichkolwiek klas. Wyklucza ona więc również problem klasowego panowania politycznego, a zatem i problem życia politycznego i jego prawidłowości w ogóle. Ekonomika określa powstanie, istnienie, rozwój i obumieranie polityki — wszelkie prawidłowości jej rozwoju — poprzez strukturę klasową, poprzez stosunki między klasami. Jednakże bezpośrednio prawidłowości życia politycznego są zależne od klasowej struktury społeczeństwa, od układu klasowych sił politycznych, od wzajemnego oddziaływania na siebie zjawisk politycznych.Jak już mówiliśmy, klasa jest zjawiskiem przede wszystkim ekonomicznym, jednakże nie wyłącznie ekonomicznym, lecz także i politycznym. Prawidłowości polityki wyrażają wzajemne stosunki klas jako sił politycznych, a więc przede wszystkim ich stosunek do władzy państwowej. Oznacza to, że prawa polityki wyrażają wzajemne bezpośrednie powiązanie zjawisk politycznych, procesów i ich stron, istotne związki w politycznej sferze społeczeństwa, a nie związki polityki z innymi zjawiskami. I już w tym przejawia się względna samodzielność polityki. Należy zaznaczyć, że ta okoliczność bynajmniej nie pozbawia prawidłowości rozwoju politycznego ich obiektywnego charakteru. Bez poglądów politycznych nie może być stosunków politycznych. Jednakże ideologia polityczna — warunkująca powstanie i istnienie stosunków politycznych — nie jest decydującym czynnikiem ich rozwoju. „Zależeć” od czegoś nie oznacza „być określanym” przez to. Poglądy polityczne zależą od praktyki politycznej, od działalności klas i instytucji politycznych, są odbiciem tej praktyki. Całokształt stosunków politycznych, w tym również taka ich forma, jak ideologia polityczna, jest w ostatecznej instancji uwarunkowany przez ekonomikę. I na tym polega najgłębsze i główne, aczkolwiek nie jedyne, uzasadnienie obiektywnego charakteru prawidłowości rozwoju politycznego społeczeństwa klasowego.Instytucje polityczne, polityczna działalność klas, grup i poszczególnych ludzi, całokształt stosunków politycznych — wszystko to powstaje, formuje się, przechodząc uprzednio przez -‚s wiadomość społeczną, na gruncie politycznej ideologii klas , w której znajdują odbicie ich polityczne i ekonomiczne interesy (te zaś wyrażają stosunki ekonomiczne między klasami). Sposób produkcji, ekonomika nie określa polityki w sposób automatyczny i mechaniczny. Ekonomika określa politykę za pośrednictwem klasowej struktury społeczeństwa, poprzez walkę i działalność klas oraz grup społecznych. Przyczyny powstania klas leżą w ekonomice. Natomiast położenie klas w społeczeństwie rodzi ich określone interesy ekonomiczne, polityczne i inne, zgodnie z którymi realizują one działalność polityczną i inną, tworzą instytucje polityczne itd. Oczywiście interesy polityczne są uzależnione od ekonomicznych. Jednakże prawa polityki wyrażają bezpośrednio wzajemne powiązanie politycznych interesów klasowych.Ekonomika — klasy — interesy ekonomiczne — interesy polityczne — poglądy polityczne — instytucje polityczne (partie, państwo i in.) — walka polityczna (świadoma działalność polityczna, rewolucje itd.) — oto, umownie rzecz biorąc, ogniwa „mechanizmu określającego oddziaływanie ekonomiki na politykę”. A zatem w prawidłowościach polityki jej względna samodzielność znajduje wyraz tylko w tym sensie, że ekonomika określa je jedynie w ostatniej instancji. Dotyczy to również omówionych wyżej ogólnych prawidłowości rewolucji socjalistycznej w dziedzinie polityki. Trzeba zaznaczyć, że również swoiste formy przejawiania się wymienionych prawidłowości w poszczególnych krajach zależą od ekonomiki jedynie w ostatniej instancji, bardziej bezpośrednio są one uzależnione od warunków politycznych, od układu klasowych sił politycznych w tych krajach. Dowodzi tego, na przykład, historia rewolucji w naszym kraju. W. I. Lenin oraz partia bolszewików na długo jeszcze przed wybuchem rewolucji socjalistycznej uważali, iż najbardziej dogodne dla proletariatu, dla ludzi pracy, byłoby przeprowadzenie jej drogą pokojową . Po rewolucji lutowej w 1917 r. Lenin w Tezach Kwietniowych opracował konkretny plan pokojowego rozwoju rewolucji. Tezy te nie zawierały ani jednego słowa na temat wojny domowej. Możliwość pokojowego przerastania rewolucji bur-żuazyjno-demokratycznej w socjalistyczną w okresie od 27 lutego do 4 lipca 1917 r. wynikała z faktu, że istniało wówczas „dwuwładztwo”, które — według określenia Lenina — „zarówno pod względem materialnym, jak i formalnym było wyrazem nieokreślonego przejściowego stanu władzy państwowej” . Po zmasakrowaniu przez burżuazyjny Rząd Tymczasowy lipcowej demonstracji robotniczej i po przejściu faktycznej władzy w ręce wojskowej dyktatury kontrrewolucyjnej burżuazji okres pokojowego rozwoju rewolucji — możliwego w kwietniu, maju, czerwcu do dni lipcowych — zakończył się.W związku z tym W. I. Lenin pisał:„Właśnie przed 4 lipca hasło przejścia całej władzy w ręce istniejących ówczesnych Rad było jedynym słusznym hasłem. Wtedy było to możliwe w drodze pokojowej, bez wojny domowej, ponieważ wtedy nie było jeszcze systematycznych aktów przemocy nad masami, nad ludem dokonanych po 4 lipca. Wtedy zapewniało to pokojowy dalszy rozwój całej rewolucji, w szczególności zaś możliwość pokojowego układania się walki klas. i partyj w łonie Rad.Po 4 lipca przejście władzy w ręce Rad stało się bez wojny domowej niemożliwe, ponieważ z 4 na 5 lipca władza przeszła w ręce wojskowej, bonapartystycznej kliki, popartej przez kadetów i czarnosecińców” . Przełom, jaki dokonał się 4 lipca, radykalnie zmienił obiektywną sytuację. Wahania ustały, władza przeszła w decydującym momencie w ręce kontrrewolucji, dro-bnoburżuazyjne partie eserowców i mieńszewików ostatecznie opowiedziały się po stronie burżuazji, stały się uczestnikami rozpętanego przez nią kontrrewolucyjnego, bezlitosnego terroru przeciwko proletariatowi, przeciwko bolszewikom. „Każde z osobna hasło powinno wynikać z całokształtu właściwości określonej sytuacji politycznej” — uczył W. I. Lenin. Dlatego właśnie hasło „Cała władza w ręce Rad”, oznaczające pokojowy rozwój rewolucji, zostało przejściowo wycofane przez partię — i wzięła ona kurs na powstanie zbrojne.Również po zwycięstwie Wielkiej Październikowej Rewolucji Socjalistycznej wewnętrzna kontrrewolucja burżuazyjna, popierana przez obcy imperializm, stawiała zaciekły opór proletariatowi, organizowała terror i rozpętała wojnę domową.„Po rewolucji 25 października (7 listopada) 1917 r. nie zamknęliśmy nawet gazet burżuazyjnych, a o terrorze nie było nawet mowy. Wypuściliśmy na wolność nie tylko wielu ministrów Kiereńskiego, ale także Kra-snowa, który walczył przeciwko nam. Dopiero po tym, kiedy wyzyskiwacze, tzn. kapitaliści, poczęli stawiać coraz większy opór, zaczęliśmy go systematycznie łamać, aż do terroru włącznie. Była to odpowiedź proletariatu na takie postępki burżuazji, jak… spisek…” I tylko dlatego, że kontrrewolucyjna burżuazja rozpętała wojnę domową, „wypadło nam realizować dyktaturę proletariatu w jej najostrzejszej formie” .A zatem stopień nasilenia walki klasowej w naszym kraju przy przechodzeniu do socjalizmu zależał bez-pośrednio nie od ekonomiki, lecz od warunków politycznych, od układu sił klasowych. Wyrażał on wzajemne związki w sferze polityki. Trudno było na przykład powołując się na ekonomikę wytłumaczyć zmiany w polityce, jakie nastąpiły w niej w ciągu kilku dób, na przykład wytłumaczyć wycofanie przez partię po wydarzeniach lipcowych hasła „Cała władza w ręce Rad” i proklamowanie kursu na powstanie zbrojne.Względna samodzielność polityki znajduje wyraz w prawidłowościach życia politycznego również w tym znaczeniu, że prawidłowości te charakteryzują najbardziej głęboko specyfikę polityki jako zjawiska społecznego, uwydatniając jej odrębność w odniesieniu do ekonomiki i praw ekonomicznych.Zagadnienie względnej samodzielności polityki ma duże znaczenie teoretyczne i praktyczne. Stwierdzając, że ekonomika, aczkolwiek w ostatniej instancji, jednakże określa wszystkie strony rozwoju politycznego i jego prawidłowości, marksizm-leninizm walczy z idealizmem, woluntaryzmem, subiektywizmem i anarchizmem. Podkreślając, że ekonomika określa politykę tylko w ostatniej instancji, że polityka ma obiektywną logikę swojego rozwoju, swoje prawidłowości, marksizm-leninizm walczy z wulgarnym materializmem ekonomicznym, fatalizmem, płytkim ewolucjo-nizmem i reformizmem w polityce.Względna samodzielność polityki występuje w sposób najbardziej pełny i wyrazisty w jej aktywnej roli w stosunku do ekonomiki, w aktywnym oddziaływaniu polityki na ekonomikę. Analizie tego zagadnienia poświęcamy rozdział następny.