WARTOŚCI FORMY

WARTOŚCI FORMY

formy przejawia­nia się wartości towarów w róż­nych stadiach rozwoju wymiany i — gospodarki towarowej. Wraz z powsta­niem zaczątków wymiany kształtuje się prosta, pojedyncza lub przy­padkowa f.w.; przy tej formie wy­stępuje zazwyczaj dwóch właścicieli towarów, np. przedstawiciel pierwotne­go społeczeństwa łowieckiego i przedsta­wiciel pierwotnego społeczeństwa rolni­czego; Jeden dysponuje „nadmiarem” mięsa, drugi — „nadmiarem” zboża. Właściciel zboża pragnąc określić war­tość swojego towaru za pomocą mięsa, czyni to w sposób względny, tj. przez porównanie wartości swojego towaruz wartością cudzego towaru. Mięso jest tu odzwierciedleniem wartości zboża, Jest równoważnikiem, czyli ekwiwalentem; zboże znajduje się we względnej f.w. Dalszy rozwój społecznego po­działu pracy powoduje zanik przypad­kowego charakteru wymiany, staje się ona regularną potrzebą. Podział pracy prowadzi do pojawienia się na rynku rozmaitych towarów. Właściciel zboża może porównać jego wartość z wartoś­cią mięsa, miodu, topora, soli itp. Pro­sta, pojedyncza i przypadkowa f.w. przekształca się w pełną, czyli roz­winiętą f.w. Dla właściciela zboża wszystkie inne towary są ekwiwalenta­mi jego towaru; liczba ekwiwalentów rośnie wraz ze wzrostem ilości towarów. W tym samym czasie np. dla właściciela soli wszystkie inne towary, wśród nicli również zboże, są ekwiwalentami. Dalszy rozwój wymiany prowadzi do tego, że jeden towar, zazwyczaj najbardziej po­żądany, staje się ogólnym ekwiwa­lentem dla wszystkich towarów. W ten sposób pełna lub rozwinięta f.w. prze­kształca się w formę ogólną. W tym przypadku wartość wszystkich towarów jest wyrażana w jednym tym samym towarze. Towar, który awansował do roli ogólnego ekwiwalentu, zajmuje szczególną pozycję; każdy mierzy nim wartość swojego towaru, Jest on ogól­nym miernikiem wartości, powszechnie pożądanym, gdyż staje się pośrednikiem wszystkich aktów wymiany. Bezpośred­nia wymiana towaru na towar zostaje rozbita na dwa akty: . sprzedaż swojego towaru w zamian za ogólny ekwiwalent; . kupno potrzebnego to­waru za pomocą tego ekwiwalentu. To­war, który utrzymuje na stałe rolę ogólnego ekwiwalentu, staje się pie­niądzem; wraz z pojawieniem się pie­niądza ogólna f.w. przekształca się w pieniężną f.w., czyli w cenę, któ­ra stanowi najwyższą formę przejawia­nia się wartości.WARTOŚĆ UŻYTKOWA, użyteczność rzeczy; zdolność dóbr do zaspokajania określonych potrzeb ludzkich; wynika z naturalnych, tj. z chemicznych, fizycz­nych itp. właściwości rzeczy; w odnie­sieniu do wytworów pracy ludzkiej jest wynikiem konkretnego charakteru pra­cy ( praca konkretna). Olbrzymia więk­szość dóbr musi być poddana procesowi pracy, tj. procesowi przystosowania ich do potrzeb konsumpcyjnych lub produk­cyjnych. Określone dobro może mleć wiele użytecznych właściwości często po­znawanych dopiero wraz z rozwojem nauki i produkcji. Dawniej nie wiedzia­no np. o wielu użytecznych właściwo­ściach węgla; najpierw poznano go Je­dynie jako paliwo; obecnie jest on Jed­nym z ważniejszych surowców przemysłu chemicznego. Postęp nauki pozwala po­znawać coraz to nowe walory znanych rzeczy, wzbogacając wiedzę o użyteczno­ści. W teorii ekonomicznej w.u. odgrywa szczególnie ważną rolę przy rozpatrywa­niu „elementarnej komórki bogactwa burżuazyjnego” (K. Marks), jakim jest — towar, który rozpatrywany jest z dwóch stron: wartości oraz w.u. Gdyby towar nie zaspokajał żadnej potrzeby, a więcgdyby nie miał w.u., nikt by go nie nabywał, a praca poniesiona na jego wytworzenie byłaby zmarnowana. Dla producenta w.u. produkowanego przez niego towaru nie ma bezpośredniego znaczenia; kapitalista będzie produko­wał każdy towar, który znajduje zbyt i przynosi mu odpowiedni zysk; w.u. towaru ma znaczenie jedynie dla nabyw­ców — konsumentów lub producentów; musi mieć zatem w.u. społeczną. W.u. nie zależy od charakteru potrzeb, jakie dane dobro zaspokaja, może to być nawet towar szkodliwy dla Innych ludzi, jak np. bomba wodorowa, nar­kotyk, wystarczy natomiast że znajdzie on nabywcę. Badanie w.u. jest przed­miotem specjalnej nauki — towaroznaw­stwa. Nie oznacza to, że dla teorii eko­nomii politycznej problem w.u. jest obo­jętny; Jest ona materialnym nosicielem bogactwa, wartości i wartości wymiennej; jako taka interesuje ona teorię ekonomii. Warto zwrócić uwagę, że w teorii ekonomicznej Marksa w.u. zajmuje poważne miejsce, podobnie jak dwoisty charakter pracy ludzkiej. W słynnych schematach reprodukcji Marksa globalny produkt społeczny roz­patrywany jest z punktu widzenia war­tości, Jak też w.u. (środki produkcji i środki konsumpcji, te zaś Jako środki konsumpcji robotników i środki kon­sumpcji burżuazji). Odrzucając stanow­czo pogląd Jakoby w.u. mogła służyć jako miernik wartości towarów, pod­kreślając, że Jest ona tym, co różni to­wary od siebie, Marks Jednocześnie pro­testował przeciwko zarzutowi, że w jego teorii nie było miejsca (i to ważnego) dla problemu w.u. W III tomie Kapita­łu Marks precyzuje pojęcie społecznej w.u.; każdy towar jest tylko jednym egzemplarzem ogólnej masy towarów danego gatunku. Jeśli natomiast wytwo­rzono zbyt wiele towarów danego ga­tunku, część z nich nie znajdująca apro­baty nabywców nie będzie miała spo­łecznej w.u. W ustroju socjalistycznym zagadnienie w.u. nabiera nowego znacze­nia. Wynika to stąd, że celem socjali­stycznej produkcji jest Jak najlepsze zaspokojenie potrzeb członków społe­czeństwa. WARTOŚĆ WYMIENNA, forma przeja­wiania się wartości towaru; stosunek ilościowy Jednego towaru do drugiego. W trakcie • wymiany ujawnia się określony stosunek ilościowy, w Jakim wymienia się określony towar na inny, np- X towaru A równa się Y towaru B; stosunek ten stanowi w.w. danego towa­ru. Zgodnie z marksowską teorią eko­nomiczną podstawą w.w. jest • wartość towaru; ta ostatnia nie może wystąpić bezpośrednio; nikt nie jest w stanie obliczyć czasu pracy (żywej i uprzed­miotowionej, społecznie niezbędnej, spro­wadzonej do pracy prostej, abstrak­cyjnej) zawartej w wymienianych to­warach. Jedynym sposobem występowa­nia wartości towaru na zewnątrz jest forma w.w. Jednocześnie jednak w trak­cie wymiany ujawnia się określony wpływ popytu i podaży na w.w. Na skutek działania wielu czynników w.w. odchyla się w większym lub mniej­szym stopniu od wartości. W dłuższym okresie, przez wiele wzajemnie znoszą­cych się odchyleń w górę i w dół od wartości, w.w. ciąży ku wartości. WEKSEL, sporządzony w przewidzianej prawem formie dokument zobowiązują­cy wystawcę lub wskazaną przez niego osobę do bezwarunkowego zapłacenia do rąk określonej osoby w oznaczonym czasie i miejscu wymienionej sumy pie­niężnej; dla ważności konieczne jest, aby w. zawierał co najmniej następują­ce dane: . nazwę „weksel” w tekście; , bezwarunkowe polecenie lub przy­rzeczenie zapłacenia oznaczonej cyfro­wo słownie sumy pieniężnej; . nazwi­sko osoby, która ma zapłacić, oraz Jej adres; . nazwisko osoby, na rzecz któ­rej wypłata ma być dokonana, podawa­ne w zasadniczej treści zobowiązania wekslowego; . datę wystawienia; . własnoręczny podpis wystawcy (dla osób prawnych podpis firmowy). Poza tym w. powinien zawierać (choć nie zawsze) termin i miejsce płatności oraz miejsce wystawienia. Oprócz wymienionych cech w. może zawierać — w zależności od je­go rodzaju, sposobu zapłaty itd. — in­ne, dodatkowe klauzule przewidziane w prawie wekslowym. Z wystawieniem w. łączy się obowiązek uiszczenia opła­ty skarbowej pobieranej najczęściej w formie opłaty za urzędowy blankiet wekslowy; w Polsce opłata ta wynosi !’/• sumy wekslowej ( zł od każdych rozpoczętych zł). W. może być wy­stawiony w wyniku dokonanej transak­cji kupna-sprzedaży, np. na pokrycie zobowiązania za nabyty towar: wtedy j°st on nazywany w. handlowym. w- nie będący wynikiem operacji han­dlowej, wystawiany np. na pokrycie „zyskanej pożyczki, nazywamy w. f -nansowym. W polskim systemie gos­podarczym w. ma obecnie zastosowanie w operacjach dokonywanych przez ban­ki albo jednostki gospodarki uspołecz­nionej z osobami fizycznymi lub z Jed­nostkami gospodarki nieuspołecznionej jako w. gwarancyjny występujący: l. przy kredytowaniu przez banki rzemieśl­ników, właścicieli lub dzierżawców pry­watnych przedsiębiorstw albo osób fizycznych i prawnych uprawnionych do korzystania z kredytu; . przy sprzeda­ży ratalnej przez przedsiębiorstwa uspo­łecznione na rzecz ludności. Ponadto w. mają zastosowanie przy transakcjach w obrotach zagranicznych oraz w pry­watnym obrocie między osobami fizycz­nymi i jednostkami gospodarki nieuspo­łecznionej.WARSTWY SPOŁECZNE, określone ka­tegorie ludzi dające się wyodrębnić ze względu na różnice w położeniu społecz­nym poszczególnych Jednostek lub ca­łych rodzin. Przez położenie społeczne należy rozumieć zakres i intensywność partycypacji w podziale dóbr i wartości powszechnie pożądanych: ekonomicz­nych, politycznych, kulturowych lub bę­dących produktem świadomości społecz­nej. Wysokość dochodów, rozmiar wła­dzy, jakość rozrywki, wielkość prestiżu są przykładami odpowiednich kryteriów, charakterystycznych dla wielu współ­czesnych społeczeństw przemysłowych. Nierówny podział dóbr i wartości sta­nowi istotę uwarstwienia Jako szczegól­nej formy zróżnicowania społecznego. Jest to zróżnicowanie wertykalne, a więc sytuujące ludzi w porządku hierarchicz­nym, wg pozycji wyższych i niższych. Uwarstwienie jest tym wyraźniejsze, im „óżnlce między warstwami są ostrzej zarysowane.Niektórzy naukowcy skłonni są używać Pojęcia „uwarstwienie” nawet do poje­dynczych kryteriów zróżnicowania. W tym sensie mówi się np. o „warstwachdochodowych” czy o „warstwach presti­żowych”. Są to warstwy w najprostszym rozumieniu tego słowa. Pojęcie bardziej złożone odnosi się do kilku kryteriów łącznie i Jest charakterystyczne zwłasz­cza dla teorii marksistowskiej, która stara się w możliwie pełny sposób przed­stawić związki przyczynowe między róż­nymi aspektami położenia społecznego. Wynika to z przekonania, że dopiero całość opisu położenia społecznego może tłumaczyć postawy społeczno-polityczne i zachowania w organizacjach wyraża­jących interesy danych w.s. W tym też rozumieniu uwarstwienie danego społe­czeństwa Jest bezpośrednio związane z je­go byłą i aktualną strukturą klasową, tworząc łącznie strukturę klasowo-war-stwową.W formacjach o charakterze antagoni-stycznym, w.s. mogą obejmować różne odłamy podstawowych klas społecznych, jak również części lub nawet całe klasy pośrednie. W okresie budowy socjalizmu odnoszą się one do wewnętrznego zróżni­cowania klasy robotniczej, inteligencji i drobnotowarowych wytwórców. Czynni­kiem, który wówczas w dużej mierze wyznacza podziały warstwowe jest spo­łeczny podział pracy, a zwłaszcza po­dział na grupy społeczno-zawodowe.WARIANCJA, jedna z miar dyspersji (— dyspersji miary); jest równa średniej kwadratów odchyleń wartości poszcze­gólnych spostrzeżeń od ich średniej arytmetycznej (a więc kwadratowi od­chylenia standardowego). Im mniejsza jest w., tym bardziej wartości spostrze­żeń skupiają się w pobliżu średniej aryt-metyczej. Jeżeli łączy się kilka zbioro­wości, można wyznaczyć w. zbiorowości połączonej na podstawie w. zbiorowości składowych ich liczebności. Na tej wła­ściwości w. opiera się tzw. analiza wa-riancyjna. Jeżeli mamy pewną liczbę pró­bek określonych zbiorowości, to sumę kwadratów odchyleń wartości tych ob­serwacji od wartości średniej można roz­bić na dwa składniki, z których jeden odpowiada odchyleniom w obrębie każdej próbki (od średniej arytmetycznej w tej próbce), a drugi — odchyleniom między próbkami. Otrzymuje się wtedy dwie wartości w., które (przy pewnych założe­niach dotyczących zbiorowości) można z sobą porównywać metodami — staty­styki matematycznej. Jeżeli w. te różnią się od siebie istotnie, oznacza to, że próbki nie pochodzą z tej samej zbio­rowości. Metodami analizy w. sprawdza się również, czy w danym konkretnym przypadku regresję można uważać za prostoliniową. Największe zastosowanie ma analiza wariancyjna w badaniu dzia­łalności doświadczalnej w rolnictwie. Można badać np. plony kilku odmian danej uprawy przy zastosowaniu róż­nych sposobów nawożenia: stąd otrzy­muje się w. między różnymi odmiana­mi, w. między różnymi sposobami na­wożenia w. resztkową. Porównując od­powiednie w. można odpowiedzieć na pytanie, czy przy tym samym sposobie nawożenia plony różnych odmian są istotnie różne i czy przy tej samej od­mianie różne sposoby nawożenia rze­czywiście prowadzą do uzyskania róż­nych plonów. WĄSKI PRZEKRÓJ pewien typ dysproporcji między jednym z elementów a pozostałymi elementami wchodzącymi w skład określonego zespo­łu. Niedostateczna ilość (wielkość) ele­mentu stanowiącego w.p. nie pozwala na wykorzystanie w pełni pozostałych elementów. Ten sam typ dysproporcji w pewnych przypadkach określany Jest pojęciem „czynnika minimum”. Obydwa pojęcia mają zastosowanie nie tylko w ekonomii, ale także w technice, przy­rodzie itp.W gospodarce w.p. może występować w skali oddziału (niedostateczna w stosun­ku do całości wyposażenia zdolność pro­dukcyjna jednej z maszyn), przedsię­biorstwa (niedostateczna zdolność Jed­nego z oddziałów), branży (niedostatecz­na zdolność zakładów obejmujących pewne stadium przetwórstwa), a nawet całej gospodarki. Zlikwidowanie w.p.przez posunięcia organizacyjne lub in­westycyjne prowadzi z reguły do nie­proporcjonalnie wysokiego efektu gos­podarczego w stosunku do kosztów, .imożliwiając pełniejsze wykorzystanie rezerw tkwiących w innych ogniwach czy czynnikach. W krótkoterminowych : odcinkowych planach możliwości tego rodzaju są Jednak ograniczone; rosną one w planach szerszych i obejmujących dłuższy okres. Ujawnienie w.p. i zapro­jektowanie środków zmierzających do ich rozszerzenia jest zawsze podstawo­wą czynnością planistyczną, a w pew­nych okolicznościach może stać się na­wet czynnością dominującą.

[Głosów:1    Średnia:5/5]

Comments

comments