WALUTOWE STREFY
ugrupowania krajów związanych wspólnymi zasadami polityki walutowej, dopuszczającej wzajemną wymienialność walut i wielostronność rozrachunków z tytułu obrotów wzajemnych. Swoboda wymienialności na waluty spoza strefy jest zazwyczaj ograniczona.S.w. wytworzyły się w latach wielkiego kryzysu ekonomicznego — po roz-padnięciu się kapitalistycznego systemu wymiany wielostronnej i załamaniu się międzynarodowego systemu • waluty złotej. Odstąpienie większości krajów od złota (w następstwie ostrego deficytu bilansów płatniczych), zawieszenie wymienialności walut na złoto, a często i na waluty innych krajów, wprowadzenie reglamentacji dewizowej — oznaczało załamanie się systemu wymiany wielostronnej i przejście wielu krajów do bilateralnych rozrachunków. W tej sytuacji silnie rozwinięte kraje kapitalistyczne posiadające kolonie i terytoria zależne dążyły do tworzenia ścisłych bloków gospodarczych o wspólnej polityce handlowej i walutowej. Dało to początek powstawaniu s.w., które rozwinęły się szczególnie po II wojnie światowej. Najważniejsze z nich to: strefa szterlin-gowa, strefa dolarowa i Europejska Unia Płatnicza.Strefa szterlingowa — powstała w na zasadzie porozumienia finan-sowo-walutowego krajów Imperium Brytyjskiego oraz niektórych krajów zależnych od Wielkiej Brytanii z tzw. bloku szterlingowego. Blok szterlingowy utworzony w stanowił luźne stowarzyszenie krajów powiązanych z rynkiem brytyjskim, które opierały swoje waluty na parytecie funta szterlinga i prowadziły analogiczną do Wielkiej Brytanii politykę walutową. Blok szterlingowy obejmował większość krajów Imperium Brytyjskiego, wszystkie kraje skandynawskie, Urugwaj, Boliwię i częściowo Argentynę. Strefa szterlingowa stanowiła porozumienie ściślejsze, zobowiązując uczestniczące kraje do utrzymywania rezerwy dolarów i złota we wspólnym poolu (tzw. pool dolarowy) administrowanym centralnie przez Bank Anglii. Do strefy szteriingowej weszły kraje Wspólnoty Brytyjskiej (z wyjątkiem Kanady) oraz Islandia, Irak i Irlandia. W obrębie strefy utrzymano swobodę wymienialności walut. Wymienialność walut krajów strefy na waluty innych krajów, a zwłaszcza na dolary, wymagała zezwolenia Banku Anglii. Po II wojnie światowej, w celu uelastycznienia strefy i nadania funtowi szterlingowi cech waluty o szerszym zasięgu międzynarodowym, utworzono dla niektórych krajów spoza strefy szteriingowej tzw. rachunki przenaszalne.Kraje posiadające należności na tych rachunkach mogły swobodnie używać je na płatności w krajach strefy szteriingowej, a także na płatności wzajemne. Początkowo rachunki te przyznano krajom, z którymi strefa szterlingowa jako całość miała zrównoważone bilanse, tak że nie musiała tracić rezerw złota. Należały tu m. in. kraje skandynawskie, Argentyna, Urugwaj i niektóre kraje socjalistyczne — ZSRR, Polska, Czechosłowacja. Po utworzeniu Europejskiej Unii Płatniczej rachunki transferowe zostały przyznane krajom należącym do Unii. Po reformach walutowych w przywrócono zewnętrzną wymienialność funta szterlinga. Początkowo pozostały ograniczenia wymienialności dla rezydentów strefy szteriingowej. Kraje członkowskie uzyskały stopniowo możliwość wymiany swoich kwot utrzymywanych w funtach szterlingach na rachunkach w Banku Anglii na inne waluty. Strefa dolarowa — w ścisłym tego słowa znaczeniu nie jest s.w.; krajów do niej zaliczanych nie wiążą żadne jednolite postanowienia. Jest to grupa krajów Ameryki Północnej, Środkowej i Południowej, które nie stosują żadnych ograniczeń w wymienialności walut. Sytuacja ta jest pozostałością dawnego systemu wymiany wielostronnej. Kraje te gospodarczo związane są ściśle z rynkiem i z instytucjami finansowymi USA. Kierując przeważającą część swojego wywozu do USA oraz dzięki łatwości korzystania z kredytów dolarowych (w razie potrzeby), kraje te nie odczuwają trudności tzw. dolarowych i nie stosują restrykcji dewizowych. W obrotach z innymi krajami żądają także zapłaty w walutach wymienialnych. Europejska Unia Płatnicza — wielostronne porozumienie płatnicze krajów Europy zachodniej w latach — , wprowadzające system tzw. wielostronnego clearingu we wzajemnych obrotach. Zniesiono ograniczenia dewizowe i przywrócono wielostronność rozliczeń z tytułu wzajemnych obrotów bieżących. Kraje należące do Unii udzielały, a jednocześnie otrzymywały od Unii kredyt w określonej wysokości, do której zobowiązywały się kredytować pozostałych uczestników Unii i do której miały prawo zadłużać się w Unii. Powstające deficyty z tytułu obrotów z krajami Unii pokrywane były częściowo automatycznie przyznawanym kredytem (w pewnej zmiennej wysokości w czasie istnienia Unii), a częściowo regulowane płatnościami w złocie. W pierwszych latach istnienia Unii pokrycie z kredytu wynosiło »/o, a w złocie «/o, w ostatnich latach — °/o w złocie i ‚/o z kredytu. Po reformach walutowych przeprowadzonych w wielu krajach Europy zachodniej w działalność Unii została zawieszona, a na jej miejsce wszedł w życie Europejski Układ Walutowy ( Wielostronny System Rozrachunków). WALUTOWYCH KURSÓW TEORIE, zajmują się w głównej mierze ustalaniem zależności decydujących o relacjach kursów walut poszczególnych krajów, wyjaśnianiem przyczyn i mechanizmu wahań kursów, określaniem funkcji kursu walut w kształtowaniu wewnętrznych i zewnętrznych stosunków gospodarczych danego kraju. Zagadnienia te znajdują różne naświetlenie, wynikające z przyjętych poglądów, przede wszystkim w zakresie teorii pieniądza, przy czym istnieją tu duże rozbieżności stanowisk. Początków t.k.w. doszukiwać można by się już w średniowieczu, jednak dopiero w pracach merkantylistów pojawiają się właściwe rozważania nad istotą kursów. Stwierdzają oni bowiem, że kurs pieniądza w przekazach za granicę zależy od podaży i popytu na ten pieniądz, wyznaczanych przez kształtowanie się bilansu, który obecnie nazywamy płatniczym ( bilans płatniczy). Zwracają także uwagę, że kursy weksli w systemie waluty złotej odchylają się od wartości parytetowej pieniądza, który reprezentują, w granicach określonych kosztami przesyłki monet kruszcowych za granicę. To zagadnienie zostało szerzej opracowane przez klasyków ekonomii. Szczególne znaczenie miały tu prace D. Ricarda który stara się udowodnić, że ilość pieniądza w obiegu w kraju decyduje o kształtowaniu się kursów weksli i wywozie kruszcu. Powiększenie obiegu pieniężnego ponad potrzeby prowadzące do wzrostu cen wewnętrznych przyczynia się do powstania trudności eksportu towarów i wzrostu importu, co wpływa na wzrost kursów weksli do poziomu, przy którym opłacalne staje się poniesienie kosztów wywozu pieniędzy kruszcowych lub kruszcu jako towaru, którego cena dla zagranicy nie uległa podwyższeniu, w tym bowiem przypadku porównuje się zawartość kruszcu w jednostce pieniężnej, która mimo zmian cen i spadku wartości pieniądza na rynku wewnętrznym nie uległa zmianie. Spadek zaś obiegu na skutek wywozu kruszców wywołuje powrót do poprzedniego poziomu cen i w rezultacie poprawę kształtowania się kursów. Przy wprowadzeniu zakazu wywozu kruszcu lub zawieszeniu wymienialności banknotów na kruszec nie ma naturalnych regulatorów rozmiarów obiegu, a tym samym uchylone są granice wzrostu kursów weksli. Mimo definitywnego ustalenia mechanizmu wahań kursów w systemie waluty złotej w granicach punktów złota ( złote punkty), zainteresowanie teoretycznym ujęciem tych zagadnień nie wygasło. Świadczy o tym m. in. praca G. J. Goschena ( — ) opublikowana już pod nazwą teorii kursów weksli zagranicznych. Wg niego wahania kursów zależą przede wszystkim od stanu wzajemnych zobowiązań, które mają być w danym okresie rozliczone. Jeśli zobowiązania te nie równoważą się, dochodzi do wzrostu kursu weksli i konieczności dokonywania zapłat pieniądzem kruszcowym lub kruszcem. Kursy weksli charakteryzują stan ogółu powstałych należności i zobowiązań, w tym również z tytułu udzielanych i uzyskiwanych pożyczek finansowych. G. J. Goschen rozważa też kształtowanie się kursów przy zdeprecjonowanej walucie i odejściu od wymienialności na złoto.Właściwy rozwój teorii kursów nastąpił w zasadzie w związku z szerszym zajęciem się problematyką mechanizmu pieniądza działającego w oderwaniu od złota. Wykształciły się tu trzy główne teorie: teoria parytetu siły nabywczej, teoria kursu równowagi teoria psychologiczna.Twórcą teorii parytetu siły nabywczej był G. Cassel Stwierdził on na przykładzie weksli będących podstawowym instrumentem zapłat w handlu międzynarodowym, że wzajemny stosunek poszczególnych walut ustala się na zasadzie porównania ich siły nabywczej, Jaką reprezentują na rynku wewnętrznym. To porównanie siły nabywczej następuje przez porównanie poziomu cen w Jednym kraju do poziomu cen w innym kraju. G. Cassel zwraca jednak uwagę, że ustalenie kursu na podstawie parytetu siły nabywczej w systemie walut nie związanych ze złotem przez dokładne obliczenie stosunku poziomów cen nie jest praktycznie możliwe. Może ono nastąpić tylko w bezpośredniej, nie skrępowanej wymianie towarowej. Zmiany tego — jak nazywa — położenia normalnego kursów dokonują się automatycznie, pod wpływem zmian poziomu cen wywołanego inflacją. W tym przypadku kurs zmienia się w tej samej proporcji, w jakiej nastąpił wzrost poziomu cen. przyjęcie założeń teorii parytetu siły nabywczej oznacza możliwość utrzymania systemu walutowego oderwanego od złota i pozwalającego dzięki reakcji kursów na zmianę cen za granicą, chronić własny rynek przed destrukcyjnym wpływem tych zmian.Teorią kursów równowagi zajmował się m. in. R. Nurkse (ur. ). Uważał on, że kursem równowagi Jest kurs, który w pewnym, dłuższym okresie utrzymuje bilans płatniczy w równowadze bez jakiejkolwiek interwencji mającej na celu oddziaływanie na kształtowanie się kursu walut. O takiej swego rodzaju interwencji świadczą ujęte w bilansie płatniczym zmiany stanu rezerw złota i dewiz, a także ruch niektórych kapitałów krótkoterminowych. Chodzi więc o to, aby zachowana była równowaga bilansu w okresach dłuższych, -, io-letnlch, gdyż tylko wtedy wyeliminowane zostaną bieżące, sezonowe czy koniunkturalne fluktuacje wpływów wypłat. Równowagi tej nie naruszają dopływy kapitałów inwestycyjnych, a więc nie oddziałują one również na kursy. Założenie zachowania równowagi bilansu płatniczego oznacza równocześnie utrzymanie w równowadze całego rozwoju gospodarstwa narodowego. Przedstawicielem teorii psychologicznej kursu walutowego jest A. Aftalion . Wychodząc z założenia subiektywnej teorii wartości, uważa, iż kurs waluty jest wynikiem Indywidualnych ocen użyteczności waluty obcej przez nabywców i sprzedawców. Te zależności można przedstawić w formie spadającej krzywej popytu i rosnącej krzywej podaży walut obcych, przy czym wysokość kursu zależy od punktu przecięcia się tych krzywych. Ponieważ oceny indywidualne ulegają stałym zmianom, zatem i kursy walut muszą się wahać.Problemami teoretycznymi kursów walut w gospodarce socjalistycznej zaczęto zajmować się stosunkowo niedawno i — jak dotychczas — nie opracowano jednolitej koncepcji działania kursów. Poddano jednak krytyce poglądy negujące istnienie w gospodarce socjalistycznej zależności między kursem walut, poziomem cen wewnętrznych i światowych a stanem bilansu płatniczego. Równocześnie stwierdzono, że kurs jako cena waluty powinien odzwierciedlać realne stosunki rynku wewnętrznego, aby mógł być instrumentem oceny podejmowanych transakcji z zagranicą zarówno z punktu widzenia makro-, jak i mikroekonomicznego, służąc realizacji międzynarodowego podziału pracy, opartego na rachunku ekonomicznym. Tym samym kurs nabiera charakteru decyzyjnego. Dużo uwagi poświęca się także metodzie ustalenia kursów walutowych. Niektórzy autorzy, opierając się na teorii kursu równowagi, uważają, że kurs ukształtowany zgodnie z podażą i popytem zapewni utrzymanie równowagi bilansu płatniczego niejako automatycznie. WALUT WYMIENIALNOŚĆ, w przeszłości nieograniczona żadnymi zakazami wymienialność waluty krajowej na złoto; obecnie pojęcie to uległo zawężeniu i oznacza pełną lub ograniczoną wymienialność pieniądza krajowego na zagraniczne waluty. Ograniczenia zakresu wymienialności pieniądza krajowego na walutę zagraniczną mogą dotyczyć: I. podmiotów, którym przysługuje prawo wymiany — rezydenci krajowi i zagraniczni; . źródeł powstawania i wykorzystania należności opiewających na waluty zagraniczne — wpływy i płatności z tytułu transakcji bieżących i kapitałowych; . rodzajów walut zagranicznych. Może istnieć całkowity lub częściowy zakaz wymiany pieniądza krajowego na daną walutę zagraniczną. Aktualnie nadal przeważająca część krajów, członków — Międzynarodowego Funduszu Walutowego, nie wypełnia zalecenia tej organizacji o wprowadzeniu w.w. krajowych. Ten brak postępu w dziedzinie w.w. wynika stąd, że w krajach tych nic zaistniały jeszcze niezbędne warunki do wprowadzenia nawet ograniczonej wymienialności ich walut. Do warunków tych zaliczyć należy wewnętrzną stabilizację gospodarczą, która wyraża się w stabilności cen wewnętrznych i ich właściwej relacji do cen na rynku światowym, długookresową równowagę — bilansu płatniczego, realny kurs walutowy i znaczne rezerwy walutowe pozwalające na finansowanie przejściowych zakłóceń bilansu płatniczego. Wprowadzenie w.w. krajowej daje szereg korzyści gospodarce narodowej, jak rozszerzenie wymiany, wybór najwłaściwszych kontrahentów, właściwą alokację zasobów krajowych. Jednocześnie jednak stawia wysokie wymagania gospodarce narodowej w sprostaniu warunkom konkurencji panującym na rynku światowym.