WALUTOWE STREFY

WALUTOWE STREFY

ugrupowania krajów związanych wspólnymi zasadami polityki walutowej, dopuszczającej wza­jemną wymienialność walut i wielo­stronność rozrachunków z tytułu obro­tów wzajemnych. Swoboda wymienial­ności na waluty spoza strefy jest zazwy­czaj ograniczona.S.w. wytworzyły się w latach wielkiego kryzysu ekonomicznego — po roz-padnięciu się kapitalistycznego systemu wymiany wielostronnej i załamaniu się międzynarodowego systemu • waluty złotej. Odstąpienie większości krajów od złota (w następstwie ostrego deficytu bilansów płatniczych), zawieszenie wy­mienialności walut na złoto, a często i na waluty innych krajów, wprowadze­nie reglamentacji dewizowej — oznacza­ło załamanie się systemu wymiany wie­lostronnej i przejście wielu krajów do bilateralnych rozrachunków. W tej sy­tuacji silnie rozwinięte kraje kapitali­styczne posiadające kolonie i terytoria zależne dążyły do tworzenia ścisłych blo­ków gospodarczych o wspólnej polityce handlowej i walutowej. Dało to począ­tek powstawaniu s.w., które rozwinęły się szczególnie po II wojnie światowej. Najważniejsze z nich to: strefa szterlin-gowa, strefa dolarowa i Europejska Unia Płatnicza.Strefa szterlingowa — powsta­ła w na zasadzie porozumienia finan-sowo-walutowego krajów Imperium Bry­tyjskiego oraz niektórych krajów zależ­nych od Wielkiej Brytanii z tzw. bloku szterlingowego. Blok szterlingowy utwo­rzony w stanowił luźne stowarzysze­nie krajów powiązanych z rynkiem bry­tyjskim, które opierały swoje waluty na parytecie funta szterlinga i prowadziły analogiczną do Wielkiej Brytanii polity­kę walutową. Blok szterlingowy obej­mował większość krajów Imperium Bry­tyjskiego, wszystkie kraje skandynaw­skie, Urugwaj, Boliwię i częściowo Argentynę. Strefa szterlingowa stanowi­ła porozumienie ściślejsze, zobowiązując uczestniczące kraje do utrzymywania rezerwy dolarów i złota we wspólnym poolu (tzw. pool dolarowy) administro­wanym centralnie przez Bank Anglii. Do strefy szteriingowej weszły kraje Wspól­noty Brytyjskiej (z wyjątkiem Kanady) oraz Islandia, Irak i Irlandia. W obrę­bie strefy utrzymano swobodę wymie­nialności walut. Wymienialność walut krajów strefy na waluty innych kra­jów, a zwłaszcza na dolary, wymagała zezwolenia Banku Anglii. Po II wojnie światowej, w celu uelastycznienia strefy i nadania funtowi szterlingowi cech wa­luty o szerszym zasięgu międzynarodo­wym, utworzono dla niektórych krajów spoza strefy szteriingowej tzw. rachunki przenaszalne.Kraje posiadające należności na tych rachunkach mogły swobodnie używać je na płatności w krajach strefy szteriin­gowej, a także na płatności wzajemne. Początkowo rachunki te przyznano kra­jom, z którymi strefa szterlingowa jako całość miała zrównoważone bilanse, tak że nie musiała tracić rezerw złota. Na­leżały tu m. in. kraje skandynawskie, Argentyna, Urugwaj i niektóre kraje so­cjalistyczne — ZSRR, Polska, Czechosło­wacja. Po utworzeniu Europejskiej Unii Płatniczej rachunki transferowe zostały przyznane krajom należącym do Unii. Po reformach walutowych w przy­wrócono zewnętrzną wymienialność fun­ta szterlinga. Początkowo pozostały ogra­niczenia wymienialności dla rezydentów strefy szteriingowej. Kraje członkowskie uzyskały stopniowo możliwość wymiany swoich kwot utrzymywanych w funtach szterlingach na rachunkach w Banku Anglii na inne waluty. Strefa dolarowa — w ścisłym tego słowa znaczeniu nie jest s.w.; kra­jów do niej zaliczanych nie wiążą żad­ne jednolite postanowienia. Jest to gru­pa krajów Ameryki Północnej, Środko­wej i Południowej, które nie stosują żadnych ograniczeń w wymienialności walut. Sytuacja ta jest pozostałością dawnego systemu wymiany wielostron­nej. Kraje te gospodarczo związane są ściśle z rynkiem i z instytucjami finan­sowymi USA. Kierując przeważającą część swojego wywozu do USA oraz dzięki łatwości korzystania z kredytów dolarowych (w razie potrzeby), kraje te nie odczuwają trudności tzw. dolarowych i nie stosują restrykcji dewizowych. W obrotach z innymi krajami żądają także zapłaty w walutach wymienialnych. Europejska Unia Płatnicza — wielostronne porozumienie płatnicze kra­jów Europy zachodniej w latach — , wprowadzające system tzw. wielo­stronnego clearingu we wzajemnych obrotach. Zniesiono ograniczenia dewi­zowe i przywrócono wielostronność roz­liczeń z tytułu wzajemnych obrotów bie­żących. Kraje należące do Unii udziela­ły, a jednocześnie otrzymywały od Unii kredyt w określonej wysokości, do któ­rej zobowiązywały się kredytować pozo­stałych uczestników Unii i do której mia­ły prawo zadłużać się w Unii. Powstają­ce deficyty z tytułu obrotów z krajami Unii pokrywane były częściowo auto­matycznie przyznawanym kredytem (w pewnej zmiennej wysokości w czasie istnienia Unii), a częściowo regulowane płatnościami w złocie. W pierwszych la­tach istnienia Unii pokrycie z kredytu wynosiło »/o, a w złocie «/o, w ostat­nich latach — °/o w złocie i ‚/o z kre­dytu. Po reformach walutowych prze­prowadzonych w wielu krajach Europy zachodniej w działalność Unii zosta­ła zawieszona, a na jej miejsce wszedł w życie Europejski Układ Walutowy ( Wielostronny System Rozrachunków). WALUTOWYCH KURSÓW TEORIE, zaj­mują się w głównej mierze ustalaniem zależności decydujących o relacjach kur­sów walut poszczególnych krajów, wy­jaśnianiem przyczyn i mechanizmu wa­hań kursów, określaniem funkcji kursu walut w kształtowaniu wewnętrznych i zewnętrznych stosunków gospodarczych danego kraju. Zagadnienia te znajdują różne naświetlenie, wynikające z przy­jętych poglądów, przede wszystkim w zakresie teorii pieniądza, przy czym istnieją tu duże rozbieżności stanowisk. Początków t.k.w. doszukiwać można by się już w średniowieczu, jednak dopiero w pracach merkantylistów pojawiają się właściwe rozważania nad istotą kur­sów. Stwierdzają oni bowiem, że kurs pieniądza w przekazach za granicę zale­ży od podaży i popytu na ten pieniądz, wyznaczanych przez kształtowanie się bilansu, który obecnie nazywamy płat­niczym ( bilans płatniczy). Zwracają także uwagę, że kursy weksli w syste­mie waluty złotej odchylają się od war­tości parytetowej pieniądza, który re­prezentują, w granicach określonych kosztami przesyłki monet kruszcowych za granicę. To zagadnienie zostało szerzej opracowane przez klasyków ekonomii. Szczególne znaczenie miały tu prace D. Ricarda który stara się udo­wodnić, że ilość pieniądza w obiegu w kraju decyduje o kształtowaniu się kur­sów weksli i wywozie kruszcu. Powięk­szenie obiegu pieniężnego ponad potrze­by prowadzące do wzrostu cen we­wnętrznych przyczynia się do powstania trudności eksportu towarów i wzrostu importu, co wpływa na wzrost kursów weksli do poziomu, przy którym opła­calne staje się poniesienie kosztów wy­wozu pieniędzy kruszcowych lub krusz­cu jako towaru, którego cena dla zagra­nicy nie uległa podwyższeniu, w tym bowiem przypadku porównuje się zawar­tość kruszcu w jednostce pieniężnej, któ­ra mimo zmian cen i spadku wartości pieniądza na rynku wewnętrznym nie uległa zmianie. Spadek zaś obiegu na skutek wywozu kruszców wywołuje po­wrót do poprzedniego poziomu cen i w rezultacie poprawę kształtowania się kur­sów. Przy wprowadzeniu zakazu wywo­zu kruszcu lub zawieszeniu wymienial­ności banknotów na kruszec nie ma na­turalnych regulatorów rozmiarów obie­gu, a tym samym uchylone są granice wzrostu kursów weksli. Mimo definityw­nego ustalenia mechanizmu wahań kur­sów w systemie waluty złotej w grani­cach punktów złota ( złote punkty), zainteresowanie teoretycznym ujęciem tych zagadnień nie wygasło. Świadczy o tym m. in. praca G. J. Goschena ( — ) opublikowana już pod nazwą teo­rii kursów weksli zagranicznych. Wg nie­go wahania kursów zależą przede wszyst­kim od stanu wzajemnych zobowiązań, które mają być w danym okresie rozli­czone. Jeśli zobowiązania te nie rów­noważą się, dochodzi do wzrostu kursu weksli i konieczności dokonywania za­płat pieniądzem kruszcowym lub krusz­cem. Kursy weksli charakteryzują stan ogółu powstałych należności i zobowią­zań, w tym również z tytułu udziela­nych i uzyskiwanych pożyczek finanso­wych. G. J. Goschen rozważa też kształ­towanie się kursów przy zdeprecjonowa­nej walucie i odejściu od wymienialno­ści na złoto.Właściwy rozwój teorii kursów nastąpił w zasadzie w związku z szerszym zaję­ciem się problematyką mechanizmu pie­niądza działającego w oderwaniu od zło­ta. Wykształciły się tu trzy główne teo­rie: teoria parytetu siły nabywczej, teoria kursu równowagi teoria psycho­logiczna.Twórcą teorii parytetu siły na­bywczej był G. Cassel Stwierdził on na przykładzie weksli bę­dących podstawowym instrumentem za­płat w handlu międzynarodowym, że wzajemny stosunek poszczególnych wa­lut ustala się na zasadzie porównania ich siły nabywczej, Jaką reprezentują na rynku wewnętrznym. To porównanie siły nabywczej następuje przez porównanie poziomu cen w Jednym kraju do pozio­mu cen w innym kraju. G. Cassel zwraca jednak uwagę, że usta­lenie kursu na podstawie parytetu siły nabywczej w systemie walut nie zwią­zanych ze złotem przez dokładne obli­czenie stosunku poziomów cen nie jest praktycznie możliwe. Może ono nastąpić tylko w bezpośredniej, nie skrępowanej wymianie towarowej. Zmiany tego — jak nazywa — położenia normalnego kursów dokonują się automatycznie, pod wpływem zmian poziomu cen wywoła­nego inflacją. W tym przypadku kurs zmienia się w tej samej proporcji, w jakiej nastąpił wzrost poziomu cen. przyjęcie założeń teorii parytetu siły nabywczej oznacza możliwość utrzyma­nia systemu walutowego oderwanego od złota i pozwalającego dzięki reakcji kur­sów na zmianę cen za granicą, chronić własny rynek przed destrukcyjnym wpły­wem tych zmian.Teorią kursów równowagi zaj­mował się m. in. R. Nurkse (ur. ). Uważał on, że kursem równowagi Jest kurs, który w pewnym, dłuższym okre­sie utrzymuje bilans płatniczy w równo­wadze bez jakiejkolwiek interwencji ma­jącej na celu oddziaływanie na kształ­towanie się kursu walut. O takiej swego rodzaju interwencji świadczą ujęte w bi­lansie płatniczym zmiany stanu rezerw złota i dewiz, a także ruch niektórych kapitałów krótkoterminowych. Chodzi więc o to, aby zachowana była równo­waga bilansu w okresach dłuższych, -, io-letnlch, gdyż tylko wtedy wyelimino­wane zostaną bieżące, sezonowe czy ko­niunkturalne fluktuacje wpływów wy­płat. Równowagi tej nie naruszają do­pływy kapitałów inwestycyjnych, a więc nie oddziałują one również na kursy. Za­łożenie zachowania równowagi bilansu płatniczego oznacza równocześnie utrzy­manie w równowadze całego rozwoju gospodarstwa narodowego. Przedstawicielem teorii psycholo­gicznej kursu walutowego jest A. Aftalion . Wychodząc z zało­żenia subiektywnej teorii wartości, uwa­ża, iż kurs waluty jest wynikiem Indy­widualnych ocen użyteczności waluty obcej przez nabywców i sprzedawców. Te zależności można przedstawić w for­mie spadającej krzywej popytu i rosną­cej krzywej podaży walut obcych, przy czym wysokość kursu zależy od punktu przecięcia się tych krzywych. Ponieważ oceny indywidualne ulegają stałym zmia­nom, zatem i kursy walut muszą się wa­hać.Problemami teoretycznymi kursów walut w gospodarce socjalistycznej zaczęto zaj­mować się stosunkowo niedawno i — jak dotychczas — nie opracowano jed­nolitej koncepcji działania kursów. Pod­dano jednak krytyce poglądy negujące istnienie w gospodarce socjalistycznej zależności między kursem walut, pozio­mem cen wewnętrznych i światowych a stanem bilansu płatniczego. Równo­cześnie stwierdzono, że kurs jako cena waluty powinien odzwierciedlać realne stosunki rynku wewnętrznego, aby mógł być instrumentem oceny podejmowanych transakcji z zagranicą zarówno z punktu widzenia makro-, jak i mikroekonomicz­nego, służąc realizacji międzynarodowe­go podziału pracy, opartego na rachun­ku ekonomicznym. Tym samym kurs na­biera charakteru decyzyjnego. Dużo uwa­gi poświęca się także metodzie ustalenia kursów walutowych. Niektórzy autorzy, opierając się na teorii kursu równowagi, uważają, że kurs ukształtowany zgodnie z podażą i popytem zapewni utrzymanie równowagi bilansu płatniczego niejako automatycznie. WALUT WYMIENIALNOŚĆ, w przeszło­ści nieograniczona żadnymi zakazami wymienialność waluty krajowej na zło­to; obecnie pojęcie to uległo zawężeniu i oznacza pełną lub ograniczoną wymie­nialność pieniądza krajowego na zagra­niczne waluty. Ograniczenia zakresu wy­mienialności pieniądza krajowego na walutę zagraniczną mogą dotyczyć: I. podmiotów, którym przysługuje prawo wymiany — rezydenci krajowi i zagra­niczni; . źródeł powstawania i wyko­rzystania należności opiewających na waluty zagraniczne — wpływy i płatno­ści z tytułu transakcji bieżących i kapi­tałowych; . rodzajów walut zagranicz­nych. Może istnieć całkowity lub czę­ściowy zakaz wymiany pieniądza krajo­wego na daną walutę zagraniczną. Aktu­alnie nadal przeważająca część krajów, członków — Międzynarodowego Fundu­szu Walutowego, nie wypełnia zalecenia tej organizacji o wprowadzeniu w.w. krajowych. Ten brak postępu w dzie­dzinie w.w. wynika stąd, że w krajach tych nic zaistniały jeszcze niezbędne wa­runki do wprowadzenia nawet ograni­czonej wymienialności ich walut. Do warunków tych zaliczyć należy we­wnętrzną stabilizację gospodarczą, która wyraża się w stabilności cen wewnętrz­nych i ich właściwej relacji do cen na rynku światowym, długookresową rów­nowagę — bilansu płatniczego, realny kurs walutowy i znaczne rezerwy walu­towe pozwalające na finansowanie przej­ściowych zakłóceń bilansu płatniczego. Wprowadzenie w.w. krajowej daje sze­reg korzyści gospodarce narodowej, jak rozszerzenie wymiany, wybór najwła­ściwszych kontrahentów, właściwą alo­kację zasobów krajowych. Jednocześnie jednak stawia wysokie wymagania gos­podarce narodowej w sprostaniu warun­kom konkurencji panującym na rynku światowym.

[Głosów:1    Średnia:3/5]

Comments

comments