WALUTA NIEZALEŻNA
walutowy system nie związany ze złotem. Przymiotnik „niezależna” lub „wolna” ma oznaczać niezależność od złota, z rzeczywistych systemów walutowych dotyczy to w określonej mierze – pieniądza papierowego. Wielkości Jego emisji nie krępują zasoby złota banku centralnego. W ustawach emisyjnych przeważającej większości państw nie ma dziś przepisu o „pokryciu” w złocie ( waluta złota), w tych nielicznych zaś, w których Jest on utrzymany, władze pieniężne w razie zwiększonych potrzeb emisyjnych zmniejszają odpowiednio ustawową wielkość pokrycia. Pod względem wielkości emisji pieniądza mamy dziś więc do czynienia w zasadzie z w.n. Nie oznacza to zniesienia wszelkich ekonomicznych związków pieniądza ze złotem. Niezależność od złota odnosi się do cyrkulacji wewnętrznej i nie dotyczy pieniądza światowego, z racji zaś powiązań wymiany krajowej z międzynarodową również w cyrkulacji wewnętrznej nie Jest całkowita. Pewna odmiana w.n. znana jest z historii myśli społecznej. Jest nią tzw. „pieniądz pracy”, pomysłu angielskiego socjalisty utopijnego J. Graya Proponował on, aby bank centralny emitował banknoty opiewające na tygodnie, dni i godziny pracy, które byłyby pokwitowaniami odbioru od producentów określonej ilości czasu pracy zawartego w ich towarach i przekazami na ekwiwalent w innych towarach złożonych w magazynach bankowych. W takim systemie kruszce szlachetne utraciłyby swoją szczególną pozycję towaru pieniężnego i „zajęłyby na rynku należne im miejsce obok masła, jaj, sukna i kaliko, ich wartość nie interesowałaby nas bardziej niż wartość diamentów” (J. Gray). „Pieniądz pracy” pozostał w sferze wyobraźni, gdyż nie sposób zachować gospodarkę towarową, a równocześnie znieść sprzeczność między pracą indywidualną i społeczną i nadać wszystkim towarom postanowieniem administracyjnym cechę bezpośredniej wymienialności na wszystkie inne towary, podobnie jak nie można „wszystkich katolików zrobić papieżami” (K. Marks). Niektórzy ekonomiści uważają, że za pomocą w.n. można ustabilizować koniunkturę ( cykl koniunkturalny). Przypisują oni pieniądzowi nadmierne znaczenie w procesie reprodukcji. Oczywiste Jest, że pieniądz nie Jest neutralnym elementem gospodarki ( pieniądz neutralny); zwłaszcza w systemie pieniądza papierowego istnieje możliwość oddziaływania za Jego pośrednictwem na przebieg procesów ekonomicznych. Główną jest Jednak towarowa strona cyrkulacji, która określa zależną od niej stronę pieniężną. WALUTA ZŁOTA, system walutowy, w którym podstawowe funkcje pieniądza spełnia złoto. Swój „tron pieniężny” zawdzięcza złoto temu, że będąc jednym z towarów charakteryzuje się równocześnie niezmiennością właściwości fizycznych, jednorodnością, łatwością przenoszenia i przechowywania, podzielnością bez utraty wartości, dużą wartością małych ilości wagowych oraz stosunkowo dużą stabilnością wartości. Właściwości tego kruszcu odpowiadają społecznym funkcjom, Jakie ma do spełnienia ogólny ekwiwalent. Złoto nadaje się lepiej od innych towarów do pełnienia roli pieniądza, historia wykazuje jednak, że nic jest ono wcale Idealnym materiałem pieniężnym, łatwo się bowiem ściera (w Anglii w XIX w. szacowano zużywanie się monet złotych przez starcie na kilka ton rocznie), nie da się dzielić na części o bardzo małej wartości potrzebne w praktyce wymiany, jest bardzo kosztowne, rozmiary jego produkcji — zależne przede wszystkim od warunków naturalnych — trudno przystosować do większego wzrostu zapotrzebowania na pieniądz ze strony wymiany towarowej, przy powszechnej potrzebie pieniądza podział światowych zasobów złota jest wybitnie nierównomierni’.W.z. spotykamy Już w starożytnej Grecji, Persji, Macedonii, w czasach nowożytnych zaś od w Anglii, od w Niemczech, od H we Francji i Włoszech, od w Japonii, od w Rosji, od w USA. Pełna w.z., zwana monetową, istniała tylko do I wojny światowej (w USA — z krótką przerwą w okresie wojny — do ). Wymianę wewnętrzną obsługiwały wówczas pełnowartościowe monety złote bite w mennicy otwartej dla wszystkich posiadaczy złota oraz wymienialne na nie bez ograniczeń banknoty (— bilety bankowe), przy równoczesnej swobodzie przepływu złota w wymianie międzynarodowej. W.z. została odbudowana w większości krajów w okresie względnej stabilizacji kapitalizmu w latach -tych, ale w niepełnej postaci, tylko jako waluta „pozłacana”, mianowicie bez obiegu monet złotych z ograniczoną wymienialnością banknotów, które wymieniano (np. w Anglii, Belgii, Francji, Holandii) na kilkunastokilogramowe sztaby złota (złota waluta sztabowa) bądź tylko na dewizy krajów o walucie złotej (złota waluta dewizowa). Odmianę dewizową waluty pozłacanej miała m. In. Polska przez niewiele miesięcy po reformie walutowej z i w ciągu kilku lat po ponownej reformie z . W obu odmianach waluty pozłacanej złoto, inaczej niż w systemie pełnej w.z., wykluczone jest z pełnienia funkcji środka cyrkulacji towarów. Waluta pozłacana jest podobna do w.z. o tyle, o ile występująca w niej wymienialność banknotów zapewnia trwałe pokrywanie się wartości jednostki pieniężnej z wartością masy złota przyjętej za skalę cen. Jeśli złoto nie obiega i nie ma wymienialności środków cyrkulacji na złoto, czyli brak jest jedynego mechanizmu mogącego utrzymać faktyczną równość wartości pieniądza i złota, waluta przekształca się faktycznie w pieniądz papierowy.Obowiązek wymienialności banknotów na złoto pociąga za sobą konieczność utrzymywania przez władze pieniężne określonego zapasu złota przeznaczonego na ten cel. Złoty fundusz zabezpieczający wymienialność banknotów nazywa się ich złotym „pokryciem”. Pieniądz niewymienialny na złoto nie wymaga żadnego złotego pokrycia. Zasoby złota utrzymywane przez władze pieniężne w warunkach pieniądza papierowego stanowią rezerwę — pieniądza światowego. W.z. cechuje zdolność żywiołowego przystosowania masy obiegającego pieniądza do wahań potrzeb cyrkulacji, a to dzięki jego przepływom między sferą cyrkulacji i tezauryzacji oraz między sferą wymiany krajowej i zagranicznej. Przeciwdziała to powstawaniu nadmiaru masy pieniądza w obiegu (— inflacja). W wymianie międzynarodowej w.z. stabilizuje pieniężną stronę warunków transakcji dzięki temu, że przy swobodzie międzynarodowych przepływów złota kursy dewiz, określone przez wzajemny stosunek zawartości złota w jednostkach pieniężnych poszczególnych krajów, wahają się tylko w wąskich granicach złotych punktów.W.z. odpowiada żywiołowemu mechanizmowi funkcjonowania gospodarki wewnętrznej oraz gospodarki światowej i dlatego kapitalizm usiłował uparcie do niej powracać. Historia wykazała jednak, że nie daje się ona pogodzić z głębiej sięgającą interwencją państwa i poważniejszym wzrostem jego potrzeb finansowych. W.z. załamała się w czasie I wojny światowej, a nasilający się w latach wielkiego światowego kryzysu nadprodukcji nie ustępujący Już od ;ego czasu — interwencjonizm państwowy zlikwidował ostatecznie nawet walutę pozłacaną, i to również w krajach centralizujących olbrzymie zasoby złota, od lat -tych w gospodarce wewnętrznej wszystkich krajów świata panuje niepodzielnie pieniądz papierowy. Pewna odmiana waluty pozłacanej odżyła w systemie płatności zagranicznych państw zrzeszonych w Międzynarodowym Funduszu Walutowym. WALUTOWA REFORMA, przeprowadzane przez państwo znaczniejsze zmiany w funkcjonowaniu pieniądza, powiązane zwykle z wprowadzeniem Jednostki pieniężnej o nowej wartości i zastąpieniem dotychczasowych środków obiegowych nowymi. R.w. mogą polegać na: . wprowadzeniu innego typu waluty; . przywróceniu (przy ew. modyfikacji) waluty panującej poprzednio, której funkcjonowanie trzeba było na jakiś czas zawiesić; . likwidacji rozprzężenia w stosunkach pieniężnych powstałego wskutek daleko posuniętej Inflacji i stworzeniu przesłanek normalnego wypełniania przez pieniądz wszystkich jego funkcji; . zastąpieniu obcego systemu pieniężnego przez własny wraz z uzyskaniem czy. odzyskaniem przez naród niepodległości; . pozbyciu się części masy pieniądza w obiegu zlikwidowaniu poważniejszej luki inflacyjnej; . ustanowieniu nowej skali pieniężnej, w której wyraża się wszystkie wartości. Bliższe cechy charakterystyczne dla poszczególnych r.w. wyznacza położenie waluty w danym okresie, swoiste warunki historyczne oraz założenia ustroju społeczno-ekonomicz-nego, określające rozkład strat ponoszonych przez poszczególne warstwy i klasy społeczne przy zastępowaniu starych pieniędzy nowymi. Strat tych nie pociągają za sobą tylko reformy sprowadzające się do przemianowania czy starych Jednostek na nową przy całkowitej wymianie pieniędzy znajdujących się w obiegu i przeliczeniu wg tej samej relacji cen, płac i wszelkich należności.WALUTOWE KURSY, ceny, wg których dokonują się transakcje kupna-sprzedaży zagranicznych środków płatniczych;kształtują się w zależności od rozmiarów zaofiarowania i zapotrzebowania walut obcych; są ustalane i ogłaszane albo na zorganizowanych giełdach pieniężnych, albo na rynkach pieniężnych nie zorganizowanych, wśród których główną rolę odgrywają rynki w Londynie, Zurychu i Nowym Jorku. Najbardziej rozpowszechniony jest system, przy którym kurs (cena) oznacza ilość krajowych jednostek pieniężnych płaconych za lub jednostek zagranicznych (tzw. proste notowanie k.w.); wyjątek stanowi zwyczaj przyjęty dla większości walut w Londynie, gdzie kurs oznacza ilość jednostek zagranicznych otrzymywanych za funt szterling (tzw. odwrotne notowanie k.w.). Przy notowaniu prostym zmienna jest ilość jednostek krajowych, przy notowaniu odwrotnym — ilość jednostek zagranicznych. Zależnie od przyjętych kryteriów rozróżnia się rozmaite k.w. W zależności od rodzaju zagranicznych środków płatniczych, będących przedmiotem transakcji, rozróżnia się: i. kursy wypłat telegraficznych oraz kursy wypłat listowych i czeków; . kursy zagranicznych banknotów oraz monet (bilonu). W zależności od metody notowania rozróżnia się: . kursy transakcyjne (średnie) odpowiadające transakcjom dokonywanym między bankami; . kursy kupna i sprzedaży (płacone i żądano), które odpowiadają cenie oferowanej przez potencjalnego nabywcę i żądanej przez potencjalnego sprzedawcę, bądź też stosowane są w rozliczeniach między bankami a ich klientami. W zależności od sposobu ustalania rozróżnia się: l. kursy urzędowe, ustalane przez powołany do tego organ, np. bank centralny lub giełdę pieniężną; . kursy prywatne oparte na dokonanych transakcjach, lecz urzędowo nie ustalane, a zwykle ogłaszane w komunikatach prasowych lub biuletynach bankowych.W zależności od rozmiarów wahań rozróżnia się kursy: . sztywne, gdy kurs ustalony przez właściwy organ państwowy nie podlega wahaniom; . stałe, gdy kurs waha się pod wpływem podaży i popytu, jednak tylko w ustalonych, dość wąskich granicach, np. w obrębie złotych punktów (przy systemie waluty złotej) lub w ramach określonych przez władze dewizowe danego kraju bądź autonomicznie, bądź w porozumieniu z Międzynarodowym Funduszem Walutowym; granice wahań w tym wypadku wynoszą najczęściej IV» w górę lub w dół od przyjętego kursu podstawowego (parytetu); . zmienne ruchome, ulegające wahaniom zależnie od podaży i popytu bez wyznaczonych granic. W zależności od zakresu stosowania rozróżnia się kursy: . jednolite, stosowane powszechnie przy wszelkiego rodzaju rozliczeniach z zagranicą; . zróżnicowane, tj. różne kursy stosowane przy rozliczeniach rozmaitych tytułów, np. odmienne kursy przy rozliczeniach towarowych, a nawet różnych grup towarów, odmienne przy rozliczeniach z tytułu usług, obrotów w ruchu turystycznym itp. W Polsce wprowadzono w zróżnicowane kursy, a mianowicie: a) podstawowe, odpowiadające parytetowi, b) podstawowe z dopłatą, stosowane przy rozliczeniach z państwami obozu socjalistycznego na warunkach ustalonych odpowiednimi porozumieniami z tymi państwami obowiązujące przy płatnościach z tytułów niehandlowych, np. kosztów podróży, kosztów utrzymania przedsiębiorstw, honorariów, spadków, emerytur i różnych innych płatności niehandlowych, c) specjalne, stosowane przy rozliczeniach walut krajów kapitalistycznych; te ostatnie ustalone zostały na poziomie -krotnie wyższym od kursów podstawowych. W zależności od terminu dostaw y przedmiotu transakcji rozróżnia się: . kurs kasowy, gdy dostarczenie waluty oraz zapłata za nią następują na drugi lub trzeci dzień po zawarciu transakcji; . kurs terminowy, gdy dostawa i zapłata następują w późniejszym, ustalonym w umowie terminie, najczęściej za jeden lub trzy miesiące. Tabelę obowiązujących kursów ogłasza co miesiąc Narodowy Bank Polski w „Monitorze Polskim”; obejmuje ona kursy dewiz i banknotów, podając dla każdego rodzaju kurs kupna, sprzedaży oraz kurs średni.WALUTY OBCE: i. całokształt systemu pieniężnego istniejącego w danym państwie zagranicznym, np. waluta dolarowa, rublowa, szterlingowa (skrót używany zamiast pełniejszego wyrażenia „system walutowy”); w tym znaczenhi mówi się np., że dana w.o. oparta jest na złocie lub że jest manipulowana; . środki pieniężne (banknoty i monety) obiegające w danym państwie zagranicznym; w tym znaczeniu w.o. są przedmiotem obrotów (kupna-sprzedaży) oraz notowań kursowych ( walutowe kursy); obroty w.o. podlegają w wielu państwach przepisom prawnym ograniczającym ich kupno, wywóz, przewóz, wysyłkę ( dewizowe ograniczenia).