W KAPITALIZMIE
Podstawowa forma dochodów państwa, gromadzonych na pokrycie Jego wydatków. W przeciwieństwie do gospodarki socjalistycznej, gdzie dochody budżetowe pochodzą przede wszystkim z gospodarki uspołecznionej, w państwach kapitalistycznych, opartych na prywatnej własności środków produkcji podatki ściągane są przede wszystkim od Innych podmiotów gospodarujących, a dochody z własnej działalności gospodarczej państwa są stosunkowo niewielkie. Podstawową funkcją p. w k. Jest funkcja fiskalna: zapewnienie budżetowi państwa odpowiednich dochodów. Niezależnie od funkcji fiskalnej, p. w k. pełnią również pewne funkcje pozafiskalne, określane wspólnym mianem interwencjonizmu państwowego. Przez podatek bowiem państwo oddziałuje w pewnym stopniu na strukturę gospodarki narodowej, na kierunek lub lokalizację działalności gospodarczej, wpływa na wzrost lub ograniczenie akumulacji konsumpcji popularna fiscal policy — nauka o polityce podatkowej Jako narzędziu regulowania popytu, produkcji koniunktury gospodarczej. Za pomocą podatku państwo kapitalistyczne realizuje również pewne założenia społeczne: popieranie przyrostu naturalnego, faworyzowanie lub dyskryminacja pewnych grup podatników itp. Wg współczesnej nauki burżuazyjnej podatek Jest nie tylko dochodem budżetu państwa, ale przede wszystkim narzędziem regulowania dochodów oraz oddziaływania na proporcje podziału dochodu narodowego. Nauka marksistowska krytykuje te poglądy, wykazując, że przeprowadzenie zmian w podziale dochodu narodowego przez system podatkowy nie rozwiązuje sprzeczności ustrojowych w państwie kapitalistycznym. Podział dochodu narodowego dokonywany Jest bowiem zgodnie z interesem klasy posiadającej. Konfrontacja z praktyką wykazuje, że mimo twierdzenia, iż np. rząd labourzystowski w Anglii realizował politykę „zrównania bogactw” przez podatki — w okresie 1944—51 ogólna suma podatków w Anglii wzrosła o 19%, podczas gdy w tym samym czasie podatek od zysków nadzwyczajnych oraz dodatkowy podatek dochodowy pobierany od wysokich dochodów zmalały łącznie o 35%. Militaryzacja państw kapitalistycznych, wyścig zbrojeń olbrzymi wzrost wydatków wojennych są głównymi czynnikami wzrostu budżetów państwowych. Ponieważ w ustroju kapitalistycznym głównym źródłem pokrywania wydatków państwowych są podatki, przeto wzrost budżetów państwowych powoduje nieuchronny wzrost ciężarów podatkowych. Podatki te, głównie przez system podatków konsumpcyjnych obciążających artykuły pierwszej potrzeby, obciążają przede wszystkim robotników i chłopów. W SOCJALIZMIE, podatki jako przymusowe, nieodpłatne i bezzwrotne świadczenia pieniężne są instytucją finansową przejętą przez państwo socjalistyczne z poprzednich formacji społeczno-gospodarczych. Polityczny i ekonomiczny sens podatków ulega w państwie socjalistycznym istotnym przeobrażeniom, służą one bowiem innym celom i wyrażają odmienne stosunki społeczne. Podstawowym celem p.w s. jest umożliwienie planowej redystrybucji dochodu narodowego, zgodnie z potrzebami społecznymi wyrażonymi w narodowym planie gospodarczym; przy czym równocześnie są one wykorzystywane do celów stymulacyjnych np. przez zniżki i zwyżki podatkowe i kontrolnych. P.w s. pobierane są wyłącznie na rzecz państwa budżetu państwa; opłacane są przez przedsiębiorstwa państwowe, spółdzielcze, ludność i — co ma znaczenie marginesowe — gospodarkę nieuspołecznioną. W przedsiębiorstwach uspołecznionych podstawowe znaczenie ma podatek obrotowy, za pomocą którego państwo przejmuje do budżetu część akumulacji finansowej przedsiębiorstw. Podatek ten oddziaływa równocześnie w trzech kierunkach: dostarcza dochodów budżetowi państwa, reguluje wielkość zysku przedsiębiorstw i jako element składowy ceny zbytu wpływa na poziom cen. Staje się dzięki temu jednym z podstawowych instrumentów finansowej polityki państwa. W podatkach od ludności podstawowe znaczenie ma podatek od wynagrodzeń, za pomocą którego przejmowana jest część indywidualnych dochodów ludności pracującej na rzecz potrzeb ogólnospołecznych.Z p. w s. związane są liczne, kontrowersyjne poglądy na istotę i charakter podatków, nie wyjaśnione jednoznacznie przez naukę. Do najistotniejszych można zaliczyć kwestię następującą, czy podatki płacone przez przedsiębiorstwa państwowe są w Istocie rzeczy podatkami, czy tylko formalnie do nich się upodobniają. Punktem wyjścia jest bezsporne stwierdzenie, że cały majątek i ogół środków przedsiębiorstw państwowych stanowi własność państwa na równi ze środkami pieniężnymi zgromadzonymi w budżecie. Nie ma tu zatem warunków do stosowania podatków, które polegają na świadczeniu ze strony jednego podmiotu na rzecz drugiego państwa. Równocześnie bezsporna jest sama konieczność przejmowania części akumulacji finansowej przedsiębiorstw państwowych przez budżet państwa na rzecz potrzeb ogólnospołecznych. Trudność zaczyna się rodzić w związku z tym, że w praktyce nie tylko stosuje się określenie podatku dla niektórych wpłat przedsiębiorstw do budżetu, ale w całości regulacji prawnych odnosi się zasady dotyczące pobierania podatków np. podatków od spółdzielczości czy ludności do podatków od przedsiębiorstw państwowych. W konsekwencji wszystkie cechy podatków poza zmianą właściciela środków pieniężnych występują również w podatkach od przedsiębiorstw państwowych. W związku z tym ukształtowały się dwa odmienne poglądy: 1. podatki od przedsiębiorstw państwowych z punktu widzenia treści i formy są podatkami, 2. są one tylko pozornymi podatkami, bowiem tylko formalnie występują jako podatki. Kontrowersje te rodzą obawę, że w efekcie sprowadzić się mogą do sporu ściśle terminologicznego.Na tym tle następnie powstał problem, czy w socjalizmie podatki zanikają czy też nie.Sporne jest także zagadnienie, kto rzeczywiście ponosi ciężar podatków płaconych przez przedsiębiorstwa uspołecznione zwłaszcza podatku obrotowego — przedsiębiorstwa państwowe, które go opłacają, czy konsument, którego obciąża cena zawierająca w sobie kwotę podatku. Warto tu jednak zwrócić uwagę, że przyjęcie drugiej możliwości oznacza, że konsument jest obciążony nie tylko podatkiem, lecz wszystkimi elementami ceny detalicznej koszty, zysk, marże itd., co samo w sobie jest rzeczą oczywistą, ale nie prowadzi do żadnych nowych wniosków teoretycznych lub praktycznych.Kwestią sporną jest również zagadnienie, czy system p. w s. można by oprzeć na jednym uniwersalnym podatku przez to radykalnie uprościć wszelkie problemy podatkowe. Wysuwa się tu zwłaszcza koncepcję oparcia się na odpowiednio przebudowanym podatku obrotowym. Teoretycznie możliwość taka istnieje, praktyka państw socjalistycznych jednak Jej nie potwierdza.Tematem wielu sporów Jest celowość pobierania podatku od wynagrodzeń, zwłaszcza wypłacanych przez jednostki państwowe, a przede wszystkim jednostki budżetowe. Podatek ten bowiem ma charakter ściśle rachunkowy, a nie ekonomiczny. Tego rodzaju kontrowersji nie budzi pobieranie podatku od wynagrodzeń od pracowników zatrudnionych w spółdzielczości lub w Jednostkach gospodarki nieuspołecznionej. Ew. likwidacja podatku od wynagrodzeń, gdyby miała być dokonana za pomocą zamiany płac netto na brutto a nie przez podwyżkę płac netto do kwot brutto napotyka liczne trudności w praktyce. Przedmiotem dyskusji jest też sprawa, czy charakter podatkowy mają niektóre świadczenia na rzecz budżetu, noszące formalnie inne nazwy, jak składki ubezpieczeń społecznych, niektóre opłaty, cła itd. Tu oczywiście zbadania wymaga każdy rodzaj wpłat, np. składki ubezpieczenia społecznego wydają się rzeczywiście tożsame z podatkami.Teoretycznie zatem p. w s. budzą wiele sporów, w praktyce jednak pobierane są w szerokim zakresie i stanowią bardzo poważne źródło dochodów budżetowych, będąc równocześnie instrumentem polityki finansowej wykorzystywanym do realizacji różnych celów społecznych i gospodarczych państwa. Zob. też: system podatkowy w Polsce. zespół stawek Podatkowych ustalonych w danym podatku w stosunku do wielkości podstawy opodatkowania; dotyczy podatków, w których stawki Podatkowe nie są proporcjonalne. S.p. Progresywna — składa się ze stawek podatkowych rosnących w miarę wzrostu podstawy opodatkowania np. dla dochodów wynoszących 1000, 2000 i 3000 zł stawki wynoszą odpowiednio np. 5, 7 1 9%. S.p. regresywna — składa się ze stawek malejących w miarę wzrostu podstawy opodatkowania. S.p. progresywne są stosowane przeważnie w podatkach typu dochodowego w podatkach typu przychodowego stawki bywają zazwyczaj proporcjonalne. W polskim systemie podatkowym s.p. progresywne występują w podatku gruntowym, od wynagrodzeń, dochodowym od spółdzielczości i od gospodarki nieuspołecznionej, wyrównawczym oraz przy opodatkowaniu spadków i darowizn. ustalenie podatku od kilku połączonych podstaw opodatkowania, występujących w określonym czasie; może być realizowana albo przez wymierzenie podatku od zsumowanych podstaw wymiarowych, albo przez dodatkowy pobór różnicy między podatkiem przypadającym od łącznejpodstawy a podatkami obliczonymi od poszczególnych podstaw wymiaru; znajduje zastosowanie w podatkach o skali progresywnej