UPRZEDMIOTOWIONA
Praca ucieleśniona w środkach produkcji i przedmiotach spożycia, praca w formie rzeczowej. P.u. nie tworzy w odróżnieniu od pracy żywej nowej wartości, lecz sama Jest „substancją wartości” tkwiącą w wytworzonych Już produktach. W procesie produkcji, dzięki pracy konkretnej, wartość ta zostaje przeniesiona na nowy produkt. Im wydajniejsza Jest praca, tym więcej dawnej wartości przenosi w ciągu każdej Jednostki czasu na nowy produkt. praca niezbędna do wytworzenia określonego towaru w przeciętnych, społecznie normalnych warunkach produkcji, tj. przy przeciętnym poziomie techniki, umiejętności i intensywności pracy. Wielkość wartości towaru zależy od ilości ucieleśnionej w nim p.s.n., nie zaś indywidualnego nakładu pracy każdego wytwórcy. Jeśli indywidualny nakład pracy danego wytwórcy przekracza nakład p.s.n., wówczas nadwyżka ta nie znajdzie na rynku „aprobaty społecznej”. W gospodarce opartej na prywatnej własności środków produkcji wytwórca ten — Jeśli nie zdoła zmniejszyć odpowiednio swoich nakładów pracy — ulega ruinie. Ujawnia się w tym sprzeczność między indywidualnymi nakładami pracy a nakładami p.s.n. W ustroju socjalistycznym również występują różnice między indywidualnymi nakładami pracy poszczególnych przedsiębiorstw a nakładami p.s.n.; nie mają one jednak charakteru sprzeczności antagonlstycznych i są likwidowane dzięki usprawnianiu pracy przedsiębiorstw pozostających w tyle. Wraz z rozwojem sił wytwórczych wzrostem wydajności pracy zmniejsza się ilość p.s.n. potrzebnej do wytworzenia danego towaru. praca ludzi nawzajem związanych ze sobą w procesie społecznej produkcji dóbr materialnych i usług, w procesie produkcji, w wyniku społecznego podziału pracy, istnieją wielostronne związki i zależności między wytwórcami. Praca ludzka zawsze odbywa się w społeczeństwie, producenci wytwarzają towary dla społeczeństwa. „Od czasu gdy ludzie pracują w jakikolwiek bądź sposób jedni dla drugich, praca Ich — pisze Marks — przybiera też formę społeczną”. W warunkach prywatnej własności środków produkcji społeczny charakter pracy nie ujawnia się w samym procesie produkcji, lecz dopiero na rynku, w sferze wymiany, w konieczności tej wymiany. W procesie produkcji praca poszczególnych wytwórców ma charakter prywatny praca prywatna Społeczny charakter pracy przejawia się tu zatem za pośrednictwem wymiany towarowej.System p.s. rozgałęzia się coraz bardziej wraz z rozwojem sił wytwórczych i społecznego podziału pracy; znajduje to wyraz we wzroście liczby gałęzi produkcji pogłębianiu się specjalizacji. W wytwarzaniu każdego towaru uczestniczy coraz więcej pracowników wielu gałęzi. W społeczeństwach opartych na prywatnej własności środków produkcji pogłębiający się społeczny podział pracy jest sprzeczny z prywatnym charakterem pracy. Sprzeczność między p.s. a pracą prywatną, będąca podstawową sprzecznością prostej gospodarki towarowej, przekształca się w ustroju kapitalistycznym w sprzeczność między społecznym charakterem wytwarzania a prywatnokapltali-styczną formą przywłaszczania. W społeczeństwie socjalistycznym społeczny charakter pracy ujawnia się Już w procesie produkcji. W związku z tym uważa się na ogół, że praca ma tutaj charakter bezpośrednio społecz-n y. Socjalistyczna własność środków produkcji zespala wytwórców w Jednolity, planowo zbudowany organizm. Praca wytwórców socjalistycznych nie jest ich sprawą prywatną, ale sprawą całego społeczeństwa któremu służy oparta na prywatnej własności środków produkcji praca zewnętrznie niezależnych wytwórców towarów, którzy prowadzą swoją gospodarkę na własny rachunek i ryzyko. w warunkach prywatnej własności środków produkcji każdy wytwórca produkuje towary niezależnie od innych, Z własnej inicjatywy, kierując się własnym interesem; praca Jest Jego pry-n ą spra’wą- Wytwórca taki nie wie, jakie jest zapotrzebowanie społeczne na towary produkowane przez niego, ile się ich w danej chwili wytwarza; dowiaduje się o tym dopiero na rynku. Może się zatem okazać, że nie znajdzie on nabywcy na nie, gdyż bądź to wyprodukował je w nadmiarze, bądź też są one za drogie. Na rynku okazuje się, że niezależność i samodzielność prywatnych wytwórców towarów ma tylko charakter zewnętrzny, w istocie zależą oni od wielu kontrahentów — nabywców i sprzedawców, ich p.p. jest częścią globalnej — pracy społecznej. Trudność lub wręcz niemożność zrealizowania towaru Jest wyrazem sprzeczności między p.p. a pracą społeczną. P.p. poszczególnych wytwórców może nie znaleźć „społecznej aprobaty” na rynku. Wytwórca ponosi wtedy stratę, a przedsiębiorstwo jego może ulec ruinie. praca nie wymagająca specjalnego przygotowania, praca nie-kwalifikowana. Kategoria p.p. ma szczególne znaczenie z punktu widzenia mierzenia pracy. Praca ludzka może być mniej lub bardziej kwalifikowana, istnieją zawody i specjalności wymagające mniejszego lub większego przygotowania, nauki. Porównywanie pracy różnych wytwórców możliwe Jest jedynie przez sprowadzenie Jej do wspólnej podstawy; podstawą tą Jest właśnie p.p. Praca kwalifikowana praca złożona traktowana Jest Jako uwielokrotnlona p.p. Sprowadzanie pracy złożonej do p.p. odbywa się stale i na każdym kroku, w procesie wymiany towarów. „Choćby towar był produktem pracy Jak najbardziej złożonej — pisze Marks — mocą swej toartości zostaje przyrównany do produktu pracy prostej i dlatego sam także reprezentuje tylko pewną ilość pracy prostej”. praca poza sferą produkcji materialnej; w odróżnieniu od — pracy produkcyjnej nie tworzy ona produktu społecznego i dochodu narodowego. praca określonego rodzaju, wydatkowanie siły roboczej w określonej, użytecznej formie praca tworząca wartość użytkową to^ warów. Praca ludzka występuje w najrozmaitszych, Jakościowo różnych, konkretnych formach; istnieją najrozmaitsze rodzaje pracy praca krawca, szewca tokarza itd.); różnią się one metodami, narzędziami pracy, Jak również rezultatami. Istnienie różnych rodzajów pracy ludzkiej Jest wyrazem społecznego -» podziału pracy; wraz z Jego rozwojem pogłębia się zróżnicowanie pracy, mnożą się Jej konkretne formy, co idzie w parze z pojawianiem się coraz to nowych wartości użytkowych. P.k. pracowników sfery produkcji materialnej Jest źródłem realnego bogactwa społecznego; w procesie produkcji przenosi ona na nowy produkt wartość zużywanych w tym procesie przedmiotów i narzędzi pracy. P.k. Jest kategorią nie związaną z którymkolwiek z historycznie uwarunkowanych sposobów produkcji; Jest ona — Jak pisze Marks — ..warunkiem Istnienia człowieka, niezależnym od wszelkich ustrojów społecznych, jest wieczną, przyrodzoną koniecznością”; nie Jest ona Jedynym źródłem wartości użytkowych, gdyż może być wydatkowana tylko w połączeniu z siłami przyrody.