UPADŁOSC
sytuacja prawna niewypłacalnej osoby prowadzącej przedsiębiorstwo, powstająca z mocy postanowienia sądu i polegająca na pozbawieniu osoby prowadzącej przedsiębiorstwo prawa zarządzania majątkiem w celu przeprowadzenia postępowania zmierzającego do równomiernego zaspokojenia wierzycieli; termin „u.” używany jest także w znaczeniu instytucji prawnej, tj. zespołu norm regulujących u. Podstawą ogłoszenia u. Jest niewypłacalność, tj. zaprzestanie płacenia długów przez osobę prowadzącą przedsiębiorstwo. W przypadku gdy przedsiębiorstwo prowadzi osoba prawna, u. może być ogłoszona także wtedy, kiedy majątek tej osoby nie wystarcza na zaspokojenie Jej długów. Sąd ogłasza u. na wniosek któregokolwiek z wierzycieli lub samego dłużnika. Ogłaszając u, sąd powołuje syndyka masy u., tj. osobę zaufania sądu. Pod kontrolą sądu zarządza on majątkiem upadłego i przeprowadza likwidację przedsiębiorstwa. Syndyk ustala listę wierzytelności podlegających zaspokojeniu z masy u. Jeżeli natomiast masa u. nie wystarcza na zaspokojenie wszystkich wierzytelności syndyk zaspokaja wierzycieli proporcjonalnie do wysokości ich wierzytelności, z tym że w myśl ustawy niektóre z nich są uprzywilejowane przez przyznanie lm pierwszeństwa w zaspokojeniu przed innymi wierzytelnościami. Instytucja u. znajduje dość szerokie zastosowanie w krajach o ustroju opartym na własności prywatnej. W stan u. przechodzą często przedsiębiorstwa w czasie kryzysów ekonomicznych. W prawie polskim zostały utrzymane w mocy przepisy o u. z okresu międzywojennego. U. w naszej praktyce gospodarczej występuje w wyjątkowych przypadkach, ponieważ dekret o przedsiębiorstwach państwowych nie przewiduje postępowania upadłościowego w stosunku do tych przedsiębiorstw. Wprawdzie przepisy ustawy o spółdzielniach i Ich związkach przewidują możliwość ogłaszania u. spółdzielni, gdy wg bilansu suma funduszu udziałowego, funduszu zasobowego i innych funduszów własnych, z wyjątkiem rezerwy na amortyzację, nie wystarcza na zaspokojenie wszystkich zobowiązań, Jednak w praktyce spółdzielnia o zachwianej pozycji majątkowej z reguły bywa łączona z inną spółdzielnią lub podlega postępowaniu likwidacyjnemu. Na oznaczenie poważnego zachwiania pozycji majątkowej przedsiębiorstwa (zwłaszcza jego niewypłacalności), w przypadku gdy zostało ono wywołane podstępnym lub lekkomyślnym działaniem osób prowadzących przedsiębiorstwo, używany jest termin „bankructwo”. W myśl obowiązujących w okresie międzywojennym przepisów karnych bankructwo stanowiło czyn zagrożony karą sądową. W obecnie obowiązującym kodeksie karnym nie ma odrębnego przestępstwa zwanego bankructwem. Niemniej wywołanie bankructwa podstępnym działaniem stanowi czyn karalny, gdyż wówczas nosi ono znamiona przestępstwa zwanego oszustwem.URZĘDNICY — ROLA GOSPODARCZA,termin odnoszący się do pracowników administracyjno-biurowych zatrudnionych we wszystkich resortach i działach gospodarki narodowej w Polsce. Jest to kategoria społeczno-zawodowa duża pod względem liczby zatrudnionych i bardzo zróżnicowana, o niezbyt dokładnie określonych granicach (do urzędników zalicza się bowiem zarówno maszynistki, Jak i dyrektorów przedsiębiorstw oraz departamentów ministerstw). Po II wojnie światowej zarówno w Polsce. Jak i w innych krajach obserwuje się ogromny wzrost liczby urzędników. Związane Jest to z ogólnymi tendencjami do centralizacji władzy i blurokratyzacji systemów zarządzania i działania współczesnych państw i społeczeństw. W Polsce upaństwowienie wielu działów gospodarki narodowej w tym zwłaszcza przemysłu i handlu oraz system socjalistycznego planowania zwiększyły zakres działania i władzy administracji państwowej oraz pociągnęły za sobą konieczność powstania wielu instytucji i wzrost liczby urzędników. Działalność urzędników można bardzo ogólnie określić wskazując na kilka Jej rodzajów: . opracowywanie przepisów; . komunikowanie ich tym, których one dotyczą; . kontrola realizacji przepisów; . prowadzenie ewidencji. Są one ze sobą ściśle związane, a konkretne przejawy działalności różnią się w zależności od dziedziny, której dotyczą. W życiu gospodarczym działalność ta związana jest z przygotowaniem realizacją planów gospodarczych oraz zapewnieniem sprawnego funkcjonowania przedsiębiorstw przemysłowych innych instytucji. Sprawność ta, a w konsekwencji stopień zaspokajania materialnych potrzeb obywateli zależy w znacznym stopniu od prawidłowego działania urzędników, a więc od ich kwalifikacji, nawyków pracy, dyscypliny, stopnia identyfikacji z ogólnymi dyrektywami władz politycznych, państwowych, gospodarczych itp. oraz celami instytucji, w których pracują, a także od ich etyki zawodowej. Brak sprawności w działaniu, nacisk na stronę formalną, opieszałość i niekompetencja, obojętność wobec potrzeb obywateli w języku potocznym nazywa się biurokracją. Zadania, jakie stawia się przed urzędnikami są zatem bardzo poważne, natomiast ich przygotowanie zawodowe Jest w wielu przypadkach niewystarczające, a ich pozycja społeczna ekonomiczna bardzo niska. Urzędnicy stanowią najliczniejszą kategorię pracowników umysłowych, ale mimo to nie mają własnej organizacji związkowej. Po wojnie prawie wszyscy urzędnicy stall się państwowymi lub spółdzielczymi pracownikami najemnymi. W porównaniu z okresem sprzed II wojny nastąpiło zbliżenie poziomu zarobków urzędników i robotników. USŁUGI, świadczenie użytecznych czynności nie związanych bezpośrednio z wytwarzaniem produktów przez jednostki trudniące się tym zawodowo oraz przedsiębiorstwa instytucje specjalnie do tego powołane. Oprócz pojęcia „usługi”, opartego na próbach ścisłego rozgraniczenia czynności usługowych od wytwórczych, stosowane jest pojęcie „sfera usług” w sensie makroekonomicznym. Obejmuje ona te wszystkie działy gospodarki narodowej, których zasadniczą funkcją jest świadczenie u. W związku z tym podstawą wyodrębnienia sfery u. z gospodarki narodowej jest jej podział na działy, z których jedne traktuje się w całości jako wytwórcze, inne jako usługowe. Pojęcie sfera u. odpowiada rozpowszechnionemu szeroko w literaturze zachodniej pojęciu „sektora trzeciego”. Obejmuje on wszystkie pozostałe działy gospodarki narodowej poza rolnictwem leśnictwem (sektor pierwszy) oraz przemysłem i budownictwem (sektor drugi) i w związku z tym zwany jest również sektorem residualnym. Z uwagi na zasady, na których oparte jest wyodrębnienie sfery u. z całości gospodarki narodowej, pojęcia tego nie należy utożsamiać z próbami ścisłego rozgraniczenia czynności usługowych od wytwórczych, występujących w złożonym mechanizmie gospodarczym, co zresztą praktycznie nie zawsze Jest możliwe. Działowa klasyfikacja gospodarki narodowej nie rozgranicza w sposób ścisły czynności usługowych od wytwórczych. Jest ona bowiem oparta na zasadzie funkcjonalnej Jedności działów i gałęzi gospodarki narodowej, co stwarza niejednokrotnie konieczność łącznego traktowania w obrębie danego działu czy gałęzi gospodarki narodowej zarówno jednostek wytwórczych, jak i powiązanych z nimi funkcjonalnie jednostek usługowych. W sposób najbardziej wyraźny występuje to w dziale „przemysł”, w którym zgrupowane są nie tylko jednostki wytwórcze zaliczane do poszczególnych gałęzi przemysłu, lecz również powiązane z nimi funkcjonalnie jednostki usługowe, świadczące tzw. u. przemysłowe związane głównie z użytkowaniem wyrobów przemysłowych (zakłady przedsiębiorstwa u. remontowych, konserwacyjnych, naprawczych) oraz wszelkie Inne jednostki usługowe powiązane funkcjonalnie z działalnością przemysłu. Podobnie dział „rolnictwo” grupuje — oprócz gospodarstw rolnych — te wszystkie jednostki usługowe, które związane są bezpośrednio z obsługą rolnictwa, np. w dziedzinie remontów i konserwacji maszyn rolniczych, ochrony roślin. Zgodnie z tą samą zasadą funkcjonalnej jedności działów i gałęzi gospodarki narodowej, dział „kultura i sztuka” obejmuje — oprócz instytucji czysto usługowych (jak teatry, kina, muzea, biblioteki, świetlice) — określone jednostki wytwórcze powiązane funkcjonalnie z tym działem (wytwórnie filmowe, przedsiębiorstwa wydawnicze). Mimo że pojęcie „sfera u.” nie daje podstaw do wyraźnego rozgraniczenia czynności usługowych od wytwórczych, ma ono swoje zalety jest szczególnie przydatne do celów analizy makroekonomicznej, obejmującej porównania w skali międzynarodowej. Chodzi tu zwłaszcza o badania procesów kształtowania się podstawowych proporcji wzrostu gospodarczego w ujęciu makroekonomicznym w powiązaniu z rozwojem wielorakich funkcji usługowych i ich wpływu na dynamikę rozwoju oraz badania zasadniczych tendencji i prawidłowości występujących w skali międzynarodowej. Z uwagi na różnorodność funkcji reprezentowanych przez poszczególne usługowe działy gospodarki narodowej, wyodrębnia się niekiedy — do celów omawianej analizy — podsektory grupujące pokrewne działy, występujące w obrębie sektora u. Podany schemat podziału gospodarki na sferę wytwórczą i u. ilustruje sposób takiego grupowania opartego na działowej klasyfikacji gospodarki narodowej.Podstawowym kryterium systematyki sfery u. w krajach socjalistycznych jest podział gospodarki narodowej na dwie sfery: produkcji materialnej i działalności poza produkcją materialną, co w konsekwencji prowadzi do podziału u. na tzw. u. materialne, zwane inaczej produkcyjnymi (zaliczane do dochodu narodowego), oraz u. niematerial-n e, zwane Inaczej nieprodukcyjnymi (nie wliczane do dochodu narodowego). Teoretyczną podstawą tego rozróżnienia jest marksowska koncepcja pracy produkcyjnej (tzn. pracy wydatkowanej w sferze produkcji materialnej, w której powstaje produkt społeczny i dochód narodowy) i pracy nieprodukcyjnej (tzn. wykonywanej poza sferą produkcji materialnej). Klasyfikacja gospodarki narodowej nie oddziela w pełni konsekwentnie produkcyjnych działów i gałęzi gospodarki narodowej od nieprodukcyjnych. Dotyczy to również podziału sfery u. na działy u. materialnych niematerialnych. Stąd też linia podziału między działalnością produkcyjną nieprodukcyjną przebiega często nie między, lecz wewnątrz poszczególnych działów gałęzi gospodarki narodowej. Ilustruje to zestawienie (podane obok), zawierające systematykę u. z punktu widzenia kryterium pracy produkcyjnej i nieprodukcyjnej stosowaną aktualnie w statystyce polskiej.UŻYTECZNOŚĆ, zdolność do zaspokajania potrzeb ludzkich. Marksowska teoria wartości rozróżnia — wartość wymienną wartość użytkową, czyli u. Istotę wartości i jej miarę stanowi czas pracy społecznie niezbędny do wytworzenia produktu mającego wartość użytkową. W pierwszym -leciu po ukazaniu się Kapitału Marksa ekonomiści burżuazyj-ni, a przede wszystkim austriacka szkoła rozwinęła teorię wartości opartą na u. w sensie subiektywnie odczuwanego zadowolenia, jakie daje konsumpcja poszczególnych dóbr. To subiektywne odczucie każdego konsumenta może być inne, Jest zatem nieporównywalne. Wspólnym elementem w postępowaniu każdego konsumenta ma być zasada malejącej u. krańcowej. Oznacza to, że przy powiększaniu konsumpcji danego dobra u. każdej następnej jego jednostki maleje. Konsument maksymalizując sumę u. w zależności od swojego dochodu zakupi zatem takie ilości poszczególnych dóbr, aby ich u. krańcowe były proporcjonalne do cen rynkowych tych dóbr. U.krańcowa każdego dobra równa jest więc jego cenie pomnożonej przez u. krańcową pieniądza. Krańcowa u. pieniądza jednak jest taką samą niewiadomą, jak n. krańcowa poszczególnych dóbr. Głównym mankamentem tej teorii jest fakt, że element, który się przyjmuje za podstawę wartości, jest niewymierny. Podejmowano też liczne próby znalezienia ilościowej miary u., żadna z nich jednak nie sprostała wymaganiom logiki. Ostatnią próbą była koncepcja J. Neumanna ( — ) i O. Morgensterna (ur. ), oparta na teorii gier. Jeżeli konsument dokonuje wyboru w warunkach niepewności, tzn. gdy z możliwościami wyboru, stojącymi przed konsumentem, związany jest pewien stopień prawdopodobieństwa, wówczas na podstawie współczynników prawdopodobieństwa można obliczyć, o ile jedna z możliwości jest uży-teczniejsza od innej. Główne nieporozumienie tej koncepcji polega na mierzeniu jednej bezpośredniej niewymiernej wielkości, drugą również niewymierną, jaką jest dla konsumenta prawdopodobieństwo związane z poszczególnymi alternatywami.Teoria wartości oparta na pojęciu u. odegrała w swoim czasie poważną rolę apologetyczną. W przypadku ekonomistów austriackich, którzy rozbudowali tę teorię, była to świadoma polemika z marksowską teorią wartości. Podważenie teorii wartości opartej na pracy miało podważyć także wypływające z niej wnioski, dotyczące systemu kapitalistycznego. Poza tym sprowadzenie problemu wartości do subiektywnych ocen stwarzało możliwości do równie apologetycznych jak nielogicznych interpretacji.wysokiej kulturze konsumpcji odnoszą nieproporcjonalnie więcej zadowolenia z konsumpcji niż przeciętny obywatel, a zatem Istnienie klas uprzywilejowanych zwiększa sumę zadowolenia, jaką odczuwa z konsumpcji społeczeństwo jako całość. Teoria wartości oparta na u. ze względu na jej podstawowe braki została odrzucona. Należy jednak odróżniać tę teorię od pojęcia „u.” wziętego w oderwaniu od jakichkolwiek pretensji reprezentowania wartości. Pojęcie to odegrało ważną rolę w rozwoju ekonomii. Stało się hipotezą dotyczącą zachowania się konsumenta na rynku. Za pomocą tej hipotezy L. M. Walras próbował stworzyć system ogólnej równowagi, włączając do niego konsumenta jako jednostkę gospodarującą. Choć cały ten system jest wysoce abstrakcyjny, ma jednak pewne znaczenie metodologiczne. Również A. Marshall na podstawie pojęcia u. zbudował swoją teorię popytu. Teoria zachowania się konsumenta oparta na hipotezie, że konsument maksymalizuje u. pozwalała wyjaśnić niektóre zjawiska na rynku. I na tej hipotezie jednak również ciążył błąd niewymierności u., dlatego też hipoteza ta jako podstawa teorii zachowania się konsumenta musiała ustąpić miejsca innej, wolnej od takich obciążeń, tj. hipotezie systemu preferencji. Jak było powiedziane, termin ,,u.” łączył się z pojęciem przyjemności, zadowolenia. Konsekwentnie więc wszystko to, co zmniejszało zadowolenie określano jako przeciwużyteczność (disutility). Terminu tego używa się tylko w odniesieniu do wysiłku związanego z pracą. – upadłość układowa
– Upadłość transgraniczna
– upadłość konsumencka w europie