UNCTAD
organizacja międzynarodowa ustanowiona przez Zgromadzenie Ogólne ONZ rezolucją (xix) z xii jako jego stały organ z siedzibą w Genewie. Genezą UNCTAD była pierwsza o tej samej nazwie sesja członków ONZ zwołana (po dwuletnich przygotowaniach) w Genewie w okresie iii— vi , której uchwały ujęte w tzw. Akt Końcowy stworzyły podstawy i wytyczyły zasady programowe organizacji.Najważniejszymi celami UNCTAD są: . rozwijanie handlu międzynarodowego, zwłaszcza Jeśli dotyczy przyspieszenia rozwoju gospodarczego, szczególnie zaś handlu między krajami znajdującymi się na różnych szczeblach rozwoju, między krajami rozwijającymi się, a także między krajami o odmiennych systemach społeczno-gospodarczych; . ustanawianie zasad i polityki w zakresie handlu międzynarodowego i związanych z nim problemów rozwoju gospodarczego; . przedstawianie zaleceń, które urzeczywistniają wspomniane zasady i politykę oraz podejmowanie w obrębie własnych kompetencji innych środków mogących służyć osiągnięciu tych celów, przy uwzględnieniu różnic w rozwoju i systemach gospodarczych; . dokonywanie przeglądu i rozwijanie koordynacji działalności innych instytucji systemu ONZ w dziedzinie handlu międzynarodowego’ i związanych z nim problemów rozwoju gospodarczego oraz współdziałanie w tym zakresie ze zgromadzeniem Ogólnym i Radą Gospodarczą Społeczną ONZ (ECOSOC) w wypełnianiu ich obowiązków koordynacji określonych Kartą ONZ; . inicjowanie w miarę potrzeby, we współpracy z kompetentnymi organami ONZ, negocjacji i zawierania wielostronnych umów w dziedzinie handlu; . spełnianie roli ośrodka w celu uzgadniania polityki rządów i regionalnych ugrupowań gospodarczych w dziedzinie handlu i związanego z nim rozwoju gospodarczego; . rozpatrywanie wszelkich innych spraw w obrębie własnych kompetencji.Członkami UNCTAD są państwa należące do ONZ, jej wyspecjalizowanych agencji lub Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej (MAEA). W UNCTAD liczyła członków, w tym wszystkie państwa należące do ONZ oraz państwa wybrane wymaganą większością głosów Zgromadzenia Ogólnego, a nie będące członkami ONZ — NRF, Korea Pd, Szwajcaria, Wietnam Pd; niedopuszczenie do UNCTAD takich państw, Jak ChRL, DRW, KRL-D i NRD pozbawia organizację charakteru rzeczywiście uniwersalnego. W UNCTAD przyjęto formalny podział członków na zasadnicze regionalne grupy: A — kraje Afryki, Azji i Jugosławia; B — kraje Europy poza krajami socjalistycznymi, Ameryka Pn, Australia, Nowa Zelandia i Japonia (tworzą tzw. grupę rozwiniętych krajów o gospodarce rynkowej); C — kraje Ameryki Łacińskiej; D — kraje Europy wschodniej (zwane grupą krajów socjalistycznych Europy wschodniej). Kraje grup A i C tworzą tzw. grupę krajów rozwijających się.Struktura instytucjonalna. Sesje plenarne Konferencji z udziałem wszystkich państw członkowskich odbywają się w zasadzie co lata. Między tymi sesjami stałym organem, spełniającym funkcje leżące w kompetencjach Konferencji, jest Rada Handlu Rozwoju w Jej skład wchodzi członków wybieranych przez Konferencję spośród jej uczestników. Przy wyborze członków Rady Konferencja kieruje się zasadą tzw. sprawiedliwego geograficznego podziału między ww. grupy regionalne oraz celowością udziału najważniejszych państw z handlowego punktu widzenia. Rada zbiera się zwykle dwa razy w roku. Do głównych funkcji Rady należy: . dokonywanie przeglądu podejmowanie odpowiednich działań w obrębie jej kompetencji w celu wypełniania zaleceń innych decyzji Konferencji; . zapewnienie ciągłości prac i przygotowywanie kolejnych Konferencji; . podejmowanie lub inicjowanie badań i przedstawianie raportów w sprawach handlu i związanych z nim problemów rozwoju. Rada przedkłada Konferencji, a także corocznie Zgromadzeniu Ogólnemu raporty ze swojej działalności za pośrednictwem ECOSOC. Rada ustanawia takie p o-mocnicze organy, które uznaje za niezbędne do efektywnego wypełniania swoich funkcji. Najważniejszymi organami pomocniczymi Rady są aktualnie główne stałe komitety: . Komitet Surowców, . Komitet Towarów Przemysłowych, . Komitet Finansowy i Obrotów Niewidzialnych, . Komitet Żeglugowy. Działa także Specjalny Komitet Preferencji wiele innych specjalistycznych organów pomocniczych — komitetów, grup roboczych, grup ekspertów ltd. — powoływanych na pewien okres lub jednorazowo. Każdy . tych głównych komitetów obraduje raz w roku, ale może być też zwoływany na sesje specjalne w celu załatwiania pilnych spraw. Zadania i kompetencje tych komitetów oraz innych organów pomocniczych określa Rada. Przy określaniu składu i wyborze uczestników tych organów Rada uwzględnia celowość włączenia do ich składu krajów szczególnie zainteresowanych w sprawach, którymi dany organ ma się zajmować. W skład tych organów mogą wchodzić wszystkie kraje uczestniczące w UNCTAD, niezależnie od tego, czy są aktualnie reprezentowane w Radzie. Konferencję, Radę i jej organy pomocnicze obsługuje stały Sekretariat. Na czele Sekretariatu stoi Sekretarz Generalny UNCTAD, którego mianuje Sekretarz Generalny ONZ i zatwierdza Zgromadzenie Ogólne. Pierwszym, pełniącym tę funkcję w latach — był R. Prebisch (Argentyna); stanowisko to od piastuje M. Perez-Guerrero (Wenezuela). Skład osobowy Sekretariatu, liczącego w pracowników merytorycznych oraz pomocniczych, jest także oparty na zasadzie sprawiedliwego, geograficznego podziału (nie dotyczy personelu pomocniczego). Sekretariat składa się z departamentów, podzielonych na mniejsze ogniwa organizacyjne; istnieje także kilku tzw. specjalnych doradców Sekretarza Generalnego. Poza Genewą, będącą właściwą siedzibą Sekretariatu, w Nowym Jorku znajdule się tzw. Biuro Łącznikowe UNCTAD przy centrali Sekretariatu ONZ. Sekretariat jest ciałem wykonawczym UNCTAD i jest odpowiedzialny za zabezpieczenie toku programowej działalności UNCTAD, całokształt przygotowywania i obsługi posiedzeń jej organów oraz realizację ich decyzji.Budżet UNCTAD opiera się na środkach wydzielanych z budżetu zwyczajnego ONZ. W wyniósł on tys. doi., co stanowiło ok. , ł/» budżetu ONZ. Stosunki z międzynarodowymi organizacjami. Do obowiązków UNCTAD należy w miarę potrzeby nawiązywanie kontaktów z innymi międzyrządowymi organami, działającymi w sferze związanej z funkcjami UNCTAD oraz porozumiewanie się w sprawie uzyskiwania raportów z działalności tych organów, ponadto obowiązkiem UNCTAD jest ustanawianie ścisłych i systematycznych stosunków z regionalnymi komisjami gospodarczymi ONZ oraz z innymi regionalnymi międzyrządowymi organami. Stosunki takie zostały dotychczas ustanowione formalnie z ok. tego rodzaju organizacjami. UNCTAD także utrzymuje bezpośredni i ścisły związek z zarządami (radami) międzynarodowych porozumień towarowych. Na podstawie porozumienia przedstawiciele międzyrządowych organizacji mogą uczestniczyć, bez prawa głosowania, w obradach wszystkich organów UNCTAD. Na mocy decyzji Konferencji lub Rady do udziału w sesjach organów UNCTAD w charakterze obserwatorów dopuszczani są również przedstawiciele niektórych pozarządowych organizacji międzynarodowych, których działalność wiąże się z problemami handlu i rozwoju; do prawo takie przyznano ok. organizacjom pozarządowym. Konferencje. Dotychczas odbyła się konferencja w Genewie w , w New Delhi w i w Santiago w . Publikacje. Oprócz sprawozdań i protokołów z sesji Konferencji, Rady jej organów pomocniczych, UNCTAD wydaje liczne opracowania periodyczne i jednorazowe o charakterze badawczym i informacyjnym z zakresu problemów swojej działalności, z których najważniejszymi są: roczne przeglądy światowego handlu i rozwoju; roczne przeglądy międzynarodowych obrotów i polityki w dziedzinie surowców, wyrobów przemysłowych, finansów i żeglugi; okresowe przeglądy rozwoju stosunków handlowych między krajami o odmiennych systemach społeczno-gospodarczych, łącznie ze stosunkami Wschód—Zachód; okresowe sprawozdania o postępach w wykonywaniu rekomendacji UNCTAD. Współpraca Polski. Polska od początku uczestniczy w pracach UNCTAD; jak dotychczas przedstawiciele Polski byli wybierani w skład Rady wszystkich głównych stałych komitetów i wielu innych organów pomocniczych. W przyjętym w UNCTAD podziale członków na grupy regionalne, Polska współdziała w grupie D z innymi krajami socjalistycznymi, m. in. dzieląc z nimi, zgodnie z rotacją, przypadające grupie funkcje z wyboru i miejsca członków poszczególnych organów. URBANIZACJA, wielostronny proces przetwarzania rolniczej, wiejskiej społeczności w miejską, w wyniku wzrostu udziału ludności pracującej w zawodach nierolniczych. Jej pierwotnym przejawem Jest rozwój i formowanie miast, które stają się ośrodkami dyspozycji politycznej i gospodarczej, ośrodkami bogactwa i kultury, a przy tym miejscem siedzib ludności związanej z działalnością miejską. Jej wtórnym, współcześnie intensywnym przejawem jest proces formowania aglomeracji, a zatem okręgów metropolitalnych skupiających aktywności nierolnicze i siedziby ludności wokół dużych miast oraz aglomeracji przemy-słowo-miejskich, zwanych również zagłębiami przemysłowymi. U. jest efektem postępu społecznego podziału pracy. Aktualnie o Jej przebiegu rozstrzyga nasilenie procesu industrializacji i rozwoju działalności usługowych. Przemysł i usługi przynoszą zatrudnionym dochody wyższe niż uzyskiwane w rolnictwie, co staje się powodem migracji ludności rolniczej do miast i dojazdów do miast. Intensywny rozwój miast i aglomeracji podnosi ich rolę polityczną i kulturową. Wpływają na to zwłaszcza środki masowego przekazu: telewizja, radio, film, prasa, literatura itp. Dzięki udogodnieniom komunikacyjnym ułatwiane są kontakty między miastem a wsią, co z kolei związane Jest ze stopniowym zastępowaniem tradycji wiejskich miejskimi wzorcami życia. Coraz większa liczba mieszkańców wsi utrzymuje się na miejscu z zajęć pozarolniczych, przede wszystkim usługowych, bądź dojeżdża do zakładów pracy w miastach i osiedlach nierolniczych. Proces u. charakteryzują następujące wskaźniki: . odsetek ludności miejskiej; . odsetek ludności pozarolniczej; . odsetki zatrudnionych w przemyśle oraz usługach. Ponadto wielkościami odzwierciedlającymi stopień u. są: zatrudnieni w rolnictwie, odpływ ludności z obszarów wiejskich do miast, dojazdy do pracy, korzystanie ludności wsi z usług miejskich i wreszcie migracje ludności miejskiej w poszukiwaniu wypoczynku. Warto jeszcze zwrócić uwagę na wielkości charakteryzujące rozbieżności struktury wieku i płci ludności miejskiej i wiejskiej oraz wielkości współczynników reprodukcji ludności miejskiej i wiejskiej.Proces przepływu ludności do miast przebiega z różną intensywnością i często prowadzi do bezwzględnego zmniejszania ludności rolniczej. Ostatnie lata przyniosły w Polsce ponownie spadek liczby ludności wiejskiej. Ważnym zagadnieniem Jest również szybkość wzrostu wielkich miast. Mały Rocznik Statystyczny Informuje o istnieniu milionowych ponad milionowych miast na kuli ziemskiej; w lat później liczba ich wzrosła do . Miasta te skupiają znaczną część produkcji i usług, są ośrodkami dyspozycji politycznej, społecznej i kulturowej, tworzą wzory życia dla całej ludności kraju. Jednocześnie nie reprodukują swojej ludności i nie stwarzają dogodnych warunków bytowania człowieka. Z tego też powodu wiele krajów podejmuje próby ograniczenia wzrostu wielkich miast (tzw. działania deglomeracyj-ne) przez stosowanie środków administracyjnych (zakazów podejmowania lub rozszerzania działalności u., jak ograniczeń osiedlania się), bądź oddziaływania na wybór lokalizacji przedsiębiorstw produkcyjnych przez różnicowanie stawek podatkowych, przez pobudzanie rozwoju mniejszych miast. Pierwsze próby w tym kierunku rozwinęła W. Brytania, potem Francja, Włochy, a następnie niektóre kraje socjalistyczne, m. in. Polska.URBANIZACJA, wielostronny proces przetwarzania rolniczej, wiejskiej społeczności w miejską, w wyniku wzrostu udziału ludności pracującej w zawodach nierolniczych. Jej pierwotnym przejawem Jest rozwój i formowanie miast, które stają się ośrodkami dyspozycji politycznej i gospodarczej, ośrodkami bogactwa i kultury, a przy tym miejscem siedzib ludności związanej z działalnością miejską. Jej wtórnym, współcześnie intensywnym przejawem jest proces formowania aglomeracji, a zatem okręgów metropolitalnych skupiających aktywności nierolnicze i siedziby ludności wokół dużych miast oraz aglomeracji przemy-słowo-miejskich, zwanych również zagłębiami przemysłowymi. U. jest efektem postępu społecznego podziału pracy. Aktualnie o Jej przebiegu rozstrzyga nasilenie procesu industrializacji i rozwoju działalności usługowych. Przemysł i usługi przynoszą zatrudnionym dochody wyższe niż uzyskiwane w rolnictwie, co staje się powodem migracji ludności rolniczej do miast i dojazdów do miast. Intensywny rozwój miast i aglomeracji podnosi ich rolę polityczną i kulturową. Wpływają na to zwłaszcza środki masowego przekazu: telewizja, radio, film, prasa, literatura itp. Dzięki udogodnieniom komunikacyjnym ułatwiane są kontakty między miastem a wsią, co z kolei związane Jest ze stopniowym zastępowaniem tradycji wiejskich miejskimi wzorcami życia. Coraz większa liczba mieszkańców wsi utrzymuje się na miejscu z zajęć pozarolniczych, przede wszystkim usługowych, bądź dojeżdża do zakładów pracy w miastach i osiedlach nierolniczych. Proces u. charakteryzują następujące wskaźniki: . odsetek ludności miejskiej; . odsetek ludności pozarolniczej; . odsetki zatrudnionych w przemyśle oraz usługach. Ponadto wielkościami odzwierciedlającymi stopień u. są: zatrudnieni w rolnictwie, odpływ ludności z obszarów wiejskich do miast, dojazdy do pracy, korzystanie ludności wsi z usług miejskich i wreszcie migracje ludności miejskiej w poszukiwaniu wypoczynku. Warto jeszcze zwrócić uwagę na wielkości charakteryzujące rozbieżności struktury wieku i płci ludności miejskiej i wiejskiej oraz wielkości współczynników reprodukcji ludności miejskiej i wiejskiej.Proces przepływu ludności do miast przebiega z różną intensywnością i często prowadzi do bezwzględnego zmniejszania ludności rolniczej. Ostatnie lata przyniosły w Polsce ponownie spadek liczby ludności wiejskiej. Ważnym zagadnieniem Jest również szybkość wzrostu wielkich miast. Mały Rocznik Statystyczny Informuje o istnieniu milionowych ponad milionowych miast na kuli ziemskiej; w lat później liczba ich wzrosła do . Miasta te skupiają znaczną część produkcji i usług, są ośrodkami dyspozycji politycznej, społecznej i kulturowej, tworzą wzory życia dla całej ludności kraju. Jednocześnie nie reprodukują swojej ludności i nie stwarzają dogodnych warunków bytowania człowieka. Z tego też powodu wiele krajów podejmuje próby ograniczenia wzrostu wielkich miast (tzw. działania deglomeracyj-ne) przez stosowanie środków administracyjnych (zakazów podejmowania lub rozszerzania działalności u., jak ograniczeń osiedlania się), bądź oddziaływania na wybór lokalizacji przedsiębiorstw produkcyjnych przez różnicowanie stawek podatkowych, przez pobudzanie rozwoju mniejszych miast. Pierwsze próby w tym kierunku rozwinęła W. Brytania, potem Francja, Włochy, a następnie niektóre kraje socjalistyczne, m. in. Polska.