UMOWY W OBROCIE

UMOWY W OBROCIE

umowy mające na celu prawidło­we funkcjonowanie obrotu uspołecznio­nego. Gospodarka socjalistyczna jest gos­podarką towarowo-pienlężną. Wymiana w obrąbie uspołecznionego sektora gos­podarki (obrót uspołeczniony) Jest obro­tem towarowym. Uczestnicy tego obro­tu, tj. przedsiębiorstwa państwowe, spół­dzielnie i inne Jednostki gospodarki uspo­łecznionej, kształtują więzi wymienne w formie umów. Najczęściej spotykanymi typami u. w o.u. są umowy sprzedaży, dostawy, o współpracę kooperację gos­podarczą, inwestycyjne, o prace projek­towe, wdrożeniowe, o prace naukowo-ba­dawcze, o przewóz, spedycji kredytowe. Umowa Jest Instytucją prawa cywilnego. Przez umowę rozumie się zgodne oświad­czenie woli dwóch (lub więcej) stron, zmierzające do wywołania skutków cy­wilnoprawnych. Skutkiem prawnym umo­wy jest powstanie (a także zmiana i ustanie) stosunku prawnego. Dzięki umowom więzi wymienne uzyskują for­mę stosunków prawnych przede wszyst­kim w postaci cywilnoprawnych zobo­wiązań do wykonania wzajemnych świadczeń stron zawierających umowę (np. zobowiązanie do przeniesienia włas­ności towaru, zobowiązanie wykonania usługi, zobowiązanie do zapłaty określo­nej kwoty pieniężnej). Jednostki gospo­darki uspołecznionej są wykonawcami narodowych planów gospodarczych i po­średnim celem zawieranych przez nie umów jest wykonanie zadań planowych. Niewykonanie umów lub nienależyte Ich wykonywanie godzi w prawidłowe za­opatrzenie przedsiębiorstw, rodzi tenden­cje do tworzenia zbędnych zapasów, pro­wadzi do nierytmiczności produkcji w konsekwencji do zakłóceń w wykonywa­niu narodowych planów gospodarczych. Funkcją u. w o.u. Jest przede wszystkim umacnianie więzi wymiennych między uczestnikami tego obrotu. Jeżeli Jedna ze stron nie wykonuje zobowiązania wy­nikającego z zawartej umowy, druga może dochodzić wykonania tego zobowią­zania za pomocą postępowania arbitra­żowego. W przypadku gdy realne wyko­nanie zobowiązania z winy jednej ze stron stało się niemożliwe, druga docho­dzi wynagrodzenia szkody powstałej wskutek niewykonania zobowiązania lub kar umownych, Jeżeli obowiązek zapłaty wynika z przepisów prawa lub umowy. Sankcje więc za niewykonanie umowy są sankcjami majątkowymi. Skuteczne są one Jednak tylko wówczas, gdy uczest­nik obrotu Jest na nie wrażliwy. Wrażli­wość ta zależy od sposobu oceny działal­ności przedsiębiorstwa. Jeżeli przedsię­biorstwo jest oceniane na podstawie wy­konania przez nie rzeczowych wskaźni­ków planu, np. na podstawie wskaźnika produkcji globalnej lub towarowej, to sankcje majątkowe nie skutkują umo­wy nie są w stanie należycie spełniać funkcji umacniania więzi gospodarczych między uczestnikami obrotu. Niezbędną zatem przesłanką spełniania przez nie zadań jest taki sposób oceny przedsię­biorstw, w którym szczególną wagę przy­wiązuje się do miernika syntetycznego w postaci zysku (suma zysku, stopa zys­ku). Tylko konsekwentna realizacja za­sady rozrachunku gospodarczego i będą­ca jego elementem ocena działalności przedsiębiorstwa na podstawie zysku mo­że tworzyć w przedsiębiorstwach dosta­tecznie silne obawy przed sankcjami i zapewnić poważne traktowanie przez nie swoich zobowiązań wynikających z umów.Funkcją u. w o.u. jest również konkrety­zowanie więzi wymiennych między ucze­stnikami tego obrotu. Konkretyzacja ta ma istotne znaczenie zarówno dla pro­ducenta towaru, jak i dla nabywcy. Usprawnia ona więź wymienną, zapobie­ga wytwarzaniu produktu nie odpowia­dającego potrzebom odbiorcy, a więc marnotrawstwu pracy żywej i uprzed­miotowionej. Jednocześnie zapewnia od­biorcy otrzymanie towaru zaspokajające­go jego wymagania i zapobiega zakłóce­niom w Jego działalności gospodarczej. Konkretyzowanie więzi wymiennej w umowie następuje przez określenie obo­wiązków stron w postanowieniach umo­wy, np. umowy sprzedaży większych partii towaru nie ograniczają się do określenia ilości towaru i ew. ceny (w przypadku gdy cena nie jest ustalona przez przepisy), lecz zawierają oznacze­nie miejsca dostawy, terminów dostawy, jakości towaru, środków transportu to­waru, opakowania i sposobów zapłaty. Przepisy prawa w wielu wypadkach de­terminują określone elementy więzi umownej. Do takich przepisów należą np. przepisy o cenach obowiązujących, jakości i normach technicznych, opako­waniach, sposobie zapłaty. Elementy wię­zi nie uregulowane za pomocą bez­względnie obowiązujących przepisów pra­wa kształtują strony w postanowieniach umowy. Do ważności umowy wystarcza, aby strony określiły w niej tylko Jej postanowienia istotne. W odniesieniu do każdego typu umowy prawo określa, jakie postanowienia uważane są za istot­ne, np. w umowie sprzedaży za istotne uważane są postanowienia określające przedmiot sprzedaży i cenę (jeżeli nie jest ona urzędowo ustalona). W zasadzie /.a zawarte uważa się umowy z chwilą, kiedy strony porozumiały się co do po­stanowień istotnych. Brak innych posta­nowień nie wpływa na ważność umowy. Zamiast postanowień ubocznych stosu­nek prawny między stronami określają względnie obowiązujące przepisy prawa. W związku z umacnianiem rozrachunku gospodarczego przez dokonujące się obec­nie w krajach socjalistycznych reformy ekonomiczne występuje tendencja do ograniczania zakresu przepisów bez­względnie obowiązujących i pozostawie­nie uczestnikom obrotu towarowego większej swobody w kształtowaniu wza­jemnych stosunków.Ważną również funkcją spełnianą przez u. w o.u. jest stymulowanie wykonywa­nia planów gospodarczych usprawnie­nia planowania gospodarczego. Jednost­ka gospodarki uspołecznionej przy zawie­raniu umów z odbiorcami kieruje się własnymi zadaniami planowymi. Przy­rzeka ona odbiorcom dostawę tych to­warów lub usług, których produkcja przewidziana jest przez plan. W ten spo­sób po stronie producenta, oprócz admi-nistracyjnoprawnego obowiązku wykona­nia planowej produkcji, powstają cywil­noprawne zobowiązania wobec odbior­ców do zrealizowania dostawy. Dzięki umowom powstaje swoista, automatycz­nie działająca kontrola wykonania planu przedsiębiorstwa przez odbiorców Jego wyrobów. Wywierają oni presję na przedsiębiorstwo skłaniając je do termi­nowego, poprawnego wykonania planu, sprawdzają przy odbiorze towarów ilość i Jakość produkcji. W tych warunkach nienależyte wykonanie planu pociąga za sobą nie tylko wynikającą ze stosunku pracy odpowiedzialność kierownictwa przedsiębiorstwa za niewykonanie admi-nistracyjnoprawnego obowiązku wyko­nania planu, lecz również majątkową odpowiedzialność samego przedsiębior­stwa wobec Jego kontrahentów umow­nych. Umowy stanowią więc dodatkowy bodziec do wykonania zadań plano­wych.U. w o.u. przyczyniają się do usprawnia­nia planowania. Umowy długoterminowe między producentami a odbiorcami są w wielu wypadkach traktowane jako wią­żąca podstawa planowania długofalowe­go i operatywnego (produkcji, eksportu, dostaw na rynek wewnętrzny, Inwestycji itd.), np. umowy między handlem a przemysłem stanowią podstawę do spo­rządzenia planów produkcji przedsię­biorstw wytwarzających na potrzeby rynku. W międzynarodowym podziale pracy w obrębie RWPG umowy między przedsiębiorstwami należącymi do państw członkowskich mają stanowić podstawę planu wzajemnych powiązań gospodar­czych między tymi krajami. Nastąpi w ten sposób przejście do zale­ceń ogólnych, ustalonych w porozumie­niach międzynarodowych nie zawsze do­statecznie skonkretyzowanych, do ściśle sprecyzowanych zobowiązań cywilno­prawnych popartych — Jak każda umo­wa cywilnoprawna — sankcjami mająt­kowymi w przypadku niedotrzymania zobowiązań. Do usprawnienia planowa­nia przyczyniają się nie tylko umowy długoterminowe. Również umowy zawie­rane na krótsze okresy mogą stanowić dla planifikatora cenną informację o ten­dencjach zmian w potrzebach społecz­nych wynikającej stąd konieczności ko­rekty planu.Prawodawstwo nasze w wielu wypad­kach przewiduje obowiązek zawierania umów. Obowiązek ten nie powstaje bez­pośrednio z przepisów prawnych. Prze­pisy prawne wyposażają jednostki nad­rzędne w uprawnienia, na mocy których jednostki te mogą na podstawie wydawa­nych przez siebie decyzji nakładać na przedsiębiorstwa obowiązek zawarcia umowy. Sferą, w której często wystę­puje obowiązek zawierania umów, Jest obrót centralnie rozdzielanymi artyku­łami zaopatrzenia materiałowego. Przed­siębiorstwom ubiegającym się o dany artykuł organ rozdzielający wydaje przy­działy. Przydział jest aktem administra­cyjnym stwarzającym po stronie przed­siębiorstwa dostawczy obowiązek zawar­cia umowy. W akcie tym oznaczony musi być przedmiot świadczenia i terminu, w ciągu którego umowa ma być zawarta. Obowiązek zawarcia umowy ciąży tylko na dostawcy, natomiast przedsiębiorstwo, które otrzymało przydział, nie ma obo­wiązku zawarcia umowy. Umowa o roz­dzielany artykuł dochodzi do skutku w ten sposób, że przedsiębiorstwo, które otrzymało przydział składa zamówienie dostawcy, stanowiące pod względem prawnym ofertę. Jeżeli dostawca uchyla się od wykonania obowiązku zawarcia umowy, przedsiębiorstwo to może wystą­pić do państwowego arbitrażu gospodar­czego z wnioskiem o ustalenie treści umowy. Jest to tzw. spór przedumowny. Poza sferą obrotu artykułami rozdziela­nymi, Istnieje obowiązek zawierania umów również w odniesieniu do wielu innych umów. Należą do nich umowy roboty budowlane, umowy o prace projektowe itd. Podstawowym źródłem prawa normującym umowy między jed­nostkami gospodarki uspołecznionej jest Kodeks cywilny. Przepisy tego kodeksu mają zastosowanie do wszelkich u. w o.u., a więc do umów sprzedaży i dostawy, umów o roboty budowlane, o przewóz itd. Ponadto akty normatywne niższego rzędu zawierają wiele szczegółowych unormowań stosunków umownych w ob­rocie uspołecznionym (np. ogólne warun­ki umów sprzedaży i dostawy, ogólne warunki umów o wykonanie obiektów budownictwa).Pojęcie u. w o.u. obejmuje również umo­wy między przedsiębiorstwami uspołecz­nionymi w różnych krajach socjalistycz­nych. Między przedsiębiorstwami krajów członkowskich RWPG mogą być zawie­rane różnorodne umowy, np. umowy do­stawy, umowy inwestycyjne, umowy współdziałania w dziedzinie technicznej ekonomicznej. Znaczenie tych umów polega na tym, że konkretyzują one za­warte w porozumieniach międzypaństwo­wych postanowienia ustalające plan współpracy gospodarczej. Umowy mię­dzy przedsiębiorstwami należącymi do różnych krajów RWPG, podobnie Jak wszystkie u. w o.u., stwarzają po stronie zawierających je przedsiębiorstw zobo­wiązania cywilnoprawne. Za niedotrzy­manie tych zobowiązań grożą sankcje natury majątkowej. Organy RWPG w ramach swoich uprawnień statutowych ustalają ogólne warunki umów najczę­ściej występujących w obrocie między krajami RWPG, a zatem ogólne warun­ki dostaw, ogólne warunki montażu, ogólne warunki obsługi technicznej. W niektórych krajach socjalistycznych (ZSRR, NRD) na oznaczenie u. w o.u. używana jest nazwa umowy gospodar­cze. W Polsce w innych krajach socja­listycznych nazywano Je poprzednio umo­wami planowymi. Termin „umowa plano­wa” był wprowadzony przez ustawodaw­stwo polskie w ustawie o umowach pla­nowych z iv , w myśl której jed­nostki gospodarki uspołecznionej były obowiązane zawierać na podstawie zadań planowych umowy na okres roczny. Ustawa nie spełniła pokładanych nadziei, gdyż przedsiębiorstwa nie były w stanie na okres roku ułożyć całokształtu wza­jemnych stosunków w czasie kampanii umownej, która rozpoczynała się po uchwaleniu planu na początku roku ka­lendarzowego. Ponadto również w in­nych aspektach przepisy ustawy krępo­wały swobodę przedsiębiorstw w ukła­daniu wzajemnych stosunków. Ustawa o umowach planowych została uchylona w od tego czasu termin „umowy planowe” w ustawodawstwie polskim nie jest używany.UNIA CELNA, połączenie na mocy umo­wy międzypaństwowej obszarów celnych dwóch lub więcej krajów w jeden wspól­ny obszar celny. Kraje wchodzące do u.c. znoszą we wzajemnym obrocie wszystkie cła oraz wprowadzają wspól­ną taryfę celną w stosunku do kra­jów trzecich. Następstwem zniesienia ceł jest uformowanie się wspólnego rynku, na którym towary uczestniczących kra­jów z założenia konkurują ze sobą na równych warunkach. W wyniku tego obserwuje się tendencję do ustalenia się nowego wspólnego dla wszystkich kra­jów poziomu cen tych samych towarów (uwzględniając różnice kosztów trans­portu). Rozszerzenie rynku w wyniku utworzenia u.c. pozwala na zwiększenie specjalizacji, rozwój produkcji na więk­szą skalę, sprzyja obniżaniu kosztów produkcji i powiększaniu jej rozmiarów. Równość konkurencji daje jednocześnie faktyczną przewagę towarom krajów silniej rozwiniętych o niższych kosztach produkcji, bowiem ich produkcja może wzrastać szybciej niż krajów o wyższych kosztach. W związku z tym zmieniają się kierunki specjalizacji produkcji kra­jów uczestniczących w u.c. oraz wytwa­rza się między nimi nowy podział pracy. Powstanie u.c. stwarza na wspólnym obszarze celnym preferencje dla produk­cji krajów uczestniczących w unii, za­ostrza natomiast konkurencję między tymi ostatnimi a krajami trzecimi. Może to wpływać na poprawę * terms of trade krajów należących do u.c. i na pogorsze­nie się terms of trade krajów trzecich w obrotach z krajami unii. W dalszej konsekwencji mogą zmieniać się w pew­nej mierze kierunki handlu międzyna­rodowego. URLOPY, ustawowo zagwarantowana przerwa w wykonywaniu pracy, przy­sługująca pracownikowi w okoliczno­ściach przewidzianych prawem. W okre­sie u. pracownik otrzymuje z reguły wy­nagrodzenie równe przeciętnemu wyna­grodzeniu za pracę. Prawo do u. Jest jedną z ważnych zdobyczy socjalnych pracowników. W ustroju socjalistycznym stanowi ono wyraz troski państwa o po­lepszenie warunków bytowych i zdro­wotnych ludzi pracy. W ZSRR i w kra­jach demokracji ludowej prawo do u. jest zagwarantowane ustawowo. Usta­wodawstwo Polski przewiduje następu­jące rodzaje urlopów: . wypoczynko­wy — coroczny; . macierzyński; . oko­licznościowy (w ważnych sytuacjach ży­ciowych); . szkoleniowy (przygotowanie lub składanie egzaminów). Prawo do u. wypoczynkowego Jest powszechne i jednolite; jego wymiar zależy od stażu pracy, do którego wilcza się okres na­uki. Pracownicy zatrudnieni w warun­kach uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia mają prawo do u. dodatkowych. U. bezpłatnych udziela zakład pracy na zasadach określonych w układach zbio­rowych pracy.

[Głosów:1    Średnia:5/5]

Comments

comments