UBEZPIECZENIA GOSPODARCZE

UBEZPIECZENIA GOSPODARCZE

łącz­ne określenie ubezpieczeń majątkowych i osobowych, używane w nauce polskiej w celu ich przeciwstawienia ubezpie­czeniom społecznym. U.g. stanowią opar­tą na wykorzystaniu działania prawa wielkich liczb formę organizowania wspólnot ponoszenia ryzyka określonych zdarzeń losowych, takich jak klęski ży­wiołowe (np. gradobicie, powódź, pożar) oraz wypadki: tzw. nieszczęśliwe (powo­dujące np. śmierć, utratę zdrowia lub zdolności do pracy), komunikacyjne (np. samochodowe), techniczne (np. awaria maszyny, szkody wodociągowe), społecz­ne (np. rabunek, kradzież). Wspólność ryzyka zagrażającego gronu osób (np. ryzyko pożaru budynku w odniesieniu do posiadaczy budynków) sprawia, że z natury rzeczy grono to stanowi wspól­notę w sensie narażenia na to samo nie­bezpieczeństwo. Fakt istnienia tej wspól­noty Jest podstawą zorganizowania wspólnoty ubezpieczeniowej; jej swoi­stość polega na tym, że członkowie wspólnoty nie pozostają ze sobą w żad­nych stosunkach, zaś wspólnota ponosze­nia ryzyka realizuje się przez wzajemne stosunki ubezpieczyciela (organizatora wspólnoty) z ubezpieczającymi (tj. z każ­dym członkiem wspólnoty). Finansowe funkcje u.g. polegają na tworzeniu ze składek ubezpieczeniowych funduszów scentralizowanych i na wypłacaniu z tych funduszów określonych kwot w razie nastąpienia zdarzeń losowych, objętych ubezpieczeniem. Zdarzenia, których na­stąpienie stwarza roszczenie o wypłatę odszkodowania lub innego świadczenia ubezpieczeniowego, określa się nazwą wypadków ubezpieczeniowych; wypłat tych dokonuje zakład ubezpieczeń, zwa­ny ubezpieczycielem, który pobiera skład­ki i zarządza powstającym z nich fundu­szem. Uczestnicy wspólnoty ponoszenia ryzyka, obowiązani do wnoszenia skła­dek, zwani są ubezpieczającymi; stosun­ki wiążące ich z ubezpieczycielem zwane są stosunkami ubezpieczenia. Uprawnio­nymi do odszkodowań lub świadczeń są ubezpieczający z wyjątkiem przypadków ubezpieczenia na rzecz trzeciego, tj. na rzecz osoby innej niż obowiązana do płacenia składek. Przykładem może być ubezpieczenie pracowników od następstw nieszczęśliwych wypadków przez zakład pracy. Składkę opłaca zakład pracy (ubezpieczający), a prawo do świadczeń ma bądź pracownik (ubezpieczony), bądź — w razie wypadku śmiertelnego — inna osoba uprawniona (np. wdowa). Początki u.g. sięgają zamierzchłej staro­żytności; rozwinęły się one najpierw na tle wspólnego ponoszenia ryzyka zagra­żającego podczas przewozu towarów, zwłaszcza w handlu morskim. Historycz­nie pierwszym podziałem u.g. był ich podział na morskie i lądowe. Ze względu na przedmiot ubezpieczenia, którym może być mienie (określony przedmiot majątkowy, np. samochód lub całość majątku) albo dobra osobiste nie­majątkowe (życie człowieka, Jego zdro­wie, zdolność do zarobkowania), rozróżnla się ubezpieczenia majątkowe osobowe; pierwsze zwane są rów­nież ubezpieczeniami od szkód, gdyż chodzi w nich o wyrównanie ubytku w mieniu za pomocą odszkodowania ubezpieczeniowego, drugie zwane są ubezpieczeniami sum, gdyż zapewniają nie wypłatę odszkodowania, lecz kwoty pieniężnej określonej z góry w warun­kach ubezpieczenia. Dlatego w ubezpie­czeniach osobowych mówi się o świad­czeniach, a nie o odszkodowaniach ubez­pieczeniowych. Do ubezpieczeń majątko­wych należą: ubezpieczenia morskie (statków, ładunków, frachtu, odpowie­dzialności cywilnej armatora), ubezpie­czenia budynków od ognia, ziemiopło­dów od gradobicia, zwierząt gospodar­czych od padnięcia, samochodów sa­molotów od uszkodzenia (auto- i aero–casco) i In. Do ubezpieczeń osobowych należą: . ubezpieczenia następstw nie­szczęśliwych wypadków; . ubezpieczenia na życie. Ze względu na sposób powsta­nia ubezpieczenia rozróżnia się ubezpie­czenia dobrowolne i obowiązkowe (przy­musowe); pierwsze powstają na podsta­wie umowy, drugie bezpośrednio z mo­cy prawa (ex lege), np. obowiązkowe ubezpieczenie budynku, powstające auto­matycznie z dniem rozpoczęcia użytko­wania wzniesionego budynku. W ubez­pieczeniu umownym treść i zakres praw i obowiązków stron określa umowa, któ­rej najważniejsze postanowienia są ujęte w polisie i w dołączanych do niej ogól­nych warunkach ubezpieczenia. W spra­wach nie uregulowanych umową mają zastosowanie przepisy ustawowe o umo­wie ubezpieczenia oraz ogólne zasady prawa cywilnego. Prawa i obowiązki stron (ubezpieczyciela i ubezpieczające­go) w ubezpieczeniach obowiązkowych określane są w aktach normatywnych regulujących poszczególne rodzaje tych ubezpieczeń. Od ubezpieczenia obowiąz­kowego, powstającego niejako automa­tycznie z mocy przepisu prawa, należy odróżnić ubezpieczenie powstające na podstawie umowy, której zawarcie jest obowiązkiem ubezpieczającego. W przy­padku ubezpieczenia zawartego z kilko­ma ubezpieczycielami działającymi łącz­nie mamy do czynienia z koaseku-racją, którą należy odróżnić od reasekuracji.U.g., realizujące w formacjach przedka-pitalistycznych ideę wzajemnej pomocy, stały się w okresie kapitalizmu formą swoistej działalności handlowej wyko­nywanej zarobkowo przez przedsiębior­ców Jednostkowych lub spółki kapitało­we, głównie akcyjne, łączące się w kar­tele i koncerny ubezpieczeniowe. W gos­podarce kapitalistycznej ubezpieczenia stanowią, oprócz banków, największą prywatnoprawną zbiornicę kapitałów. Dotyczy to zwłaszcza ubezpieczeń na ży­cie spełniających szczególnie ważną ro­lę w procesie centralizacji kapitału. Oprócz u.g. typu handlowego, sprowa­dzających się w gruncie rzeczy do tran­sakcji sprzedaży ochrony ubezpieczenio­wej za składkę ubezpieczeniową, w wa­runkach walki konkurencyjnej między licznymi ubezpieczycielami, między ubez­pieczycielami a reasekuratorami, między ubezpieczycielami a ubezpieczającymi (o warunki ubezpieczenia), istnieją w ka­pitalizmie (podobnie jak w formacjach przedkapitalistycznych) ubezpieczenia wzajemne, w których wymiar składki w poszczególnych latach (okresach ubez­pieczenia) jest uzależniony od wielkości poniesionych szkód w danym roku (ewentualność dopłat lub zwrotu części opłaconych składek).Socjalistyczne ubezpieczenia majątkowe i osobowe stanowią historycznie nowy typ ubezpieczeń, inny Jest ich cel, orga­nizacja i zakres. Celem ich jest ochro­na przed gospodarczo ujemnymi następ­stwami zdarzeń losowych: całości mająt­ku narodowego (własności socjalistycz­nej, indywidualnej i osobistej) i ciągłości procesu jego pomnażania w toku pro­dukcji społecznej, jak również ochrona związanych z życiem i zdrowiem osobi­stych interesów obywateli. Cel ten reali­zowany Jest nie tylko przez wypłatę od­szkodowań i świadczeń, lecz także przez finansowanie, kosztem części pobranych składek, akcji prewencyjnej (np. zapo­biegania pożarom, chorobom zakaźnym zwierząt) oraz przez aktywne uczestni­czenie zakładu ubezpieczeń w tej akcji. Organizowanie u.g. należy do gospodar-czo-organizacyjnych zadań państwa so­cjalistycznego, a wykonywanie działal­ności ubezpieczeniowej stanowi monopol państwa, w związku z czym u.g. zwane są ubezpieczeniami państwowymi.UBEZPIECZENIA GOSPODARCZE W POLSCE, sięgają początkami XVII w., w którym istniały Już tzw. „porządki ogniowe” i inne organizacje wzajemnej pomocy, zapewniające repartycję szkód pożarowych w budynkach i mieniu ru­chomym. Oparte na składkach pobiera­nych z góry „kasy ogniowe” pojawiły się dopiero w połowie XVIII w. Prawne formy umownego ubezpieczenia mająt­kowego ukształtowały się najpierw w obrocie morskim. Wilkłerz Gdański z (kodyfikacja polskiego prawa morskiego) zawierał już przepisów o umowie mor­skiego ubezpieczenia. Założony w Kwi-dzyniu w societet ogniowy stanowił pierwszą na ziemiach polskich instytu­cję ubezpieczeń lądowych. W latach — powstały dwa towarzystwa: To­warzystwo Ogniowe dla Miast i Towa­rzystwo Ogniowe dla Wsi, które ubez­pieczały budynki od ognia na zasadach wyłączności i przymusu. Dwie dyrekcje (poznańska i warszawska) tych towa­rzystw ogniowych były zaczątkami dwóch ośrodków publicznoprawnych ubezpie­czeń budynków; zjednoczono je dopiero w Polsce Ludowej w . W II połowie XIX w. rozwijają się, oprócz ubezpie­czeń publicznoprawnych, ubezpieczenia prywatnoprawne, prowadzone na zasa­dach dobrowolności i wolnej konkuren­cji przez kapitalistyczne przedsiębior­stwa ubezpieczeniowe, głównie spółki akcyjne, a także przez towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych. W zakresie ry­zyk majątkowych i osobowych działały krajowe zakłady ubezpieczeń, jak Kra­kowskie Towarzystwo Ubezpieczeń (tzw. „Florianka”) w Krakowie (od ), War­szawskie Towarzystwo Ubezpieczeń (od ) i „Vesta”, Bank Wzajemnych Ubez­pieczeń na życie w Poznaniu (od ). Obcy jednak kapitał ubezpieczeniowy, faworyzowany przez rządy zaborcze, za­jął na polskim rynku ubezpieczeniowym kluczowe pozycje. Nie utracił ich po od­zyskaniu niepodległości; w okresie -le-cia międzywojennego działał za pośred­nictwem zagranicznych towarzystw ubezpieczeniowych. Także reasekurato­rzy zagraniczni ciągnęli poważne zyski z polskiego rynku ubezpieczeniowego. Ten stan rzeczy został zlikwidowany w Polsce Ludowej przez wyeliminowanie kapitału prywatnego z działalności w za­kresie ubezpieczeń gospodarczych. Cało­kształt tej działalności, wykonywanej po­przednio przez ponad ubezpieczycieli, został przyjęty przez państwowe zakła­dy ubezpieczeń: PZU (Państwowy Zakład Ubezpieczeń) i „Wartę” (Towarzystwo Ubezpieczeń i Reasekuracji). Pierwszy działa w zakresie ryzyk krajowych, dru­gi — w zakresie ryzyk związanych z że­glugą morską, handlem zagranicznym i innych obrotów dewizowych oraz ubez­pieczeń pośrednich tj. reasekuracji. Ukształtowane wg modelu socjalistyczne­go u.g. w P. tworzą ze składek ubezpie­czeniowych scentralizowane fundusze, z których wypłacają odszkodowania za szkody w ubezpieczonym majątku oraz świadczenia w razie nastąpienia określo­nych zdarzeń w życiu osób ubezpieczo­nych, a także finansują i prowadzą dzia­łalność zapobiegawczą, mającą na celu ograniczenie liczby i rozmiaru szkód. W planowej gospodarce Polski ubezpie­czenia gospodarcze stanowią ważny czyn­nik ochrony majątku narodowego i inte­resów osobistych obywateli przed gospo­darczo ujemnymi następstwami zdarzeń losowych. Z mocy prawa, tj. w trybie obowiązkowym, istnieje ochrona ubezpie­czeniowa budynków od ognia i innych zdarzeń losowych; mienia ruchomego w gospodarstwach rolnych od ognia i in­nych zdarzeń losowych; ziemiopłodów od gradobicia i powodzi; zwierząt gospodar­czych od padnięcia (na podstawie uchwał rad narodowych); odpowiedzialności cy­wilnej i następstw nieszczęśliwych wy­padków z ruchu pojazdów samochodo­wych. Ubezpieczenia te, zwane obowią­zkowymi, są uregulowane w rozporządze­niach Rady Ministrów. Ubezpieczenia do­browolne, tj. powstające na podstawie umowy, są uregulowane w kodeksie cy­wilnym (tytuł księgi III) w kodeksie morskim (tytuł ). Z ubezpieczeń dobro­wolnych korzystają obywatele, zwłaszcza w zakresie ubezpieczeń osobowych (na życie, od wypadków) majątkowych(mieszkań, auto-casco, odpowiedzialności cywilnej, produktów kontraktowanych) oraz jednostki gospodarki uspołecznionej, zwłaszcza w zakresie ubezpieczeń środ­ków trwałych i obrotowych od ognia oraz mienia w transporcie. Ubezpieczenia obowiązkowe dotyczą na ogół tylko włas­ności indywidualnej; wyjątek stanowią ubezpieczenia komunikacyjne, obejmują­ce zarówno pojazdy własności indywi­dualnej, jak i jednostek gospodarki uspołecznionej, nie wyłączając jednostek budżetowych. Jest to odstępstwo od re­guły, w myśl której ochrona ubezpiecze­niowa mienia ogólnonarodowego jest rea­lizowana w trybie dobrowolnym i tylko w odniesieniu do Jednostek niebudżeto-wych, działających na zasadach rozra­chunku gospodarczego. Przyjęty w Polsce (już w latach -tych) system dwojakiego trybu kompensowania szkód losowych w mieniu ogólnonarodowym: budżetowy dla jednostek budżetowych i ubezpieczenio­wy dla jednostek działających na zasa­dach rozrachunku gospodarczego, znalazł zastosowanie w końcu lat -tych w CSRS, na Węgrzech, w NRD i Bułgarii.UBEZPIECZENIE SPOŁECZNE W POL­SCE, zapewnia: . pomoc leczniczą i po­łożniczą oraz zasiłki w razie choroby i macierzyństwa (ubezpieczenie chorobo­we); . zasiłki rodzinne na dzieci i współ­małżonka (ubezpieczenie rodzinne); . emerytury, renty inwalidzkie i renty rodzinne (zaopatrzenie emerytalne); . świadczenia w razie wypadku przy pracy. U.s. w P. ma charakter bardziej zaopa­trzeniowy niż ubezpieczeniowy. Wydatki na świadczenia pieniężne (emerytury, ren­ty, zasiłki) pokrywane są ze składek opła­canych przez zakłady pracy częściowo przez ubezpieczonych, zaś wydatki na świadczenia lecznicze pokrywane są z budżetu państwa. Państwo Jest gwaran­tem przyznawanych świadczeń. Na rzecz ubezpieczeń społecznych zakłady pracy opłacają składkę ustaloną w procencie od wypłat z osobowego funduszu plac (uspołecznione , °/«, państwowe i rolne Vt, nieuspołecznione na ogół »/», skład­ka .Jest niższa dla rzemiosła i gospo­darstw domowych). Nie ma jednak praw­nej zależności między opłacaniem skład­ki a, prawem do świadczeń, ponadto wy­sokość dochodów ze składek nie limituje wydatków na świadczenia. Do nie tworzono ze składek odrębnego funduszu ubezpieczeniowego; składki wpływały do budżetu państwa jako jego dochód i by­ły raczej elementem kalkulacji kosztów działalności przedsiębiorstwa ( rozra­chunku gospodarczego) niż elementem systemu ubezpieczeniowego. Od II uległo to częściowej zmianie: utworzono fundusz emerytalny, z którego pokrywa się wydatki na świadczenia emerytalne; dochody Jego składają się ze składek za­kładów pracy w wysokości , ł/o oraz ze składek płaconych przez pracowników w wysokości V» podstawy wymiaru skład­ki. Fundusz emerytalny nie ma autono­mii prawnej i Jest administrowany przez państwo.U.s. w P. obejmuje wszystkich pracow­ników (niezależnie od charakteru stosun­ku pracy) i ich rodziny, chałupników, członków spółdzielni pracy oraz rolni­czych spółdzielni produkcyjnych i adwo­katów zespołów adwokackich; odrębne u.s. w P. obejmuje rzemieślników i niektó­re osoby samodzielnie zarobkujące. Pew­ne świadczenia emerytalne mogą otrzy­mać także gospodarujący samodzielnie rolnicy, pod warunkiem przekazania pań­stwu swojej gospodarki. Od samo­dzielni rolnicy i Ich domownicy uzyskali prawo do pomocy leczniczej na takich sa­mych warunkach jak pracownicy. Upraw­nienie do pełnego zakresu świadczeń ma w Polsce Ludowej ponad ludności. U.s. w P. w stosunku do okresu między­wojennego zostało ujednolicone; w zasa­dzie wszyscy pracownicy umysłowi i fi­zyczni mają równe uprawnienia, z tym że niektóre ich kategorie (np. górnicy, kolejarze, wojsko, MO) korzystają z do­datkowych uprawnień ze względu na charakter wykonywanej pracy.

[Głosów:1    Średnia:5/5]

Comments

comments