pojęcie tłumaczone na język polski jako „warunki wymia­ny” lub „stosunki wymiany”, w rzeczy­wistości oba terminy polskie nie oddają dokładnie treści terminu angielskiego i dlatego powszechnie używa się termi­nu angielskiego Jako bardziej jedno­znacznego. Istota t.o.t. polega na określe­niu stosunku, w Jakim jedne dobra wy­mienia się na inne. W ujęciu handlu za­granicznego chodzi tu o stosunek wymia­ny towarów eksportowanych na towary importowane. T.o.t. określane być mogą w ujęciu cenowym lub Ilościowym. Przez pojęcie „cenowe t.o.t.” rozumie się na ogół stosunek cen zagranicznych (cen handlu zagranicznego danego kra­ju) towarów eksportowanych i importo­wanych (net barter terma of trade). Wzrost stosunku cen zagranicznych w eksporcie do cen zagranicznych w im­porcie określa w tym ujęciu wzrost ko­rzyści z wymiany zagranicznej, i od­wrotnie. Przez pojęcie „ilościowe t.o.t.” (wolumenowe grosa barter terms of trade) rozumie się stosunek fizycznych rozmiarów eksportu do fizycznych roz­miarów importu. Mogą być one wyra­żone w jednostkach wagi (miary). Przy agregatowych wielkościach wymagane jest przeliczenie jednostek fizycznych na jednostki wartościowe. Badanie dynami­ki wolumenowych t.o.t. utrudniają zmia­ny asortymentu obrotów. Jednocześnie oprócz ujęcia w cenach zagranicznych t.o.t. określone być mogą przez nakła­dy ponoszone w danym kraju na pro­dukcję towarów eksportowanych i Im­portowanych (faetoral terms of trade). Wynika to z założenia, że wielkość ko­rzyści z wymiany zagranicznej zmieniać się może nawet przy niezmiennym sto­sunku cen zagranicznych. Przyczyną tego są różnice między zmianą cen zagra­nicznych a zmianą poniesionych nakła­dów na produkcję towarów będących przedmiotem obrotów zagranicznych, problem ten ma szczególne znaczenie w okresie długim.T.o.t. uwzględniające, oprócz zmiany cen zagranicznych towarów eksportowanych i importowanych, także zmianę nakła­dów poniesionych na produkcję towa­rów eksportowanych noszą angielską nazwę single faetoral terms of trade, natomiast t.o.t. uwzględniające ponadto zmiany nakładów poniesionych na pro­dukcję towarów importowanych noszą angielską nazwę double faetoral terms of trade.Sposób wyrażenia nakładów przy okreś­laniu t.o.t. ulegał w historii myśli eko­nomicznej kolejnym zmianom. Klasycy przyjmowali za podstawę kosztowy spo­sób wyrażenia t.o.t., oparty na bezple-niężnym ujęciu nakładów pracy. Z kolei koszty w ujęciu naturalnym zastąpione zostały kosztami pieniężnymi, następnie w miejsce kosztów przyjęto ceny wyra­żone w pieniądzu, przy Jednoczesnym pominięciu podkreślanego przez klasy­ków związku między kosztami a ceną. W najnowszej literaturze ekonomicznej obserwuje się odejście od cen wyrażo­nych w pieniądzu i ponowny powrót do kategorii kosztów, przy czym sposoby ujęcia kosztów nie są jednolite: w jed­nym przypadku koszty te określa się opierając się na elementach subiektyw­nych, wyrażających stosunek człowieka do dóbr materialnych, w innym — pod­stawę do określenia kosztów stanowi wydajność czynników produkcji. Ceno­we t.o.t. obliczane być mogą na podsta­wie cen przeciętnych (unit value) lub ceny poszczególnych towarów: w pierw­szym przypadku zmiana cen średnich obejmuje Jednocześnie zmianę struktu­ry (towarowej i geograficznej) obrotów, w przypadku drugim konieczne Jest po­sługiwanie się indeksami, umożliwiają­cymi oddzielenie zmian cen od zmian struktury obrotów. Na podkreślenie za­sługują dwie metody statystyczne okreś­lenia zmian wolumenowych cenowych t.o.t.: metoda Laspeyresa metoda Paa-schego. W metodzie Laspeyresa ceny okresu badanego „waży” się elementa­mi strukturalnymi okresu podstawowe­go, w metodzie Paaschego „wagami” są elementy strukturalne okresu badanego. W celu wyrażenia zmiany wartości ob­rotów w okresie docelowym (w porów­naniu z okresem podstawowym) używa się zwykle kombinacji powyższych wskaźników t.o.t. Wskaźnik cenowych t.o.t. oblicza się na podstawie metody Laspeyresa, zaś wskaźnik wolumenowych t.o.t. na podstawie metody Paaschego lub odwrotnie. W ujęciu eksportowo–importowym t.o.t. obliczać można przy wymianie zagranicznej danego kraju ze wszystkimi jego partnerami łącznie (łącz­ne t.o.t.) lub odrębnie dla poszczegól­nych bilateralnych stosunków (bilateral­ne t.o.t.); w obu przypadkach oblicze­niem może być objęty tylko towarowy handel zagraniczny (towarowy t.o.t.) lub wymiana towarowo-usługowa (towarowo–usługowe t.o.t.). Ponadto t.o.t. obliczać można dla eksportowo-lmportowego sto­sunku wybranych grup towarowych lub wybranych towarów, np. surowcowe t.o.t. Powszechnie pojęcia „cenowe t.o.t.” uży­wa się w celu wyrażenia stosunku cen artykułów pochodzenia przemysłowego do cen surowców i żywności na rynku międzynarodowym. W ujęciu tym t.o.t. wykazują długookresową tendencję zwyż­kową. Ma to szczególną wymowę ze względu na fakt, że w obrotach zagra­nicznych krajów kapitalistycznych roz­winiętych gospodarczo z krajami rozwi­jającymi się towary przemysłowe stano­wią główny przedmiot eksportu krajów kapitalistycznych rozwiniętych gospo­darczo i główny przedmiot importu kra­jów rozwijających się, surowce zaś i żywność stanowią główny przedmiot importu krajów kapitalistycznych rozwi­niętych gospodarczo i główny przedmiot eksportu krajów rozwijających się. W takiej sytuacji poprawa t.o.t. oznacza wzrost korzyści z wymiany zagranicznej dla krajów rozwiniętych gospodarczo i obniżkę tych korzyści dla krajów roz­wijających się.TREND ogól­ny kierunek rozwoju szeregu chronolo­gicznego. Np. dochód narodowy Polski stale wzrasta, współczynnik zgonów na­tomiast spada. Dochód narodowy wyka­zuje zatem t. rosnący, współczynnik zgo­nów — t. malejący. Możliwy Jest rów­nież t. utrzymujący się na niezmiennym poziomie. Istnieją różne metody wyzna­czania t. Ogólnie rozróżnia się metody mechaniczne i analityczne. Z metod me­chanicznych najczęściej stosuje się me­todę średnich ruchomych, polegającą na tym, że za wartość t. odpowiadającą da­nej chwili przyjmuje się średnią z wy­razów szeregu chronologicznego za pe­wien okres, taki że chwila ta przypada na środek okresu; dla następnej chwili oblicza się wartość t. jako średnią za okres przesunięty o jeden wyraz w przód itd. Metody analityczne polegają na tym, że przyjmuje się z góry kształt t. (np. prostoliniowy, paraboliczny, wykładni­czy) i wyznacza się linię mającą taki właśnie kształt, która by jednocześnie była możliwie najbardziej zbliżona do danego szeregu chronologicznego. Linię tę dopasowuje się najczęściej za pomocą metody najmniejszych kwadratów. Badanie tendencji rozwojowej ma duże znaczenie w gospodarce socjalistycznej. Obserwacja rozwoju, konfrontacja z pla­nem i porównywanie dynamiki na róż­nych odcinkach pozwala w porę zapo­biegać dysproporcjom i prawidłowo pla­nować. TRUST, jedna z form monopolu ka­pitalistycznego; w przeciwieństwie do kartelu, będącego związkiem samodziel­nych przedsiębiorstw, t. stanowi nowe przedsiębiorstwo, powstałe zamiast do­tychczas istniejących; Jest więc wyższą formą centralizacji kapitału ( koncen­tracja i centralizacja kapitału i produk­cji); powstaje najczęściej w wyniku opa­nowywania jednego przedsiębiorstwa przez inne, np. przez skup Jego akcji. Początkowo t. stanowił porozumienie przedsiębiorstw polegające na wyłonie­niu męża zaufania (trustee), koordynu­jącego politykę cen przedsiębiorstw na­leżących do t.; ipóżnlej przekształcił się w bardziej ścisły związek przedsię­biorstw. Gospodarzem wszystkich przed­siębiorstw jest centralna rada wykonaw­cza (board o/ trustees), która posiadane dotychczas przez właścicieli akcje za­stępuje zaświadczeniami trustowymi (trust certiflcate), przydzielając je im w wysokości odpowiadającej uprzednio posiadanym akcjom. Zyski wszystkich tak połączonych przedsiębiorstw płyną do kasy t., który rozdziela Je między posiadaczy tych zaświadczeń wg wyso­kości udziałów. Nie mając wpływu na losy przedsiębiorstwa, którego są właś­cicielami, posiadacze zaświadczeń trusto­wych nie są zainteresowani w dalszym jego rozwoju, co umożliwia centralnej radzie wykonawczej zamknięcie przed­siębiorstw nierentownych bez naruszenia Interesów odpowiednich właścicieli.TYPIZACJA, czynność zmierzająca do ograniczenia liczby odmian przedmiotów, urządzeń i obiektów przez wybór tych, które w pewnym okresie byłyby najbar­dziej efektywne, tzn. spełniałyby swoje zadania najsprawniej przy relatywnie najniższych kosztach zarówno wytwarza­nia, Jak eksploatacyjnych. Typowe mogą być elementy i zespoły wchodzące w skład różnych wyrobów finalnych, np. silniki do maszyn. Typowe są składają­ce się ze znormalizowanych części ele­mentów przedmioty, urządzenia i obiek­ty, stanowiące skończoną całość zdolną do samodzielnego spełniania usług, np. domek Jednorodzinny, urządzenie pro­dukcyjne, lodówka. T. może być prze­prowadzona różnymi metodami, z któ­rych najczęściej stosowane polegają na: . wyborze Jednego (lub kilku) określo-nego przedmiotu, urządzenia lub obiektuspośród wielu istniejących uznaniugo — na podstawie przeprowadzonychbadań lub dokonanych obserwacji — zatypowy dla danej odmiany czy grupy; . wyborze najlepszych cech z wieluprzedmiotów, urządzeń lub obiektówi skonstruowaniu z nich nowego, lepsze-go w stosunku do pozostałych typu. T.powinna realizować stały postęp ekono-miczny przez wyeliminowanie z użytkumało wydajnych przedmiotów urządzeńoraz redukcję występujących odmian doich optymalnej liczby. Wpływ t. na ży-cie gospodarcze zależy od jej zasięgu,a skutki zalet i wad stypizowanychprzedmiotów, urządzeń czy obiektów sąmniej lub bardziej widoczne w zależnoś-ci od tego zasięgu. T. upowszechnia ak-tualny postęp techniczny i ekonomiczny,ale działa również hamująco na dalszypostęp w stypizowanych obiektach (urzą-dzeniach, przedmiotach). Dlatego należyco jakiś czas rewidować istniejące usta-lenia typlzacyjne. TYPY PRODUKCJI: . t.p. wyrobu — system organizacji pracy przy produkcji danego wyrobu; obejmuje system stoso­wanych środków i metod produkcji wy­robu (technologii) oraz system organiza­cji pracy na stanowiskach roboczych i ich obsługi; . t.p. w jednostkach pro­dukcyjnych (zakładach, wydziałach, od­działach ltp.) — typ organizacji pracy całej Jednostki i poszczególnych stano­wisk roboczych oraz ich obsługiwania w celu sprawnego i ekonomicznego wy­konywania zadań (robót) produkcyjnych związanych z różnymi wyrobami produ­kowanymi w tej jednostce. Rozróżnia się trzy zasadnicze t.p.: Jed­nostkową, seryjną i masową. Czynnikiem różniącym wymienione t.p. Jest zmienia­jąca się lub stała liczba operacji czyn­ności wykonywanych na poszczególnych stanowiskach roboczych w celu wypro­dukowania wyrobu w określonej Ilości. Produkcja Jednostkowa wy­stępuje wówczas, gdy przedsiębiorstwo lub zakład wytwarza Jednorazowo Jed­ną lub kilka sztuk wyrobów. W wyniku tego na poszczególnych stanowiskach ro­boczych odpowiednie prace (np. opera­cje technologiczne) wykonywane są Je­den raz dla jednej lub kilku sztuk i nie przewiduje się powtarzania ich w okreś­lonym czasie.Z produkcją seryjną, mamy do czynienia wówczas, gdy liczba wykony­wanych Jednorazowo wyrobów Jest więk­sza niż przy produkcji jednostkowej i tworzy tzw. serię. Produkcja seryjna może być niepowtarzalna (jednorazowa) lub może powtarzać się co pewien okres. Odstępy powtarzania się produkcji serii mogą być jednakowe, np. kwartał, mie­siąc, dekada, lub zmienne, nieregularne. Zależnie od tego, czy okres powtarzania się serii Jest regularny czy nie, mówimy o produkcji seryjnej rytmicznej lub nie-rytmlcznej. Ze względu na liczbę sztuk wyrobów wykonywanych jednorazowo, w serii rozróżnia się produkcję drobno-, mało-, średnio- lub wielkoseryjną. W produkcji seryjnej powtarzalnej na po­szczególnych stanowiskach roboczych operacje technologiczne wykonywane są w sposób powtarzalny. W okresie po­wtarzalności serii każde stanowisko musi wykonać określoną liczbę czynności (ro­bót, operacji) potrzebnych do wytworze­nia wszystkich części wyrobów. Liczba operacji przypadająca na stanowisko robocze (wskaźnik przezbrojeń stanowisk roboczych) może być różna, zależnie od czasu trwania robót przy produkcji pojedynczych sztuk i przy całej serii. Krót­ki okres trwania operacji i małe serie powodują, że czas wykonania całej serii Jest niewielki, zatem stanowisko będzie krótko zajęte. Liczba (f) robót tego typu wykonywanych lub możliwych do wy­konania w okresie powtarzalności serii będzie zatem duża. Dłuższy czas wyko­nywania operacji i duże serie powodują, że liczba (f) takich robót zmniejszy się. Z tego wynika, że przy produkcji mało-seryjnej na stanowiskach roboczych wy­stępuje duża liczba różnych prac, przy produkcji wielkoseryjnej natomiast jest ona niewielka. W produkcji średniose-ryjnej występuje stan pośredni. Trzecim t.p. jest produkcja ma­sowa, polegająca na tym, że zakład produkcyjny stale wytwarza te same wy­roby. Stanowiska robocze wykonują ciągle przez cały okres produkcji tę sa­mą pracę i są przystosowane do wyko­nywania jednej operacji. Nie są prze­zbrajane, dopóki nie następuje zmiana wyrobu.Różny stopień zmian w asortymencie wyrobów w zakładach i wydziałach, od­działach itp. oraz różny stopień złożo­ności wyrobów stwarzają odpowiednie warunki do stosowania różnych t.p., Jak też przygotowania i realizacji produkcji oraz ewidencji jej przebiegu i rozliczeń produkcyjnych.

Comments

comments