TEORIA NOMINALISTYCZ
Teoria wg której — pieniądz Jest tylko nazwą łac. nomen abstrakcyjnej jednostki rachunkowej, ustalonej przez zwyczaj lub ustawę: „Pieniądz jest produktem prawa” G. Knapp. Neguje towarowy charakter pieniądza i znaczenie jego wartości wewnętrznej. Pieniądz kruszcowy waluta złota traktuje jako przeżytek niedojrzałych stadiów rozwoju, za najdoskonalszą formę pieniądza, w pełni odpowiadającą jego istocie, poczytuje pieniądz papierowy. „Pieniądz bierze swą wartość nie od złota, to złoto bierze wartość od pieniądza, to znaczy od aktów ustawowychistocie pieniądza Pieczęć tworzy pieniądz, nie zaś materiał, na którym się ją stawia”T.n.p. powstała na przełomie feudalizmu i kapitalizmu. Rozwijała się jako skrajne przeciwstawienie teorii kruszcowej, wg której pieniądzem są z natury swojej kruszce szlachetne i tylko one mogą nim być, natomiast pieniądz papierowy jest takim samym nonsensem, jak np. papierowy chleb. W czasach współczesnych t.n.p. znalazła rozwinięcie w „państwowej teorii pieniądza” niemieckiego teoretyka G. Knappa której kontynuatorem był austriacki ekonomista F. Bendixen T.n.p. jednostronnie traktuje rzeczywistą historię istotę pieniądza. Pewne zjawisko związane z niektórymi tylko jego funkcjami absolutyzuje odnosi do pieniądza w ogóle, a czysto technicznym i organizacyjnym kwestiom obiegu pieniężnego, rzeczywiście ustalanym przez władze pieniężne, przypisuje wyolbrzymione znaczenie ekonomiczne. Pieniądz w postaci towarowej może być zastąpiony przez znak pieniężny, ale nie we wszystkich funkcjach, tylko na terytorium danej władzy pieniężnej i tylko w okresie Jej panowania. Państwo proklamując parytet złoty dokonuje jedynie technicznego wyboru skali, w której wyrażają się wszystkie ceny; nie od tego aktu zależy jednak wartość jednostki pieniężnej i jej siła nabywcza. Proklamowana przez państwo w oficjalnych parytetach pieniądza papierowego cena złota nie obowiązuje na rynku prywatnym. Również ustalanie przez państwo w czasie reform walutowych ilościowego stosunku prawnego pieniędzy starych i nowych, obowiązującego przy spłacie dotychczasowych długów, nie może oznaczać, że państwo ma moc określania wartości pieniądza, Jej rzeczywista aktualna wysokość kształtuje się bowiem niezależnie od tego stosunku. Wreszcie możliwość emitowania przez państwo dowolnej ilości znaków pieniężnych nie jest równoznaczna z możliwością nadawania im określonej wartości. „Państwo może wrzucić do cyrkulacji dowolną ilość kartek papierowych o dowolnych nazwach monetarnych, ale na tym kończy się jego kontrola. Znak wartości zagarnięty przez cyrkulację dostaje się pod panowanie jej immanentnych praw” K. Marks. Twierdzenie o tym, że państwo kształtuje siłę nabywczą pieniądza, może mieć jakiś sens jedynie w odniesieniu do państwa socjalistycznego, ustalającego ceny towarów rynkowych, ale i jego moc jest w tym względzie ograniczona. przekazywanie pewnych sum pieniężnych między krajami lub regionami, albo przekazywanie zaoszczędzonych zarobków z tytułu pracy za granicą. W gospodarce kapitalistycznej t.p. odpowiada wywozom kapitałów z jednego kraju do drugiego. W warunkach socjalistycznych t.p. w obrębie jednego kraju występuje wówczas, gdy dochody powstałe w Jednym regionie zostają przesłane lub przewiezione i wydatkowane w innym: np. robotnik pracujący w Warszawie wydaje część swoich zarobków w Łebie, spędzając tam urlop. Obliczanie wielkości t.p. międzyregionalnego jest bardzo ważne przy opracowywaniu terenowych bilansów pieniężnych dochodów i wydatków ludności. T.p. między krajami jest na ogół łatwo ująć, ponieważ oznacza on przekazywanie wartości z obszaru o Jednej walucie do obszaru o innej walucie. W granicach jednego kraju t.p. międzyregionalny Jest często trudny do uchwycenia. określenie stosunku pieniężnego dla zobowiązań publicznych lub prawnych wyrażonych w pełnowartościowej walucie, a spłacanych w pieniądzu zdewaluowa-nym przez inflację pieniądz traktowany jako obojętny element gospodarki, nie mający wpływu na przebieg procesów ekonomicznych. „Taki sposób zamiany, w którym towar pewien zamienia się na pieniądze, a pieniądze znowu zamieniają się na towary, w niczym nie zmieni istotnego charakteru transakcji W gospodarce społecznej złoto i srebro zajmują naj podrzędniejsze miejsce. Tak najczęściej ujmowała pieniądz do czasów tradycyjna burżuazyjna teoria ekonomiczna. Uważała ona, że forma pieniężna stanowi jedynie powłokę realnych procesów ekonomicznych; ponieważ zdjęcie tej powłoki w niczym nie zmienia przebiegu tych procesów, można od niej abstrahować w analizie teoretycznej. Przeciwstawne traktowanie pieniądza przypisuje mu rolę kapitałotwórczą. „Zwiększenie ilości pieniądza zwiększa bogactwo narodowe, uwalnia kraj od pewnej ilości biednych czy bezrobotnych — proporcjonalnie do wzrostu iloścl pieniądza Miejsce pieniądza w gospodarce Jest, ogólnie mówiąc, wyznaczone przez wzajemny stosunek zachodzący pomiędzy obsługiwaną przez niego wymianą a produkcją, podziałem a konsumpcją. Pieniądz nie jest środkiem konsumpcji ani nie bierze bezpośredniego udziału w procesie produkcji. Nie może zastąpić brakujących środków konsumpcji, środków produkcji i siły roboczej, nie może stworzyć nie istniejących realnych elementów procesu produkcji. Pieniądz wpływa Jednak na przebieg procesów ekonomicznych. Popyt pieniężny oddziałuje bezpośrednio na ceny i pośrednio na wartość towarów, modyfikując proporcje wymienne cena, wartość. Nadmiar pieniądza w obiegu inflacja zmienia strukturę cen i podział produktu społecznego pomiędzy różne warstwy i klasy społeczne. Struktura cen które są p i e-n i ę ż n y m wyrażeniem wartości wpływa na podział produktu społecznego między konsumpcję a akumulację. Jeśli płace pozostają w tyle za inflacyjnym wzrostem cen, koszty produkcji rosną wolniej niż ceny, powiększa się -zysk i mogą wzrosnąć inwestycje. Spadek siły nabywczej pieniądza zniechęca do przechowywania go i pobudza popyt na towary. Wzrost ilości pieniądza może w określonych warunkach wywołać spadek stopy procentowej i zachęcić przedsiębiorców do inwestowania. Pieniądz rozrywa dawny akt bezpośredniej wymiany towarów na akt sprzedaży i kupna. Po sprzedaży nie musi następować kupno, sprzedawca towaru może pieniądze odłożyć i pozbawić innych producentów możliwości zbytu ich towarów. Wraz z pieniądzem pojawia się więc formalna możliwość ekonomicznych kryzysów nadprodukcji. Z drugiej strony pieniądz może przyczynić się do połączenia i uruchomienia rzeczowych elementów sił wytwórczych z siłą roboczą, o ile istnieją one w gospodarce w odpowiednich proporcjach pozostając w stanie bezczynnym. Słowem — pieniądz nie Jest neutralnym elementem gospodarki. Możliwość oddziaływania za Jego pośrednictwem na przebieg procesów gospodarczych występuje głównie w systemie pieniądza papierowego. , umowna jednostka pieniężna, której parytet złota został ustalony między zainteresowanymi krajami, organizacjami lub bankami. Celem powołania do życia p.o., mającego charakter pieniądza międzynarodowego, jest umożliwienie dokonywania rozliczeń clearingowych dwu- lub wielostronnych, ustalanie roszczeń lub stworzenie rezerw środków płatniczych do zabezpieczenia płynności finansowej międzynarodowej.Takim pieniądzem jest m. in. rubel transferowy o parytecie 0,987412 g czystego złota, wprowadzony od II 1964 na podstawie umowy o rozliczeniach wielostronnych w rublach transferowych i o utworzeniu Międzynarodowego Banku Współpracy Gospodarczej, zawartej przez kraje Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej 22 X 1963. Również w praktyce rozliczeń clearingowych krajów kapitalistycznych występują umowne jednostki p.o. Utworzona przez 18 krajów kapitalistycznych w połowie 1950 Europejska Unia Płatnicza dokonywała rozliczeń wielostronnych w umownej Jednostce EUP, której parytet wynosił 0,888671 g czystego złota. Bezpośrednią przyczyną powoływania do życia p.o. do rozliczeń clearingowych dwu- i wielostronnych było przede wszystkim dążenie do uniezależnienia tych rozliczeń od możliwych zmian siły nabywczej i dewaluacji walut narodowych zainteresowanych krajów, a także w wielu przypadkach formalne ograniczenie możliwości występowania tych walut w rozliczeniach międzynarodowych. P.o. są też umowne Jednostki pieniężne, występujące m. in. w konwencjach międzynarodowych dotyczących transportu, które ustalają wysokość odpowiedzialności przewoźnika we frankach złotych o wadze 1mg i próbie 0,900 złota. Jednostką pieniężną przyjętą do określenia wysokości kapitału i przedstawiania bilansu Banku Rozrachunków Międzynarodowych w Bazylei jest frank złoty o zawartości 0,29032258 g czystego złota. Natomiast Europejskie Porozumienie Walutowe, w obrębie którego działa Europejski Fundusz Walutowy udzielający kredytów, posługuje się jednostkami rachunkowymi untts of account określonymi na 0,888671 g czystego złota. Przyczyną stosowania w tych przypadkach umownego p.o. jest dążenie do stworzenia ponadnarodowej jednostki pieniężnej o stałej wartości, niezależnej od polityki walutowej jakiegokolwiek państwa.Swego rodzaju p.o. Jest także powstała w obrębie MFW jednostka specjalnych praw ciągnienia Special Dratoinp Rlghts określona na 0,888871 g czystego złota. System SDR, działający od , polega na możliwości uzyskania od MFW na specjalnym rachunku odpowiedniej sumy Jednostek SDR, które służyć mają jako nowy rodzaj rezerw międzynarodowych środków płatniczych w celu wyrównywania przejściowych deficytów w bilansach płatniczych. Przyczyną stworzenia tego mechanizmu była chęć zwiększenia płynności międzynarodowej. Przyjęty mechanizm działania SDR Jest kompromisem różnorodnych projektów stworzenia międzynarodowego pieniądza w celu zwiększenia płynności finansowej w krajach należących do MFW.