TENDENCJI ZNIŻKOWEJ

TENDENCJI ZNIŻKOWEJ

Prawo głoszące, iż w wyni­ku wzrostu organicznego składu kapita­łu kapitału skład organiczny, stano­wiącego kapitalistyczny wyraz postępu technicznego, występuje tendencja do obniżania się stopy zysku. Przyjmu­jąc wzrost organicznego składu kapitału za udowodniony, Marks uważał, te ,przy niezmienionym, a nawet zwięk­szającym się stopniu wyzysku pracy stopa wartości dodatkowej wyraża się w stale obniżającej się stopie zysku.Zdaniem Marksa, prawo to Jest tylkowłaściwym sposobowi pro­dukcji kapitalistycznej wy­razem postępującego rozwoju społecz­nej produkcyjnej siły pracy”. Zjawisko zauważyli ekonomiści Już na długo przed Marksem. Dla twórców kla­sycznej burżuazyjnej ekonomii, i istnie­nie tego zjawiska nie ulegało wątpliwo­ści. W rozumowaniu Ricarda p.z.t.s.z. wynikało z działania prawa zmniejsza­jących się przychodów z rolnictwa. „A więc — pisał on — zysk wykazuje na­turalną tendencję zniżkową, gdyż w mia­rę rozwoju społeczeństwa wzrostu bo­gactw trzeba poświęcać coraz więcej pracy, aby otrzymać nowe dodatkowe ilości żywności”. Uwzględniając Ricardo doszedł do pesymistycznej oceny perspektyw rozwoju społeczeństwa: „W rteczywistości bardzo niska stopa zysków wstrzyma wszelką akumulację”. Również współczesne kierunki burżuazyj­nej teorii ekonomicznej wskazują na jako na niezwykle ważną przy­czynę różnych ujemnych zjawisk kapita­lizmu krańcowa efektywność kapita­łu Zdaniem niektórych ekonomistów burżuazyjnych, m. in. właśnie działanie tej tendencji powoduje procesy „stagna­cji kapitalizmu” stagnacyjne tenden­cje w kapitalizmie i uzasadnia koniecz­ność interwencji ekonomicznej państw burżuazyjnych dla przeciwdziałania tej stagnacji”. Zgodnie z teorią Marksa Podstawową przyczyną działania p.z.t.s.z. jest zmniejszenie się masy wartości dodatkowej w stosunku do wielkości za­stosowanego kapitału; chodzi mianowicie o to, że w porównaniu z wielkością za­stosowanego kapitału liczba zatrudnio­nych robotników maleje. Chociaż postęp techniki umożliwia wzrost stopnia wy­zysku robotników, to Jednak względny spadek liczby zatrudnionych Jest — zda­niem Marksa — szybszy; wobec tego sto­pa zysku spada. Dane statystyczne cał­kowicie potwierdzają teorię Marksa; w połowie XIX w. na jednostkę płac przy­padało 2,2 jednostki kapitału, 5,6 Jednostki; w połowie XIX w. na 1 robotnika przypadało w przemyśle przetwórczym U9 robotnik przetwarzał w ciągu godziny pracy w gałęziach po­równywalnych 6 razy więcej surowców, materiałów i półfabrykatów niż Jego po­przednik w 1 Amerykański autor, J. M. Gillman prezentuje nastę­pujące obliczenie zmian organicznego składu kapitału, stopy wartości dodatko­wej oraz stopy zysku w gospodarce USA:Dane zawarte w tablicy wskazują, że w ciągu 72 lat rozwoju stosunek c : u wzrósł z 1,5 do 3,6. Mimo że stopa war­tości dodatkowej wzrosła o 30%, stopa zysku spadła jednak z 69 do 37%. Nie­którzy krytycy marksowsklego poglądu np. J. Robinson P. Sweezy i in.l przypuszczają, że gdyby Marks wziął pod uwagę, iż wzrostowi organicznego składu kapitału musi towarzyszyć wzrost produkcyjności pracy ludzkiej, a więc stopnia wyzysku, nie mógłby formułować swojego prawa tak, jak to uczynił w Kapitale. W istocie zarzuty te opierają się na nieporozumie­niu; Marks bowiem uwzględnił całkowi­cie ten skutek wzrostu organicznego składu kapitału, uważał jednak, że wzrost stopnia wyzysku zwalnia tempo działania lecz działania tego nieusuwa.Przedstawiając działanie należyzastrzec, że prawo to odnosi się wyłącznie do przeciętnej lub ogólnej stopy zysku oraz stanowi ono „tylko” tendencjętorującą sobie drogę przez czynniki wywołujące liczne kontrtendencje, któremogą w pewnych okresach przeważać.Do czynników tych należą: 1. wzroststopnia wyzysku pracy, o czym była jużmowa; 2. obniżanie płacy poniżej wartości siły roboczej, zwłaszcza dyskryminowanych grup robotników (Murzyni wUSA, kobiety we wszystkich krajachkapitalistycznych itd.), będące dodatkowym źródłem zysku kapitalistycznegoi podwyższające stopę zysku; 3. potanienie elementów kapitału stałego, co hamuje tempo wzrostu stosunku .względne nadwyżki ludności robotniczej,które pozwalają utrzymać płace na poziomie zapewniającym dostateczne zyskioraz umożliwiają istnienie „pracochłonnych” gałęzi przemysłu, tj. mającychniski stosunek c : u, hamujący wzrostorganicznego składu kapitału w skalicałego społeczeństwa; 5. możliwość przywożenia dzięki handlowi zagranicznemustosunkowo tanio elementów kapitałustałego np. surowców co przyczyniasię do zmniejszenia wartości tego kapitału oraz do uzyskania stosunkowo taniej żywności, powodując obniżenie wartości kapitału zmiennego i zwiększeniestosunku m : u, a tym samym stopy zysku; ponadto handel zagraniczny pozwala uzyskać za określone towary wyższącenę na rynkach zagranicznych w porównaniu z ceną na rynku krajowym,co również przyczynia się do wzrostustopy zysku; 6. rozwój karteli, które są właściwym środkiem kapitalistycznego sposobu produkcji, służącym dopowstrzymywania fatalnego spadku stopy zysku w poszczególnych gałęziachprodukcji” Wszystkiewymienione czynniki nie są w stanieusunąć działania ., mogą jedyniezwolnić tempo spadku i złagodzić Jegoskutki dla kapitalizmu, które są dalekosiężne i wielostronne. Okresy szczególniesilnego tempa działania są również okresami wzrostu tendencji monopolistycznych.Przedsiębiorcy reagują na spadek stopy zysku rozszerzaniem produkcji i próbami „oszczędzania” sprowadzającymi się do zmniejszania kosztów, m. in. kosztów pracy, tj. płac; zaostrza to konflikty klasowe; jednocześnie oznacza, że właś­nie w okresach najsilniejszego rozsze­rzenia produkcji ograniczone są możli­wości zbytu. Działanie leży za­tem u podstaw kryzysów ekonomicznych nadprodukcji. Przedsiębiorcy w pogoni za zyskiem nadzwyczajnym stosują udoskonalenia techniczne; prowadzi to do obniżenia stopy zysku w skali całego społeczeństwa; wyznacza to granice ka­pitalistycznego zastosowania postępu technicznego. wyjaśnia Jeszcze jedno ważne zjawisko w kapitalizmie współczesnym, mianowicie zjawisko wy­wozu kapitału kapitału wywóz jest ono wywołane tym, że w krajach o niż­szym stopniu rozwoju stopa zysku jest wyższa. Dla całego rozwoju współczes­nego kapitalizmu wywóz kapitału ma dalekosiężne skutki, ujawnia się — Jak pisze Marks — .w sposób czysto ekonomiczny, tzn. z burżuazyjnego punktu widzenia, w granicach ka­pitalistycznego pojmowania zjawisk, z punktu widzenia samej produkcji ka­pitalistycznej — granice tej produkcji, Jej względny charakter, to, że nie Jest ona absolutnym, lecz Jedynie historycz­nym sposobem produkcji, który odpo­wiada określonej, mającej swe granice epoce rozwoju materialnych warunków produkcji”.

[Głosów:1    Średnia:4/5]

Comments

comments