SYSTEM

SYSTEM

zestawienie lub całość złożona z części. S. nazywa się taką całość, która składa się z części o nieograniczonej liczbie uporządkowanych i stojących w określonych relacjach względem siebie. Stosunki zachodzące między częściami, nazywanymi podsystemami, należą do pojęcia struktury s. W dziedzinie zarządzania mniej istot­ne jest pojęcie „s.” jako zbioru zasad lub metod postępowania, bardziej nato­miast jako pewnej całości wyodrębnio­nej z otoczenia (np. przemysłu z całej gospodarki, kombinatu z branży, insty­tutu z całego zaplecza naukowo-badaw-czego, gniazda z wydziału). Podział cało­ści na części ma duże znaczenia dla pro­cesu zarządzania. Jeszcze ważniejsze są jednak połączenia części i ich wzajemnie uwarunkowane funkcjonowanie. Często zamiast pojęcia „s.” używa się pojęcia „układ”; części nazywa się wów­czas podukładami. Pojęcie to Jest mniej wieloznaczne niż pojęcie „s.”, który oznacza nie tylko całość podzieloną na części, lecz również zestawienie, zbiór re­guł lub metod. S. w gospodarce nazywa się zbiór obiektów wyróżniających się pewnymi cechami i dysponujących pew­nymi relacjami wzajemnie Je wiążącymi. Relacje te mogą mieć różnorodny cha­rakter: logiczny, przyczynowy Itd. Organizacje natomiast można nazwać układami, ponieważ są: . wyodrębnione z otoczenia; . podzielone na pewną licz­bę podsystemów (części, komórek); . spójne, tzn. że nie mają składników izo­lowanych. S. (układy) dzieli się na klasy wg różnych kryteriów, np. kryterium złożoności (układy proste, złożone i szcze­gólnie złożone). Rodzaj transformacji wejść na wyjścia jest również podstawą kryterium klasyfikacyjnego (determini­styczne, stochastyczne itd.). Innym kry­terium podziału może być sposób dzia­łania korekcyjnego.Istnieje wiele kryteriów podziału ukła­dów na klasy, bardzo użytecznych przy Projektowaniu organizacji gospodarczych, a zwłaszcza struktur organizacyjnych s- planowania i kontroli.SYSTEM INFORMACYJNY, zbiór zasad, metod procedur tworzenia, przesyłania, przetwarzania i magazynowania Infor­macji w celu kierowania organizacjami lub regulcrwania funkcjonującego układu (społecznego, przemysłowego, biologicz­nego, technicznego itd.). Sterowanie i regulowanie procesów gospodarczych wymaga dwojakiego rodzaju Informacji, a mianowicie informacji charakteryzują­cych te procesy ilościowo oraz infor­macji decyzyjnych, wprowadzających zmiany do tych procesów. W gospodarce s.i. są integralną częścią * systemu zarządzania. Struktura syste­mu zarządzania opartego na systemie przetwarzania i przesyłania danych przedstawia się następująco: . cele i za­dania ustalane przez organizację lub wy­znaczane jej przez otoczenie; . działa­nia i czynności, które należy podejmo­wać do osiągnięcia celów i spełnienia zadań; . decyzje podejmowane w trak­cie działań na wszystkich szczeblach struktury organizacyjnej. W skład s.i. wchodzą: . zestawienia informacyjne (np. sprawozdania), wymagane przez sys­tem zarządzania; . bank danych ze zbio­rami danych i programami ich aktuali­zowania, wielokrotnego wykorzystywa­nia, sterowania itd.; . dane źródłowe. Przetwarzanie danych, ich magazynowa­nie i przesyłanie są przedmiotem auto­matyzacji. Dzięki zastosowaniu – kom­puterów powstają systemy automatycz­nego przetwarzania danych. S.i. zauto­matyzowany ma następującą strukturę: . zbiory decyzji sterujących procesami gospodarczymi; . zestawienia informa­cyjne (tabulogramy); . zbiory progra­mów do selekcjonowania i automatycz­nego przetwarzania danych; . bank da­nych systemu, składający się ze zbiorów danych (np. kartotek konstrukcyjno–technologlcznych, kartotek normatyw­nych kosztów jednostkowych, kartotek odbiorców SYSTEM PODATKOWY W POLSCE,zbiór podatków wewnętrznie powiązany z punktu widzenia celów polityki gospo­darcze] i finansowej państwa. Cechą cha­rakterystyczną s.p. w P. jest jego pod­miotowe zróżnicowanie. Jednostki gospo­darki uspołecznionej, jednostki gospodar­ki nieuspołecznionej i osoby fizyczne są objęte w zasadzie odrębnymi przepisa­mi podatkowymi, z uwagi na zróżnico­wanie celów polityki gospodarczej pań­stwa w stosunku do tych trzech grup podmiotów. Ponadto cechą charaktery­styczną s,p. wP. jest wyodrębnienie osob­nej grupy podatków terenowych (w od­różnieniu od podatków centralnych), któ­rych przeznaczeniem jest zasilanie bu­dżetów terenowych. Podatki terenowe stanowią jedno ze źródeł dochodów włas­nych terenowych rad narodowych. Najważniejszym podatkiem, obowiązują­cym jednostki gospodarki uspołecznio­nej, jest podatek obrotowy pobierany od sprzedaży towarów i usług w formie sta­wek kwotowych lub procentowych, na jednym szczeblu obrotu (w zasadzie w przedsiębiorstwach przemysłowych), w powiązaniu z polityką cen. Oznacza to, że nie wszystkie rodzaje towarów i kie­runki sprzedaży są obciążone tym po­datkiem.Jednostki spółdzielcze obowiązuje po­nadto podatek dochodowy, który pobie­rany jest na różnych zasadach i przy zastosowaniu różnych stawek w zależno­ści od różnych typów spółdzielni (z wy­jątkiem rolniczych spółdzielni produk­cyjnych). Przedsiębiorstwa państwowe nie opłacają podatku dochodowego, ob­ciążone są natomiast wpłatami do budże­tu z tytułu oprocentowania środków trwałych i wpłat z zysku, nie noszący­mi jednak nazwy podatków. Jednostki gospodarki nieuspołecznionej poza rolnictwem opłacają podatek obro­towy od sprzedaży towarów i usług. Mi­mo tej samej nazwy jest to podatekzupełnie innej konstrukcji niż podatek obciążający sprzedaż realizowaną przez przedsiębiorstwa państwowe i spółdziel­cze. Ponadto Jednostki gospodarki nie­uspołecznionej opłacają podatek docho­dowy (także o innej konstrukcji niż po­datek dochodowy od spółdzielczości)ew. podatek wyrównaczy, o ile prze­kroczą pewną granicę dochodów net­to. Drobne zakłady gospodarki nieuspo­łecznionej mogą opłacać podatek obro­towy i dochodowy w formie ryczałtu pobieranego na zróżnicowanych zasa­dach. Dotyczy on głównie drobnego i średniego rzemiosła i Jest ulgową for­mą opodatkowania w porównaniu z po­datkiem obrotowym i dochodowym, po­bieranymi na ogólnych zasadach od jed­nostek gospodarki nieuspołecznionej po­za rolnictwem.Indywidualne i spółdzielcze (oraz część państwowych, oprócz PGR) gospodarstwa rolne opłacają podatek gruntowy, który w zasadzie Jest wymierzany wg norm szacunkowego średniego przychodu, ale obecnie obejmuje także odrębnie obli­czany ekwiwalent za zniesione obowiązkowe dostawy płodów rolnych. Osoby fizyczne, utrzymujące się z za­robków z tytułu umów o pracę, o dzie­ło i zleceń, są obciążane podatkiem od wynagrodzeń, który Jest pobierany na różnych zasadach przy różnych typach wynagrodzeń. Przychody netto z wyna­grodzeń (tj. przychody pomniejszone o podatek) po przekroczeniu granicy tys. zł (w niektórych przypadkach tys. zł) w stosunku rocznym są dodatko­wo obciążane podatkiem wyrównawczym pobieranym wg innej skali, o niższe] progresji niż w przypadku podatku wy­równawczego od Jednostek gospodarki nieuspołecznionej.Te zasadnicze podatki, zróżnicowane podmiotowo, są uzupełnione przez poda­tek od nabycia praw majątkowych, ob­ciążający pewne rodzaje obrotów i pew­ne dochody o nieperiodycznym charak­terze (sprzedaż nieruchomości i niektó­rych ruchomości, najem, dzierżawa, da­rowizna, dziedziczenie). Podatek ten ob­ciąża jednostki gospodarki nieuspołecz­nionej ludność (osoby fizyczne). Podatki opłaty terenowe obejmują świadczenia takie, jak podatek od nie­ruchomości, podatek od lokali, opłaty uzdrowiskowe, opłatę targową, opłatę od środków transportowych i in. Najczę­ściej obowiązują one tylko jednostki gos­podarki nieuspołecznionej i osoby fizycz­ne (ludność). W przypadku gdy obejmują one także jednostki gospodarki uspołecz­nionej (np. podatek od nieruchomości), wymiar tych podatków odbywa się na innych zasadach niż w odniesieniu do pozostałych podatników. SYSTEM PRACY NAKŁADCZEJ działalność gos­podarcza wykonywana na zlecenie na­kładcy: . przez osoby fizyczne (chałup­ników) osobiście lub przy pomocy człon­ków rodziny pozostających we wspólnym gospodarstwie domowym; . w lokalu, którego koszty nie obciążają nakładcy; . w zasadzie z materiałów powierzonych przez nakładcę; . rozliczana przez każ­dego chałupnika bezpośrednio z nakład­cą na podstawie wykonanych przez niego produktów. S.p.n. znany jest od bardzo dawna i stosowany zarówno w Polsce, Jak i w wielu innych krajach świata. System ten opiera się na: bezpośrednim zlecaniu chałupnikowi robót przez na­kładcę; organizowaniu przez chałupnika produkcji lub usług na zlecenie nakładcy i na Jego rachunek; wykonywaniu przez chałupnika pracy zleconej poza zakładem zwartym lub poza warsztatem nakładcy; wykorzystaniu przez chałupnika również surowców własnych, np. słomy, lnu, od­padów drzewnych.Pracę nakładczą w Polsce wykonują przeważnie: kobiety wychowujące dzieci, które wymagają ich opieki, inwalidzi oraz inne osoby o ograniczonej zdolno­ści do pracy lub osoby, które nie mogą pracować w zakładzie zwartym ze wzglę­du na stan zdrowia lub kalectwo; osoby sprawujące stałą opiekę nad chorymi członkami rodziny; twórcy ludowi i arty­ści rzemieślnicy, wytwarzający wyroby sztuki ludowej i rzemiosła artystyczne­go; małorolna ludność wiejska w regio­nalnych skupiskach wytwórczych.W Polsce organizacją gospodarczą za­trudniającą największą liczbę chałupni­ków, tj. ok. % ogólnej liczby zatrud­nionych w s.p.n., jest spółdzielczość pra­cy. SYSTEM REZERWY FEDERALNEJ -Bank Centralny USA z socjologicznego punktu widzenia zakład pracy jest systemem społecznym, tj- zespołem stosunków międzyludzkich, układem określonych grup i organizacji, stanowisk i pozycji społecznych, stano­wiącym podstawową jednostkę społecz­nego systemu gospodarki. Przedmiotem analiz socjologicznych jest zachowanie się ludzi będących podmiotem proce­sów ekonomicznych. Warunkiem funk­cjonowania s.s.z.p. Jest utrzymanie przez niego stanu równowagi wewnątrz sys­temu oraz utrzymanie równowagi mię­dzy nim a środowiskiem społecznym, motywacja wejścia, pozostania i ew. opuszczenia systemu, a także wspólna łączność oraz zachowanie Jego członków oparte na uznawaniu pewnych przeko­nań, wartości i norm. S.s.z.p. w ujęciu strukturalnym polega przede wszystkim na funkcjonalnym podziale pracy, decy­zji, zróżnicowaniu wynagrodzenia i pre­stiżu. Z tego punktu widzenia możemy wyróżniać jako zasadnicze jego kompo­nenty zajmowane przez społeczne gru­py pozycje w układzie pionowym (wer­tykalnym) poziomym (horyzontalnym). Dla organizacji produkcji przemysłowej typowa Jest pionowa, hierarchiczna struktura z dyrektorem naczelnym na najwyższym i robotnikiem na najniż­szym szczeblu przedsiębiorstwa. Pozycje zajmowane w układzie pozio­mym oznaczają np. przynależność pra­cowników do Jednego wydziału produk­cyjnego w zakładzie pracy. Role speł­niane przez pracowników w s.s.z.p. zależą przede wszystkim od miejsca zajmowa­nego przez nich w formalnym schemacie organizacyjnym (np. w przedsiębiorstwie przemysłowym usytuowanie w zarządzie lub ruchu), zachowania produkcyjnego członków grup i całych grup oraz sto­sunków wewnątrz i na zewnątrz rozpa­trywanego systemu. Najważniejszymi ro­lami w s.s.z.p. są obecnie: w produk­cji — role robotników, specjalistów, kie­rowników, a w organizacjach i zakładach usługowych — urzędników, kierowników, sprzedawców, pracowników obsługują­cych petentów. Wewnętrzne stosunki s.s.z.p. można rozpatrywać w aspekcie dwóch głównych przeciwstawnych sta­nów: harmonii i konfliktu. Stosunki har­monijne w teoretycznym modelu Istnie­ją wtedy, kiedy zachodzi całkowita iden­tyfikacja dążeń pracowników z celami zakładu pracy; konflikt ma miejsce, gdy zachodzą sprzeczności między co naj­mniej dwiema grupami społecznymiwchodzącymi w skład s.s.z.p. Jak wy­kazują liczne badania socjologiczne prze­prowadzone w krajach gospodarczo wy­soko rozwiniętych, konflikt jest zazwy­czaj strukturalną cechą przedsiębiorstwa lub przemysłowego zakładu produkcyj­nego i występuje z nieco słabszą siłą w zakładach usługowych, gdzie kadry pracowników umysłowych są liczniejsze. W przedsiębiorstwach socjalistycznych, zakład jako realizator ogólnospołecznych zadań planowych całego sytemu gospo­darczego nastawiony Jest na harmonij­ny rozwój i wzrost. Istnienie społecz­nego systemu Jest zależne od wzajem­nych stosunków, które zachodzą między otwartym w zasadzie systemem zakładu pracy a szerszym środowiskiem społecz­nym .SYSTEM STATYSTYCZNEJ EWIDEN­CJI I SPRAWOZDAWCZOŚCI, forma centralnie zorganizowanego gromadzenia i obiegu informacji statystycznych (gos­podarczych, demograficznych, społecz­nych itp.) w gospodarstwie społecznym. Dane ewidencjonowane przez przedsię­biorstwa, jednostki i zakłady budżetowe, organizacje społeczne i in. jednostki róż­nych szczebli zarządzania i obszarów ad­ministracyjnych przekazywane są wza­jemnie, w zależności od potrzeb, za po­mocą sprawozdawczości statystycznej, która wiąże układy ewidencyjne tych jednostek w jednolity system. W obrę­bie ogólnokrajowego s.s.e. i s. mogą być rozróżniane układy branżowe, terytorial­ne itp. Do kierowania s.s.e. i s. tworzony Jest zwykle odrębny resort z podporząd­kowaną mu siecią terytorialnych bran­żowych organów statystycznych. W Pol­sce instytucją powołaną do organizowa­nia i nadzorowania s.s.e. s. gospodar­stwa społecznego jest Główny Urząd Sta­tystyczny.SYSTEM ZARZĄDZANIA, zbiór pewnych funkcji, najczęściej określanych Jako funkcje organizowania, motywowania i kontrolowania, spełnianych w celu sko­ordynowania pracy ludzi zmierzających do osiągnięcia ce­lów całej organizacji. Kierowanie jed­nostkami gospodarczymi i administracyj­nymi wymaga ze względu na działanie zasady ograniczonej rozpiętości kierowa­nia podziału organizacji na wyodrębnio­ne części. Przez pojęcie „system” ro­zumie się zaś pewną całość podzieloną na części (podsystemy) zorganizowaną tak, aby poszczególne części znalazły się w określonych relacjach do innych. Re­lacje te decydują o spójności systemu. W s.z. istotne są zarówno relacje między funkcjami, Jak i relacje między organi­zacyjnie wyodrębnionymi częściami. Części wyodrębnione w systemie sytuuje się względem siebie tworząc hierarchicz­ną strukturę zarządzania Z tego punktu widzenia o s.z. decyduje nie tylko fakt Istnienia hierarchii i licz­ba szczebli zarządzania, lecz również sposób przenoszenia zadań i rozłożenie uprawnień między szczeblami hierar­chicznej struktury układu. Rozróżnia się struktury liniowe, sztabowe i sztabowo–liniowe ( sztab). Struktury organizuje się posługując się różnymi kryteriami. Zadania i czynności grupuje się najczę­ściej wg: rynków zbytu, produktów, funkcji, faz procesu produkcyjnego, re­jonów i wreszcie przedsięwzięć lub ro­dzajów decyzji. S.z. może być oparty na zasadzie odpowiedzialności jednooso­bowej, co jest charakterystyczne dla so­cjalistycznych organizacji gospodarczych. Inną zasadą jest kolegialność podejmo­wania decyzji. Sposób przenoszenia za­dań i kontroli osiągniętych rezultatów może być bardzo różny. Jedną ze zna­nych metod jest zarządzanie przez wyjątki. Takie postępowanie stwarza przejrzystość celów wewnątrz całej struktury. Aby jednak ten rodzaj zarządzania był skuteczny należy zdefi­niować sposób dokonywania pomiarów osiągniętych wyników i porównywania ich z celami. System zarządzania przez wyniki Jest jednym ze spo­sobów zapewnienia należytego funkcjo­nowania układu.Rozpatrując pojęcie „s.z.”, formułowa­nego wg różnych kryteriów, można go najogólniej nazwać dowolnym układem względnie odosobnionym, podzielonym na pewną skończoną liczbę podukładów umieszczonych na różnych szczeblach struktury uporządkowanej wg jednego z kryteriów podporządkowania i zaopa­trzonym w podukład sterowania, wyko­nujący podstawowe funkcje zarządzania, przekazujący uprawnienia na rzecz in­nych układów i określający sposób adre­sowania zadań wewnątrz układu. Zob. też: zarządzanie, style zarządzania, tak­tyka zarządzania.

[Głosów:1    Średnia:4/5]

Comments

comments