SYSTEM
zestawienie lub całość złożona z części. S. nazywa się taką całość, która składa się z części o nieograniczonej liczbie uporządkowanych i stojących w określonych relacjach względem siebie. Stosunki zachodzące między częściami, nazywanymi podsystemami, należą do pojęcia struktury s. W dziedzinie zarządzania mniej istotne jest pojęcie „s.” jako zbioru zasad lub metod postępowania, bardziej natomiast jako pewnej całości wyodrębnionej z otoczenia (np. przemysłu z całej gospodarki, kombinatu z branży, instytutu z całego zaplecza naukowo-badaw-czego, gniazda z wydziału). Podział całości na części ma duże znaczenia dla procesu zarządzania. Jeszcze ważniejsze są jednak połączenia części i ich wzajemnie uwarunkowane funkcjonowanie. Często zamiast pojęcia „s.” używa się pojęcia „układ”; części nazywa się wówczas podukładami. Pojęcie to Jest mniej wieloznaczne niż pojęcie „s.”, który oznacza nie tylko całość podzieloną na części, lecz również zestawienie, zbiór reguł lub metod. S. w gospodarce nazywa się zbiór obiektów wyróżniających się pewnymi cechami i dysponujących pewnymi relacjami wzajemnie Je wiążącymi. Relacje te mogą mieć różnorodny charakter: logiczny, przyczynowy Itd. Organizacje natomiast można nazwać układami, ponieważ są: . wyodrębnione z otoczenia; . podzielone na pewną liczbę podsystemów (części, komórek); . spójne, tzn. że nie mają składników izolowanych. S. (układy) dzieli się na klasy wg różnych kryteriów, np. kryterium złożoności (układy proste, złożone i szczególnie złożone). Rodzaj transformacji wejść na wyjścia jest również podstawą kryterium klasyfikacyjnego (deterministyczne, stochastyczne itd.). Innym kryterium podziału może być sposób działania korekcyjnego.Istnieje wiele kryteriów podziału układów na klasy, bardzo użytecznych przy Projektowaniu organizacji gospodarczych, a zwłaszcza struktur organizacyjnych s- planowania i kontroli.SYSTEM INFORMACYJNY, zbiór zasad, metod procedur tworzenia, przesyłania, przetwarzania i magazynowania Informacji w celu kierowania organizacjami lub regulcrwania funkcjonującego układu (społecznego, przemysłowego, biologicznego, technicznego itd.). Sterowanie i regulowanie procesów gospodarczych wymaga dwojakiego rodzaju Informacji, a mianowicie informacji charakteryzujących te procesy ilościowo oraz informacji decyzyjnych, wprowadzających zmiany do tych procesów. W gospodarce s.i. są integralną częścią * systemu zarządzania. Struktura systemu zarządzania opartego na systemie przetwarzania i przesyłania danych przedstawia się następująco: . cele i zadania ustalane przez organizację lub wyznaczane jej przez otoczenie; . działania i czynności, które należy podejmować do osiągnięcia celów i spełnienia zadań; . decyzje podejmowane w trakcie działań na wszystkich szczeblach struktury organizacyjnej. W skład s.i. wchodzą: . zestawienia informacyjne (np. sprawozdania), wymagane przez system zarządzania; . bank danych ze zbiorami danych i programami ich aktualizowania, wielokrotnego wykorzystywania, sterowania itd.; . dane źródłowe. Przetwarzanie danych, ich magazynowanie i przesyłanie są przedmiotem automatyzacji. Dzięki zastosowaniu – komputerów powstają systemy automatycznego przetwarzania danych. S.i. zautomatyzowany ma następującą strukturę: . zbiory decyzji sterujących procesami gospodarczymi; . zestawienia informacyjne (tabulogramy); . zbiory programów do selekcjonowania i automatycznego przetwarzania danych; . bank danych systemu, składający się ze zbiorów danych (np. kartotek konstrukcyjno–technologlcznych, kartotek normatywnych kosztów jednostkowych, kartotek odbiorców SYSTEM PODATKOWY W POLSCE,zbiór podatków wewnętrznie powiązany z punktu widzenia celów polityki gospodarcze] i finansowej państwa. Cechą charakterystyczną s.p. w P. jest jego podmiotowe zróżnicowanie. Jednostki gospodarki uspołecznionej, jednostki gospodarki nieuspołecznionej i osoby fizyczne są objęte w zasadzie odrębnymi przepisami podatkowymi, z uwagi na zróżnicowanie celów polityki gospodarczej państwa w stosunku do tych trzech grup podmiotów. Ponadto cechą charakterystyczną s,p. wP. jest wyodrębnienie osobnej grupy podatków terenowych (w odróżnieniu od podatków centralnych), których przeznaczeniem jest zasilanie budżetów terenowych. Podatki terenowe stanowią jedno ze źródeł dochodów własnych terenowych rad narodowych. Najważniejszym podatkiem, obowiązującym jednostki gospodarki uspołecznionej, jest podatek obrotowy pobierany od sprzedaży towarów i usług w formie stawek kwotowych lub procentowych, na jednym szczeblu obrotu (w zasadzie w przedsiębiorstwach przemysłowych), w powiązaniu z polityką cen. Oznacza to, że nie wszystkie rodzaje towarów i kierunki sprzedaży są obciążone tym podatkiem.Jednostki spółdzielcze obowiązuje ponadto podatek dochodowy, który pobierany jest na różnych zasadach i przy zastosowaniu różnych stawek w zależności od różnych typów spółdzielni (z wyjątkiem rolniczych spółdzielni produkcyjnych). Przedsiębiorstwa państwowe nie opłacają podatku dochodowego, obciążone są natomiast wpłatami do budżetu z tytułu oprocentowania środków trwałych i wpłat z zysku, nie noszącymi jednak nazwy podatków. Jednostki gospodarki nieuspołecznionej poza rolnictwem opłacają podatek obrotowy od sprzedaży towarów i usług. Mimo tej samej nazwy jest to podatekzupełnie innej konstrukcji niż podatek obciążający sprzedaż realizowaną przez przedsiębiorstwa państwowe i spółdzielcze. Ponadto Jednostki gospodarki nieuspołecznionej opłacają podatek dochodowy (także o innej konstrukcji niż podatek dochodowy od spółdzielczości)ew. podatek wyrównaczy, o ile przekroczą pewną granicę dochodów netto. Drobne zakłady gospodarki nieuspołecznionej mogą opłacać podatek obrotowy i dochodowy w formie ryczałtu pobieranego na zróżnicowanych zasadach. Dotyczy on głównie drobnego i średniego rzemiosła i Jest ulgową formą opodatkowania w porównaniu z podatkiem obrotowym i dochodowym, pobieranymi na ogólnych zasadach od jednostek gospodarki nieuspołecznionej poza rolnictwem.Indywidualne i spółdzielcze (oraz część państwowych, oprócz PGR) gospodarstwa rolne opłacają podatek gruntowy, który w zasadzie Jest wymierzany wg norm szacunkowego średniego przychodu, ale obecnie obejmuje także odrębnie obliczany ekwiwalent za zniesione obowiązkowe dostawy płodów rolnych. Osoby fizyczne, utrzymujące się z zarobków z tytułu umów o pracę, o dzieło i zleceń, są obciążane podatkiem od wynagrodzeń, który Jest pobierany na różnych zasadach przy różnych typach wynagrodzeń. Przychody netto z wynagrodzeń (tj. przychody pomniejszone o podatek) po przekroczeniu granicy tys. zł (w niektórych przypadkach tys. zł) w stosunku rocznym są dodatkowo obciążane podatkiem wyrównawczym pobieranym wg innej skali, o niższe] progresji niż w przypadku podatku wyrównawczego od Jednostek gospodarki nieuspołecznionej.Te zasadnicze podatki, zróżnicowane podmiotowo, są uzupełnione przez podatek od nabycia praw majątkowych, obciążający pewne rodzaje obrotów i pewne dochody o nieperiodycznym charakterze (sprzedaż nieruchomości i niektórych ruchomości, najem, dzierżawa, darowizna, dziedziczenie). Podatek ten obciąża jednostki gospodarki nieuspołecznionej ludność (osoby fizyczne). Podatki opłaty terenowe obejmują świadczenia takie, jak podatek od nieruchomości, podatek od lokali, opłaty uzdrowiskowe, opłatę targową, opłatę od środków transportowych i in. Najczęściej obowiązują one tylko jednostki gospodarki nieuspołecznionej i osoby fizyczne (ludność). W przypadku gdy obejmują one także jednostki gospodarki uspołecznionej (np. podatek od nieruchomości), wymiar tych podatków odbywa się na innych zasadach niż w odniesieniu do pozostałych podatników. SYSTEM PRACY NAKŁADCZEJ działalność gospodarcza wykonywana na zlecenie nakładcy: . przez osoby fizyczne (chałupników) osobiście lub przy pomocy członków rodziny pozostających we wspólnym gospodarstwie domowym; . w lokalu, którego koszty nie obciążają nakładcy; . w zasadzie z materiałów powierzonych przez nakładcę; . rozliczana przez każdego chałupnika bezpośrednio z nakładcą na podstawie wykonanych przez niego produktów. S.p.n. znany jest od bardzo dawna i stosowany zarówno w Polsce, Jak i w wielu innych krajach świata. System ten opiera się na: bezpośrednim zlecaniu chałupnikowi robót przez nakładcę; organizowaniu przez chałupnika produkcji lub usług na zlecenie nakładcy i na Jego rachunek; wykonywaniu przez chałupnika pracy zleconej poza zakładem zwartym lub poza warsztatem nakładcy; wykorzystaniu przez chałupnika również surowców własnych, np. słomy, lnu, odpadów drzewnych.Pracę nakładczą w Polsce wykonują przeważnie: kobiety wychowujące dzieci, które wymagają ich opieki, inwalidzi oraz inne osoby o ograniczonej zdolności do pracy lub osoby, które nie mogą pracować w zakładzie zwartym ze względu na stan zdrowia lub kalectwo; osoby sprawujące stałą opiekę nad chorymi członkami rodziny; twórcy ludowi i artyści rzemieślnicy, wytwarzający wyroby sztuki ludowej i rzemiosła artystycznego; małorolna ludność wiejska w regionalnych skupiskach wytwórczych.W Polsce organizacją gospodarczą zatrudniającą największą liczbę chałupników, tj. ok. % ogólnej liczby zatrudnionych w s.p.n., jest spółdzielczość pracy. SYSTEM REZERWY FEDERALNEJ -Bank Centralny USA z socjologicznego punktu widzenia zakład pracy jest systemem społecznym, tj- zespołem stosunków międzyludzkich, układem określonych grup i organizacji, stanowisk i pozycji społecznych, stanowiącym podstawową jednostkę społecznego systemu gospodarki. Przedmiotem analiz socjologicznych jest zachowanie się ludzi będących podmiotem procesów ekonomicznych. Warunkiem funkcjonowania s.s.z.p. Jest utrzymanie przez niego stanu równowagi wewnątrz systemu oraz utrzymanie równowagi między nim a środowiskiem społecznym, motywacja wejścia, pozostania i ew. opuszczenia systemu, a także wspólna łączność oraz zachowanie Jego członków oparte na uznawaniu pewnych przekonań, wartości i norm. S.s.z.p. w ujęciu strukturalnym polega przede wszystkim na funkcjonalnym podziale pracy, decyzji, zróżnicowaniu wynagrodzenia i prestiżu. Z tego punktu widzenia możemy wyróżniać jako zasadnicze jego komponenty zajmowane przez społeczne grupy pozycje w układzie pionowym (wertykalnym) poziomym (horyzontalnym). Dla organizacji produkcji przemysłowej typowa Jest pionowa, hierarchiczna struktura z dyrektorem naczelnym na najwyższym i robotnikiem na najniższym szczeblu przedsiębiorstwa. Pozycje zajmowane w układzie poziomym oznaczają np. przynależność pracowników do Jednego wydziału produkcyjnego w zakładzie pracy. Role spełniane przez pracowników w s.s.z.p. zależą przede wszystkim od miejsca zajmowanego przez nich w formalnym schemacie organizacyjnym (np. w przedsiębiorstwie przemysłowym usytuowanie w zarządzie lub ruchu), zachowania produkcyjnego członków grup i całych grup oraz stosunków wewnątrz i na zewnątrz rozpatrywanego systemu. Najważniejszymi rolami w s.s.z.p. są obecnie: w produkcji — role robotników, specjalistów, kierowników, a w organizacjach i zakładach usługowych — urzędników, kierowników, sprzedawców, pracowników obsługujących petentów. Wewnętrzne stosunki s.s.z.p. można rozpatrywać w aspekcie dwóch głównych przeciwstawnych stanów: harmonii i konfliktu. Stosunki harmonijne w teoretycznym modelu Istnieją wtedy, kiedy zachodzi całkowita identyfikacja dążeń pracowników z celami zakładu pracy; konflikt ma miejsce, gdy zachodzą sprzeczności między co najmniej dwiema grupami społecznymiwchodzącymi w skład s.s.z.p. Jak wykazują liczne badania socjologiczne przeprowadzone w krajach gospodarczo wysoko rozwiniętych, konflikt jest zazwyczaj strukturalną cechą przedsiębiorstwa lub przemysłowego zakładu produkcyjnego i występuje z nieco słabszą siłą w zakładach usługowych, gdzie kadry pracowników umysłowych są liczniejsze. W przedsiębiorstwach socjalistycznych, zakład jako realizator ogólnospołecznych zadań planowych całego sytemu gospodarczego nastawiony Jest na harmonijny rozwój i wzrost. Istnienie społecznego systemu Jest zależne od wzajemnych stosunków, które zachodzą między otwartym w zasadzie systemem zakładu pracy a szerszym środowiskiem społecznym .SYSTEM STATYSTYCZNEJ EWIDENCJI I SPRAWOZDAWCZOŚCI, forma centralnie zorganizowanego gromadzenia i obiegu informacji statystycznych (gospodarczych, demograficznych, społecznych itp.) w gospodarstwie społecznym. Dane ewidencjonowane przez przedsiębiorstwa, jednostki i zakłady budżetowe, organizacje społeczne i in. jednostki różnych szczebli zarządzania i obszarów administracyjnych przekazywane są wzajemnie, w zależności od potrzeb, za pomocą sprawozdawczości statystycznej, która wiąże układy ewidencyjne tych jednostek w jednolity system. W obrębie ogólnokrajowego s.s.e. i s. mogą być rozróżniane układy branżowe, terytorialne itp. Do kierowania s.s.e. i s. tworzony Jest zwykle odrębny resort z podporządkowaną mu siecią terytorialnych branżowych organów statystycznych. W Polsce instytucją powołaną do organizowania i nadzorowania s.s.e. s. gospodarstwa społecznego jest Główny Urząd Statystyczny.SYSTEM ZARZĄDZANIA, zbiór pewnych funkcji, najczęściej określanych Jako funkcje organizowania, motywowania i kontrolowania, spełnianych w celu skoordynowania pracy ludzi zmierzających do osiągnięcia celów całej organizacji. Kierowanie jednostkami gospodarczymi i administracyjnymi wymaga ze względu na działanie zasady ograniczonej rozpiętości kierowania podziału organizacji na wyodrębnione części. Przez pojęcie „system” rozumie się zaś pewną całość podzieloną na części (podsystemy) zorganizowaną tak, aby poszczególne części znalazły się w określonych relacjach do innych. Relacje te decydują o spójności systemu. W s.z. istotne są zarówno relacje między funkcjami, Jak i relacje między organizacyjnie wyodrębnionymi częściami. Części wyodrębnione w systemie sytuuje się względem siebie tworząc hierarchiczną strukturę zarządzania Z tego punktu widzenia o s.z. decyduje nie tylko fakt Istnienia hierarchii i liczba szczebli zarządzania, lecz również sposób przenoszenia zadań i rozłożenie uprawnień między szczeblami hierarchicznej struktury układu. Rozróżnia się struktury liniowe, sztabowe i sztabowo–liniowe ( sztab). Struktury organizuje się posługując się różnymi kryteriami. Zadania i czynności grupuje się najczęściej wg: rynków zbytu, produktów, funkcji, faz procesu produkcyjnego, rejonów i wreszcie przedsięwzięć lub rodzajów decyzji. S.z. może być oparty na zasadzie odpowiedzialności jednoosobowej, co jest charakterystyczne dla socjalistycznych organizacji gospodarczych. Inną zasadą jest kolegialność podejmowania decyzji. Sposób przenoszenia zadań i kontroli osiągniętych rezultatów może być bardzo różny. Jedną ze znanych metod jest zarządzanie przez wyjątki. Takie postępowanie stwarza przejrzystość celów wewnątrz całej struktury. Aby jednak ten rodzaj zarządzania był skuteczny należy zdefiniować sposób dokonywania pomiarów osiągniętych wyników i porównywania ich z celami. System zarządzania przez wyniki Jest jednym ze sposobów zapewnienia należytego funkcjonowania układu.Rozpatrując pojęcie „s.z.”, formułowanego wg różnych kryteriów, można go najogólniej nazwać dowolnym układem względnie odosobnionym, podzielonym na pewną skończoną liczbę podukładów umieszczonych na różnych szczeblach struktury uporządkowanej wg jednego z kryteriów podporządkowania i zaopatrzonym w podukład sterowania, wykonujący podstawowe funkcje zarządzania, przekazujący uprawnienia na rzecz innych układów i określający sposób adresowania zadań wewnątrz układu. Zob. też: zarządzanie, style zarządzania, taktyka zarządzania.