STRUKTURA PROCESU PRODUKCYJNEGO
układ procesu dający obraz jego podziału na procesy cząstkowe. S.p.p. jest podstawowym czynnikiem mającym wpływ na organizację procesu strukturę komórek produkcyjnych, w których ten proces przebiega.Należy rozróżniać proces produkcyjny wyrobu (grupy wyrobów) i proces produkcyjny komórki produkcyjnej (przedsiębiorstwa, zakładu, wydziału itp.). Proces produkcyjny wyrobu może dokonywać się w Jednej lub w kilku komórkach produkcyjnych, zgrupowanych na danym terenie lub rozproszonych, należących do Jednego lub wielu przedsiębiorstw i gałęzi produkcji.części procesu produkcyjnego, dokonującego się w określonej komórce, mówimy jako o procesie produkcyjnym danej komórki produkcyjnej. Proces produkcyjny dzielimy na procesy naturalne procesy czynnego oddziaływania. Pierwsze z nich przebiegają w warunkach naturalnych (np. klimatycznych) bez potrzeby dodatkowego oddziaływania na przedmiot pracy (suszenie tarcicy na wolnym powietrzu, starzenie odlewów itp.). Drugie zaś występują, gdy niezbędne Jest bezpośrednie oddziaływanie na przedmioty pracy za pomocą narzędzi lub stworzenie sztucznych warunków przebiegu procesu, np. określonego środowiska o danych właściwościach chemicznych lub fizycznych (np. temperatura, ciśnienie).Ze względu na intensyfikację procesu produkcyjnego oraz potrzebę ścisłego określenia parametrów przebiegu obecnie procesy naturalne są na ogół eliminowane z procesów produkcyjnych. Proces produkcyjny wyrobu składa się z procesów cząstkowych i operacji. Występujące procesy cząstkowe ze względu na te same cechy można połączyć w jednolite grupy i usystematyzować w następujący sposób: procesy (i operacje) technologiczne, spoczynku, przemieszczania, kontroli Jakości i ilości. Niektóre procesy cząstkowe mogą występować łącznie, np. procesy (operacje) technologiczne łącznie z operacjami kontroli, procesy technologiczne wraz z procesami przemieszczania. Zasadnicze znaczenie w procesie produkcyjnym ma proces technologiczny, pozostałe zaś procesy w stosunku do niego mają pomocniczy charakter. Proces technologiczny obejmuje zespół procesów cząstkowych (operacji), w trakcie których następuje zmiana kształtu, właściwości chemicznych, fizycznych lub innych (np. organoleptycznych) przerabianego tworzywa albo dokonuje się łączenie bądź podział poszczególnych elementów (montaż, demontaż).Zależnie od stopnia złożoności wyrobu występują procesy produkcyjne proste (dla wyrobów prostych) lub złożone (dla wyrobów składających się z wielu elementów). W procesie prostym materiał zostaje przetworzony w kolejnych, związanych ze sobą procesach cząstkowych (operacjach), Jest to więc proces szeregowy. W procesie złożonym produkt końcowy otrzymujemy przez łączenie ze sobą wyrobów prostych złożonych. Proces ten powstaje przez połączenie szeregu procesów prostych, a zatem Jest to proces równoległo-szerego-wy.Proces produkcyjny wyrobu można podzielić wg faz technologicznych (stanowiących część procesu technologicznego), różniących się między sobą metodami i charakterem oddziaływania na tworzywo (np. w przemyśle maszynowym fazy odlewania, obróbki plastycznej, obróbki wiórowej, cieplnej, montażu). Proces prosty wyrobu może obejmować Jedną fazę technologiczną, w tym Jeden lub kilka sposobów obróbki (w fazie obróbki wiórowej — toczenie, wiercenie, frezowanie, szlifowanie itp.) lub kilka faz technologicznych. Proces złożony można podzielić wg faz technologicznych i sposobów wytwarzania lub wg grup elementów (np. części, zespołów) podobnych technologicznie lub stanowiących element bardziej złożony, produkowanych wspólnie w określonej komórce produkcyjnej (zakładzie, wydziale, gnieździe, oddziale). W produkcji małoseryjnej i jednostkowej na ogół występuje podział procesu wg faz technologicznych i sposobów produkcji, w wyższych typach produkcji następuje zazwyczaj podział wg grup elementów lub też podział mieszany. Jest to sprawa bardzo istotna, gdyż cechy te rzutują na strukturę produkcyjną komórek. W produkcji maszynowo-ręcznej poszczególne procesy można podzielić na operacje. Podział operacji, np. przy obróbce skrawaniem, obejmuje ustawienia (pozycje), zabiegi, przejścia lub czynności, ruchy robocze ruchy elementarne. Przy obróbce wielonarzędziowej i automatyzacji procesów wytwarzania dawne podziały na operacje zatracają swój sens i niezbędne Jest określenie na nowo kryteriów podziału procesów na poszczególne elementy.Proces produkcyjny komórki można podzielić na procesy: podstawowe, dotyczące produkcji wyrobów, pomocnicze, związane z dostarczaniem niezbędnych do produkcji surowców, materiałów, energii itp., przygotowania produkcji, socjalne, przetwarzania przepływu Informacji, a także sterowania (decyzyjne).S.p.p. komórki produkcyjnej rozpatrujemy przede wszystkim wg kryteriów podziału procesu technologicznego ze względu na jego dominujące znaczenie. Stąd tet występuje podział: technologiczny, gdy proces produkcyjny komórki dzielimy wg faz technologicznych i sposobów wytwarzania, przedmiotowy, gdy dokonywany jest wg grup elementów, oraz mieszany, procesy pomocnicze obejmują konserwację, naprawę maszyn, urządzeń, budynków, instalacji oraz konserwację, naprawę, wytwarzanie, składowanie i dostawy narzędzi, przyrządów, środków pomiarowych na stanowiska pracy. Do procesów pomocniczych należą również dostawy materiałów, paliw, energii, sprężonego powietrza, gazów, wody oraz konserwacja i remonty budynków i urządzeń produkcyjnych, odprowadzanie i oczyszczanie ścieków itp. Procesy przygotowania produkcji obejmują całość prac związanych z organizacją wdrożeń nowych wyrobów, procesów technologicznych i organizacyjnych.Procesy przepływu przetwarzania informacji odzwierciedlają z odpowiednią szczegółowością i we właściwym czasie stan procesów cząstkowych l pozwalają na podjęcie właściwych decyzji oraz korygowanie procesu, gdy odchylenia przekraczają założone granice.Procesy sterowania (w tym procesy zarządzania) obejmują cały zakres procesów związanych z kierowaniem produkcją. STRUKTURA PRODUKCYJNA PRZEDSIĘBIORSTWA, układ jednostek produkcyjnych przedsiębiorstwa, tj. zakładów, wydziałów produkcyjnych, oddziałów, gniazd, linii itp., wyrażający podział zadań produkcyjnych przedsiębiorstwa między te jednostki oraz rodzaj i zakres powiązań produkcyjnych między nimi.Jednostki produkcyjne, tj. zakłady, wydziały, oddziały produkcyjne gniazda można tworzyć wg kilku wariantów specjalizacji: . struktura o charakterze technologicznym występuje, gdy jednostki produkcyjne grupowane są wg podobieństwa technologicznego, np. zakład (wydział) mechaniczny, montażowy, odlewnia, kuźnia, oddział lub gniazdo tokarek, frezarek, szlifierek;strukturę taką charakteryzuje uniwersalność i elastyczność; ułatwia ona wprowadzenie do produkcji nowych wyrobów, jest jednak mało ekonomiczna w przypadku przechodzenia do wąskiej specjalizacji produkcji; . struktura charakterze przedmiotowym, jednostki produkcyjne tworzone są wg wyrobów, które są w nich wykonywane; tworzy się np. zakład lub wydział silników, podwozi, karoserii, części drobnych lub oddział, gniazdo tłoków, korbowodów, wałów korbowych, zaworów; w takich jednostkach produkcyjnych grupuje się maszyny i urządzenia różnych rodzajów dla różnych faz technologicznych, niezbędne do wykonania określonych wyrobów; strukturę taką cechuje mała elastyczność, gdyż jest dostosowana do ściśle określonego asortymentu; . struktura technolo-giczno-przedmiotowa (o charakterze mieszanym); jednostki produkcyjne są częściowo wydzielone wg specjalizacji technologicznej, a częściowo wg specjalizacji przedmiotowej, np. przedsiębiorstwo produkujące kilka typów motocykli może mleć wspólny zakład odlewniczy, wspólny wydział mechaniczny do produkcji części drobnych i silników, a oddziały spawalnicze do produkcji ram wydziały montażowe odrębne dla każdego typu motocykla; wewnątrz wydziału mechanicznego i wydziałów pozostałych mogą być utworzone gniazda przedmiotowe do produkowania poszczególnych części. Odpowiednie warianty struktury produkcyjnej występują w odpowiednich typach produkcji: technologiczny — w produkcji jednostkowej i małoseryjnej, przedmiotowy — w produkcji wielkoseryjnej i masowej, mieszany — w warunkach pośrednich. STRUKTURA ZAWODOWA SIŁY ROBOCZEJ, układy grup osób wyróżnione wg określonych kryteriów, z których najważniejszymi są: . podział na ludność zawodowo czynną, tj. pozostającą w stosunku pracy (zatrudnieni), mającą własne źródła zarobkowania (gospodarstwo rolne, warsztat itd.), stale pomagających członków rodziny, oraz ludność zawodowo bierną (poszukujących pracy, uczniów, odbywających służbę wojskową itd.); . charakter wykonywanej pracy(fizyczna, umysłowa, fizyczno-umysło-wa); . kategorie społeczno-zawodowe, określające treść pracy i stopień kwalifikacji (inteligencja, technicy, pracownicy biurowi, mistrzowie, brygadziści, rzemieślnicy, pracownicy fizyczno-umy-słowi, robotnicy wykwalifikowani, pół-wykwalifikowani, niewykwalifikowani i in.); . przynależność do poszczególnych działów gospodarki (przemysł, budownictwo, rolnictwo, leśnictwo, transport i łączność, obrót towarowy, gospodarka komunalna i mieszkaniowa, oświata, nauka i kultura, ochrona zdrowia i opieka społeczna, administracja publiczna i instytucje wymiaru sprawiedliwości, instytucje finansowe, organizacje polityczne i społeczne, pozostałe działy; działy gospodarki tworzą trzy podstawowe grupy: rolnictwo, przemysł i budownictwo, usługi); . forma osiągania dochodu zależna od stosunku do środków produkcji (praca najemna w gospodarce uspołecznionej, praca na rachunek własny — chłopi utrzymujący się z gospodarstw drobnotowarowych, właściciele drobnych warsztatów, pracodawcy zatrudniający siły najemne i in.); . rozmieszczenie terenowe (miasto—wieś, wg podziału administracyjnego lub regionów); . staż pracy zawodowej; . cechy demograficzne.S.z.s.r. uzależniona Jest od stopnia ekonomicznego i społecznego rozwoju społeczeństwa, na który w największym stopniu wpływa obecnie uprzemysłowienie kraju. Przejawem wyższego rozwoju jest m. in. daleko posunięty podział pracy, specjalizacja zawodowa, a więc również rozbudowana i skomplikowana s.z.s.r., której cechą charakterystyczną w nowoczesnych społeczeństwach Jest zmienność i płynność. Przemiany w s.z.s.r. wiążą się nie tylko ze zmianami w technologii, ale uwarunkowane są czynnikami ekonomicznymi oraz ustrojem społeczno-politycznym (charakter własności środków produkcji). Przemianami tymi zajmuje się wiele nauk, a zwłaszcza socjologia, która stara się określić ich przyczyny, mechanizm ich rozwoju i społeczne konsekwencje.STRUKTURA GOSPODARCZA, stosunki między faktami (zjawiskami) gospodarczymi będącymi elementami x zbiorów: . zasobów produkcyjnych (ludzkich i pozaludzkich); . produktów (dóbr i usług); . reguł (norm) postępowania w czasie produkcji i jej podziału, tj. norm podstawowych (naturalnych, technicznych i psychologicznych) oraz norm instytucjonalnych (prawnych, oceniających produkty i zasoby produkcyjne, finansowych oraz monetarnych.STABILIZACJA GOSPODARCZA, przywrócenie równowagi w gospodarce, tj. doprowadzenie do stanu, w którym Jej wzrost odbywa się w sposób stabilny, bez krótkookresowych fluktuacji. Stanowi Jeden z głównych celów interwencjonizmu państwowego w gospodarce kapitalistycznej w warunkach cechującego ją braku stabilności i cyklicznego charakteru wahań koniunktury. Polityka s.g. stosowana powszechnie w krajach kapitalistycznych od czasu ii wojny światowej ma na celu przeciwdziałanie podstawowym symptomom odchyleń od stanu równowagi w gospodarce, powtarzającym się przemiennie, mianowicie wzrostowi bezrobocia występującemu w fazach spadkowych cyklu koniunkturalnego lub wzrostowi cen występującemu w okresach wysokiej koniunktury (lub pod wpływem innych przejawów tendencji inflacyjnych). Ten antycykliczny charakter polityki stabilizacyjnej wyraża się w podejmowaniu przez państwo odpowiednich środków polityki pieniężno-kredytowej budżetowej w celu wywołania kompensacyjnych zmian w obu tych wielkościach gospodarczych.Przez fakt oddziaływania jedynie na zjawiska zakłóceń, nie zaś na źródła ich powstawania, którymi są w istocie kapitalistyczne stosunki produkcji, efektywność tej polityki Jest ograniczona. Fluktuacje występujące w poziomie zatrudnienia i bezrobocia oraz wahania cen są zjawiskiem stale towarzyszącym rozwojowi gospodarki kapitalistycznej, ich amplituda Jednak Jest znacznie mniejsza niż w okresie, gdy działanie mechanizmu rynkowego odbywało się bez interwencji państwa. Dodatkowym czynnikiem ograniczającym efektywność stabilizacyjnej polityki państwa Jest problem stosowania odpowiednich środków, będący przedmiotem kontrowersji między zwolennikami polityki pieniężno-kredytowej a zwolennikami polityki budżetowej. Odzwierciedlają one interesy różnych grup wielkiego kapitału i ich stosunek do zakresu i form interwencji państwa w gospodarce.W ekonomii burżuazyjnej problemy s.g. ujmowane są w bezpośrednim nawiązaniu do teorii ekonomicznej J. M. Keynesa . Jej najdalej Idącym rozwinięciem była teoria „finansów funkcjonalnych”, podporządkowująca całokształt polityki budżetowej państwa potrzebom stabilizacji koniunktury oraz szczegółowo naświetlająca niektóre Jej aspekty, Jak zagadnienie automatycznych stabilizatorów budżetowych, ekonomicznych skutków deficytów budżetowych, zaciągania długu publicznego itp.