STRATEGIA GOSPODARCZA
koncepcja działania, działanie, sztuka działania nn wielką skalę, obejmująca podstawowe cele i wielkie zespoły środków kształtujących rozwój społeczno-ekonomiczny. Pojecie „strategia” oznaczało w starożytności dowództwo, plan wojenny; współcześnie zaczerpnięte zostało do literatury ekonomicznej z teorii sztuki wojennej. Strategia ekonomiczna dotyczy powinna być odnoszona do długich okresów, gdyż wymaga tego zarówno natura celów spoleczno-ekonomicznych (potrzebujących do ich realizacji odpowiedniego horyzontu czasu), jak i sposoby użycia odpowiednich zespołów środków (np. przekształcenia struktury ekonomiczno–społecznej, zmiany warunków bytu ludności, kształcenie w określonych kierunkach, wprowadzenie nowych technik i technologii).S.g. wytycza więc długofalowe kierunki rozwoju podstawowe zadania, określenie natomiast sposobów wykonania działań w kolejnych etapach kilkuletnich należy do taktyki gospodarczej (system organizacji, zarządzania i planowania, swoiste środki i narzędzia, Jak inwestycje, ceny, system finansowy i podatkowy, system płac wynagrodzeń, system różnych zachęt, przywilejów i ograniczeń itd.) i do sztuki operacyjnej, czyli teorii i praktyki przeprowadzania działań i przedsięwzięć gospodarczych.W większości krajów socjalistycznych (a także we Francji) plany perspektywiczne są w zasadzie planami strategicznymi, natomiast plany wieloletnie (na ogół -letnie) mają charakter planów operacyjnych, plany -letnie roczne — można uznać za plany taktyczne lub należałoby im nadać ten charakter.Do warunków determinujących koncepcję strategii długofalowej zalicza się ustrój polityczny, poziom gospodarczy kraju, poziom społeczny, wielkość obszaru i przewidywane jego zaludnienie (te dwa czynniki odgrywają zasadniczą rolę np. w Japonii) oraz otoczenie polityczne. Warunki te wpływają na określenie dalekich i bliższych celów strategicznych, przy czym ich istota i hierarchia determinowane są przede wszystkim przez ustrój polityczny. Np. w planach krajów kapitalistycznych wysuwa się na ogół jako cel podstawowy wzrost dochodu narodowego i jego tempo, podczas gdy strategia socjalistyczna wysuwała od początku cele społeczne, Jak pełne i racjonalne zatrudnienie i coraz lepsze zaspokojenie potrzeb społeczeństwa. W prognozach rozwoju niektórych krajów kapitalistycznych zaczynają się obecnie wysuwać na plan pierwszy cele społeczne (Francja, Japonia). Doświadczenia krajów socjalistycznych wskazują, że warunki ustroju nie decydują automatycznie o istnieniu strategii socjalistycznej. Musi ona być ujęta w odpowiednią koncepcję długofalowych celów społecznych, którym podporządkowane są cele gospodarcze jako główne źródło środków realizacji. System celów strategicznych musi również uwzględniać potrzeby wspólnoty międzynarodowej, w której dany kraj się znajduje, a także możliwości wkładu społeczno-gospodarczego do wspólnoty światowej.Pojęcie „s.g.” wiąże się ściśle z pojęciem polityka ekonomiczna. Można by nawet powiedzieć, że zadaniem polityki ekonomicznej jest ustalenie m. in. długofalowej s.g. Stosowana w Polsce (do V Zjazdu PZPR) polityka gospodarcza została określona ex post jako strategia ekstensywnego rozwoju. Wyznaczone na następne lata zamierzenia zostały nazwane strategią intensywnego, selektywnego wzrostu. Na przełomie lat — sformułowano nową strategię dynamicznego harmonijnego wzrostu ze szczególnym wyeksponowaniem celów w sferze konsumpcji i rozwoju społecznego, co oznacza zasadniczą zmianę polityki i konkretyzację istoty strategii socjalistycznej.STRATEGIA ZARZĄDZANIA, można ją rozpatrywać w szerszym i węższym znaczeniu. W szerokim pojęciu przez s.z. należy rozumieć formułowanie wieloletnich celów, zapewniających rozwój organizacji gospodarczej i wyrażonych ilościowo na podstawie przewidywania zmian oczekiwanych w otoczeniu danej organizacji. Przy czym przez zmiany wewnętrzne rozumie się zmiany w dziedzinie techniki, w metodach wytwarzania i w możliwościach zbytu nowych ulepszonych wyrobów. Istnieje dość znaczna liczba modeli strategicznych, pozwalających badać za pomocą procedur symulacyjnych symulacja) różne warianty zmian w otoczeniu. Jednym z coraz częściej stosowanych modeli strategii jest model produkt—rynek. Służy on do wyboru najkorzystniejszej strategii rozwoju organizacji gospodarczej.Przez s.z. w węższym znaczeniu uważa się ustalanie wieloletnich zadań dla samej organizacji w dziedzinie zarządzania, odpowiadającego w przyszłości celom strategicznym w szerszym sensie. Strategia ta oznacza w praktyce ustalanie przyszłych metod badawczych, metod planowania i kontroli, przyszłej struktury organizacyjnej, odpowiadającej oczekiwanemu poziomowi technicznemu i zbytowi (np. formom dystrybucji, metodom marketingu), określanie niezbędnych kwalifikacji personelu, który będzie działać w nowej strukturze i w nowych warunkach technicznych i handlowych.Do taktyki stosowanej w krótszych okresach w celu umożliwienia osiągnięcia w dalszej przyszłości celów strategicznych zalicza się opracowanie nowych metod optymalizacji decyzji, projektowanie nowych rozwiązań technologicznych i ich badania laboratoryjne (prototypy), opracowanie programu doskonalenia i wymiany kadr itd. STANDARYZACJA WSPÓŁCZYNNIKÓW, w statystyce dotyczy przede wszystkim współczynników umieralności, choć w zasadzie można ją stosować także do innych współczynników. Współczynnik umieralności dla danej grupy ludności zależy od poziomu umieralności w poszczególnych rocznikach wieku oraz od struktury wieku tej grupy ludności. Jeżeli więc poszczególne grupy ludności mają różną strukturę wieku, współczynniki umieralności dla tych grup nie są porównywalne, a zestawianie ich może prowadzić do błędnych wniosków. Np. w surowe współczynniki umieralności dla Francji i Portugalu wynosiły odpowiednio , %. i ll, %«, a więc były większe we Francji, mimo że prawie wszystkie współczynniki wg wieku miały mniejszą wartość. Gdyby ludność Francji była równie młoda jak w Portugalii, standaryzowany współczynnik umieralności wyniósłby , %«, a więc byłby znacznie mniejszy niż w Portugalii.S.w. umieralności polega na tym, że oblicza się współczynniki umieralności na podstawie rzeczywiście zaobserwowanej umieralności poszczególnych roczników wieku, ale na podstawie tej samej standardowej struktury wieku; następnie porównuje się standaryzowane współczynniki zgonów, obliczając ich stosunki. Stosunek taki ma postać agregato-wego wskaźnika prawdopodobieństwa zgonów w poszczególnych grupach wieku, przy czym wagami są liczby ludności standardowej dla tych grup. Wybór standardu wpływa na otrzymane wyniki. Różnice umieralności między poszczególnymi grupami ludności występują zazwyczaj szczególnie silnie w najmłodszych grupach wieku, wobec czegd standard, w którym udział najmłodszych roczników jest wysoki, da stosunkowo duże różnice między standaryzowanymi współczynnikami umieralności. Wybór standardu nie zmienia Jednak na ogół kolejności standaryzowanych współczynników umieralności.W praktyce przyjmuje się za standard strukturę wieku ludności danego kraju (Jeżeli porównuje się umieralność różnych grup ludności kraju), strukturę wieku ludności całej Europy lub standard sztuczny, w którym liczebności kolejnych grup wieku maleją wg postępu arytmetycznego. Ostatni standard jest szczególnie dogodny do obliczania, ponieważ opiera się na małych liczbach.SPRZECZNOŚCI KAPITALISTYCZNEGO SPOSOBU PRODUKCJI, sprzeczności wyrastające na gruncie społecznego charakteru produkcji i prywatnokapitalistycz-nego przywłaszczania. Siły wytwórcze, które dojrzały w łonie kapitalizmu, mają społeczny charakter; polega on na tym, że każdy produkt, począwszy od najdrobniejszego a skończywszy na najbardziej skomplikowanym, jest rezultatem pracy wielu ludzi związanych podziałem pracy społecznej; taki charakter sił wytwórczych wymaga koordynacji wszystkich faz procesu produkcji i ścisłego planowania. Uspołeczniony charakter sił wytwórczych, wyrażający się w rozwiniętym podziale pracy, wiąże, łączy i uzależnia nawzajem od siebie poszczególne Jednostki produkujące, prywatna zaś własność środków produkcji, która stanowi podstawę kapitalistycznych stosunków produkcji, jak też wynikająca z niej kapitalistyczna forma podziału produktów, rozdziela i uniezależnia poszczególne jednostki przeciwstawia je sobie. Sprzeczność między uspołecznionym charakterem produkcji (sił wytwórczych) a prywatnoka-pitalistyczną formą własności i przywłaszczania Jest podstawową sprzecznością kapitalizmu; ma ona charakter antagonistyczny, tj. nie można Jej rozwiązać w ramach kapitalistycznego sposobu produkcji. Sprzeczność ta przejawia się w postaci sprzeczności między kapitałem a pracą, tj. między proletariatem a burżua-zją. Proletariat — pozbawiony własnych środków produkcji — aby żyć, musi sprzedawać swoją siłę roboczą kapitalistycznemu przedsiębiorcy, który wyzyskuje go oddając mu Jedynie część wytworzonej przez niego wartości, a przywłaszczając sobie jego pozostałą część, wartość dodatkową. Pracując u kapitalistów i na ich rachunek proletariat mimo woli i niezależnie od niej regeneruje kapitał i kapitalizm; sprzeczność interesów robotników i kapitalistów występuje bezpośrednio Jako sprzeczność między zyskiem a pła-c ą (im wyższa płaca, tym niższy zysk i na odwrót — oczywiście przy pozostałych warunkach nie zmienionych). Z tego punktu widzenia także konsumpcja klasy robotniczej ma charakter dwoisty i wewnętrznie sprzeczny. Z punktu widzenia potrzeb kapitału konsumpcja klasy robotniczej jest złem koniecznym, a Jej minimalna wysokość określona Jest potrzebami reprodukcji siły roboczej; innym aspektem zagadnienia jest to, że robotnicy stanowią znaczną, a w wielu krajach najliczniejszą grupę nabywców. Nabywcy zaś muszą dysponować odpowiednią siłą nabywczą, bez której nie nastąpi realizacja towarów, a więc także i reprodukcja kapitału. Sprzeczność między kapitałem a pracą jest ekonomiczną podstawą walki klasowej w kapitalizmie; prowadzi ona do rewolucji proletariackiej i obalenia kapitalizmu przez klasę robotniczą, występującą w sojuszu z innymi, nieproleta-riaekimi warstwami społecznymi. Ze sprzecznością podstawową wiąże się ściśle sprzeczność między zdolnością kapitalizmu do rozszerzania produkcji (Jak gdyby granicą Jej były absolutne potrzeby społeczne) a ograniczoną siłą nabywczą ludności, wynikającą z burżuazyj-nych zasad podziału; wyrazem tej sprzeczności jest niewykorzystywanie istniejących zdolności i zasobów produkcyjnych oraz istnienie rezerwowej armii pracy. Inną pochodną sprzecznością jest sprzeczność między organizacją p r o d u k c j i w o b r ę b i e poszczególnych przedsiębiorstw a anarchią w całej gospoda r-c e; wynika ona stąd, że dzięki panowaniu prywatnej własności środków produkcji wytwórczość kapitalistyczna nie kieruje się interesem społecznym, lecz tylko zyskiem. Istnieją jeszcze inne liczne sprzeczności kapitalizmu, Jak sprzeczność: między rolnictwem a przemysłem, miastem a wsią, pracą umysłową a fizyczną, burżuazją a wielkimi właścicielami ziemi, między różnymi warstwami i grupami burżuazji itp. Rozwój ekonomiczny kapitalizmu zaostrza istniejące sprzeczności, zmienia formy przejawiania się niektórych z nich oraz rodzi nowe; np. imperializm rodzi i zaostrza sprzeczności między poszczególnymi krajami imperialistycznymi, między metropoliami a krajami zależnymi, między sektorami i przedsiębiorstwami zmonopolizowanymi a niezmonopolizowanymi.STEROWANIE, Jak dotąd nie ma Jednoznacznej definicji s. Tytuł dzieła wyjaśnia od razu, czym jest cybernetyka, mimo to po kilkudziesięciu latach od ukazania się pracy ciągle mamy wiele określeń s. M. Mazur uważa np., że s. polega na wywieraniu pożądanego wpływu na określone zjawiska, tj. takiego, który umożliwi przedmiotowi s. osiągnięcie zamierzonego stanu korzystnego ze względu na cel, który chce się osiągnąć. Określenie to implikuje istnienie celu i odpowiedniej motywacji. W dyscyplinach technicznych (cybernetyka techniczna, teoria regulacji itd.) przez s. rozumie się każde działanie, które wnosi pożądaną zmianę do procesu podlegającego s. jest oparte na wykorzystaniu informacji początkowej i roboczej.Za Informację początkową uważa się zbiór wiadomości o przedmiocie s., którym dysponuje się przed rozpoczęciem funkcjonowania tego przedmiotu, służący do skonstruowania funkcjonowania układu sterującego. Przez informację roboczą natomiast, należy rozumieć zbiór wiadomości o stanie przedmiotu s., który tworzy się i wykorzystuje w czasie procesu s. Rozróżnienie to jest bardzo ważne dla układów gospodarczych, a zwłaszcza dla konstruowania modeli, stymulowania procesów gospodarczych, należytego funkcjonowania systemu planowania kontroli działalności.Najogólniej biorąc przez s. należy rozumieć proces wywierania takiego wpływu na przedmiot s., aby osiągnął on stan pożądany ze względu na ustalony cel funkcjonującego układu.