STATYSTYKA MIĘDZYNARODOWA
dyscyplina statystyki, która: . bada podstawowe wskaźniki statystyczne z dziedziny ekonomicznej, społecznej i kulturalnej w celu porównania Ich kształtowania się między krajami; . bada zjawiska, relacje i tendencje występujące w życiu gospodarczym i społecznym w aspekcie międzynarodowym; . wypracowuje metody ujednoliconych badań statystycznych w płaszczyźnie międzynarodowej.Nowe formy s.m. zaczęły się rozwijać w związku z powstawaniem, zwłaszcza po II wojnie światowej, coraz liczniejszych organizacji międzynarodowych charakterze politycznym, gospodarczym i kulturalnym, a także międzypaństwowych ugrupowań o charakterze regionalnym. Ich treścią celem Jest gromadzenie syntetyzowanie na podstawie statystyk narodowych zbiorów danych i zestawień ilustrujących przebieg zjawisk ekonomicznych, społecznych kulturalnych w układzie danego ugrupowania lub regionu jako całości, a nawet w układzie świata, traktowanego jako podmiot statystyczny. Przykładem tworzenia się nowych form s.m. mogą być publikacje Biura Statystycznego ONZ, publikacje specjalistyczne ONZ, publikacje statystyczne RWPG, EWG i OECD oraz inne pretendujące do miana statystyki światowej w przekroju ogólnym regionalnym.Międzynarodowe dane statystyczne gromadzą i przetwarzają dla własnych potrzeb również międzynarodowe organizacje o węższym zakresie działania, zajmujące się sprawami światowego handlu zagranicznego, żeglugi, łączności, lotnictwa, ochrony zdrowia, rybołówstwa morskiego oceanicznego i in. Najwięcej jednak opracowań z zakresu s.m. prowadzonych Jest przez urzędy statystyczne, instytucje naukowe i inne organizacje poszczególnych krajów. Opracowania te służą wewnętrznym potrzebom polityki gospodarczej, planowaniu gospodarczemu i społecznemu oraz handlowi zagranicznemu. Są one także niezbędnym Instrumentem pracy kierowniczej w przedsiębiorstwach i nadrzędnych jednostkach gospodarczych. Najbardziej dostępne do tych celów są dane statystyczne wyrażające w Jednostkach fizycznych, np. w tonach, metrach, kilogramach, ogólną produkcję poszczególnych artykułów przypadającą na jednego mieszkańca. Łatwo dostępne są również porównania niektórych proporcji wyrażone ilościowo, Jak np. struktury społeczno-zawodowej ludności, struktury zatrudnienia wg sfer, działów i gałęzi produkcji. Nie mogą one Jednak służyć do sumowania danych, a więc noszą z natury rzeczy charakter informacji fragmentarycznych, cząstkowych. Natomiast bardziej odpowiednie do międzynarodowych porównań statystycznych zestawienia danych na podstawie wskaźników wartościowych, wyrażonych w walucie danego kraju, zawierają z reguły wiele nieścisłości, wynikających z odmiennego sposobu kształtowania się cen w poszczególnych krajach. Występuje to szczególnie ostro przy próbach porównywania danych statystycznych dotyczących krajów socjalistycznych kapitalistycznych. Trudności te potęgują się odpowiednio do stopnia agregacji danych, co sprawia że należy z dużą ostrożnością podchodzić do porównań wartościowych wskaźników syntetycznych rozwoju gospodarki narodowej. Dotyczy to np. udziału akumulacji i inwestycji w dochodzie narodowym, struktury inwestycji i spożycia oraz wielu Innych porównań w dziedzinie makroekonomicznych danych i analiz statystycznych.Obecnie podejmowane są wysiłki, zwłaszcza przez organizacje międzynarodowe, w celu osiągnięcia możliwie poprawnej porównywalności danych. Pracami z tej dziedziny kierują z reguły organy statystyczne międzynarodowych organizacji, np. Komisja Statystyczna RWPG, Komisja Statystyczna EWG i ln. Agendy Statystyczne ONZ prowadzą wytężoną pracę, której celem Jest maksymalne ujednolicenie pojęć i oznaczeń (nomenklatura, klasyfikacja itp.) stosowanych w poszczególnych krajach. W dziedzinie porównań wielkości struktury dochodu narodowego zaawansowane są prace zmierzające do umożliwienia przeliczeń, uwzględniających również odmienność metod obliczeniowych stosowanych w krajach socjalistycznych (MPS — Materiał Product System; bilans gospodarki narodowej) kapitalistycznych (SNA — System of National Account; rachunkowość społeczna). W Polsce z roku na rok zwiększa się liczba publikacji dotyczących s.m. Regularnie ukazuje się „Biuletyn Statystyki Międzynarodowej” (kwartalnik wydawany przez GUS), Przegląd Międzynarodowy, będący działem Rocznika Statystycznego, Rocznik Statystyki Międzynarodowej. Wydawane są także monograficzne opracowania w formie jednorazowych publikacji, zawierające międzynarodowe porównania dotyczące poszczególnych krajów lub grup krajów.STATYSTYKA REGIONALNA, statystyka umożliwiająca poznanie struktury przestrzennej gospodarki narodowej i zjawisk społeczno-ekonomlcznych w różnych układach terytorialnych. W zależności od ustalonego celu i sposobu badania s.r. opiera się na podziale terytorialnym tzw. pierwotnym lub wtórnym. Badania wg podziału pierwotnego przedstawiają informacje statystyczne w ujęciu: . jednostek terenowej administracji państwowej (województwa, powiaty, miasta, dzielnice w wielkich miastach, osiedla, gromady); . jednostek administracji specjalnej (podziały terytorialne używane przez energetykę, transport, łączność, gospodarkę wodną, leśnictwo ltp.).Badania wg podziału wtórnego, będące wynikiem agregacji określonych Jednostek terenowej administracji państwowej (tj. podziału pierwotnego), Przedstawiają informacje statystyczne w ujęciu: . ogólnoekonomicznym (np. makroregiony i mikroregiony statystyczne, obszary metropolitalne, zespoły miast i osiedli w badaniach o ustalonych kryteriach); . specjalistycznym, odpowiadającym działom lub gałęziom gospodarki narodowej (regiony, okręgi, ośrodki przemysłowe, rolnicze, turystyczne, nauki, demograficzne itp.). W s.r., w najszerszym zakresie prowadzone są badania i opracowania statystyczne wg podziału terytorialnego pierwotnego, odpowiadające jednostkom terenowej administracji państwowej. Wyniki tych opracowań, przeznaczone głównie na użytek władz terenowych, potocznie nazywa się statystyką terenową. W celu właściwego rozwoju tej statystyki powołane zostały w i podporządkowane GUS terenowe organy statystyki państwowej, tj. wojewódzkie (miejskie) urzędy statystyczne powiatowe (miejskie) inspektoraty statystyczne oraz wojewódzkie stacje techniki statystycznej.Opracowania statystyczne wg podziału pierwotnego jednostek administracji specjalnej, sporządzane są w tych jednostkach, głównie na ich potrzeby wewnętrzne, a pośrednio na potrzeby statystyki państwowej.Badania statystyczne wg podziału wtórnego (ogólnoekonomiczne i specjalistyczne) podjęte zostały przez GUS w , a pierwsze wyniki tych badań opublikowane zostały w Roczniku Statystycznym . Obecnie GUS publikuje określony zestaw podstawowych informacji statystycznych, dotyczących głównie następujących układów regionalnych wynikających z podziału wtórnego: makroregionów statystycznych, mikroregionów statystycznych, okręgów przemysłowych, ośrodków przemysłowych, obszarów metropolitalnych, zespołów miejskich, liczących tys. i więcej ludności, zgrupowań miast i osiedli.Makroregiony statystyczne (nadmorski, północno-wschodni, środko-wo-zachodni, centralny, południowy, południowo-wschodni, połudnlowo-zachod-ni) stanowiące grupy sąsiadujących województw zaliczamy do regionów wyższego rzędu. Wydziela się je zwykle na podstawie umownych, opisowych kryteriów.W Polsce Istnieje kilka koncepcji podziału kraju na makroregiony. Obecnie GUS wykorzystuje koncepcję opracowaną przez W. Kawalca. Wg tej koncepcji makroregiony obejmują województwa o podobnym charakterze i strukturze gospodarczej oraz powiązaniach wynikających z warunków środowiska geograficznego. Podział na mikroregiony, obejmujące grupy sąsiadujących ze sobą powiatów, przyjąty został także wg koncepcji Kawalca. W podziale tym główną rolą odgrywają miasta średniej wielkości, stanowiące centrum mikroregionów, tj. ośrodki lokalizacji zakładów przemysłowych i innych jednostek usługowych o znaczeniu ponadpowiatowym. Okręgi przemysłowe obejmują powiaty i miasta stanowiące powiaty, na obszarze których istnieje lub powstanie — zgodnie z ustalonym planem rozwoju gospodarczego kraju — znaczna koncentracja przemysłu. W skład okręgów przemysłowych włączono powiaty, które spełniają Jeden z niżej wymienionych warunków: . zatrudnienie w przemyśle (na ich obszarze) na tysiąc mieszkańców wynosi ponad osób; . zatrudnienie w przemyśle na km jest -krotnie wyższe od średniej w kraju; . nakłady Inwestycyjne przeznaczone na rozwój przemysłu wyniosły w — ponad min zł; . położone są w bezpośrednim zasięgu oddziaływania gospodarczego wielkich ośrodków przemysłowych.Ośrodki przemysłowe obejmują miasta liczące tys. i więcej ludności, występujące poza zasięgiem okręgów przemysłowych, w których: . powyżej Vi ogółu ludności jest zatrudnionej w przemyśle; . występuje poniżej V. ogółu ludności zatrudnionej w przemyśle, ale objęte są one planowym procesem rozwoju przemysłu w najbliższym planie wieloletnim. Obszary metropolitalne. Za podstawę przeprowadzonej w GUS deli-mitacji tych obszarów przyjęto częściowo kryteria akceptowane przez zespól ekspertów ONZ na konferencji w Sztokholmie w ; wg więc przystosowanego do warunków polskich kryterium obszary metropolitalne obejmują: miasta (centralne) liczące powyżej tys. ludności (wyjątek stanowi Opole, które liczy mniej niż tys. ludności, Jednak wiąże się z innymi obszarami metropolitalnymi regionu Górnośląsko-Krakowskiego); otaczające to miasto gromady, w których liczba ludności utrzymującej się ze źródeł pozarolniczych w stanowiła V« i więcej ogółu mieszkańców; wszystkie miasta i osiedla przylegające do miasta centralnego lub graniczące z gromadami wchodzącymi w skład obszarów metropolitalnych. W zespołach miejskich (liczących tys. i więcej ludności) zgrupowano prawie miast i osiedli, położonych w zasięgu zespołów jednostek osadniczych, które ze względu na powiązania funkcjonalne stanowią całość gospodarczo-przestrzenną. Zgrupowania miast i osiedli, w sensie administracyjno-prawnym, obejmują miasta stykające się granicami. W grupach ujęto miasta i osiedla, skupiające , min mieszkańców, tj. V« ogólnej liczby ludności miejskiej całego kraju. STATYSTYKA SPOŁECZNO-EKONOMICZNA, nauka, której przedmiotem badania są zjawiska społeczne i gospodarcze, zwłaszcza: . siły wytwórcze, warunkujące proces produkcji społecznej, a więc ludzka siła robocza i środki produkcji zarówno trwałe, jak i obrotowe; . proces wytwarzania dóbr materialnych; . nakłady pracy żywej i uprzedmiotowionej dokonane w toku realizacji procesu wytwórczego; . transport produktów (zarówno środków produkcji, Jak i przedmiotów spożycia); . obrót towarowy produktów ze szczególnym uwzględnieniem struktury i szybkości obrotów oraz cen; . Import i eksport produktów; . spożycie indywidualne ludności z uwzględnieniem struktury spożycia oraz Jego elastyczności ze względu na zmiany dochodów cen; zużycie produktów w instytucjach sfery niematerialnej, obejmującej działalność w zakresie oświaty, nauki, ochrony zdrowia, pomocy społecznej, administracji publicznej, wymiaru sprawiedliwości, bezpieczeństwa publicznego i obrony narodowej; . akumulacja produkcyjna i pozaprodukcyjna w postaci nowych inwestycji i przyrostu zapasów środków obrotowych. Obrazem syntetycznym badań s.s.-e. Jest bilans gospodarki narodowej oraz powiązany z nim system indeksów ekonomicznych, przedstawiających zmiany w czasie i zróżnicowanie w przestrzeni zjawisk społecznych i gospodarczych.W toku realizacji badań s.s.-e. posługuje się przede wszystkim zbiorem narzędzi metodologicznych dostarczonych przez statystykę teoretyczną w postaci metod opisu i analizy struktury zjawisk masowych, oraz za pomocą swoistych metod badawczych, zwłaszcza Identyfikacji statystycznej, klasyfikacji statystycznej, bilansowania statystycznego i prognozowania statystycznego. Identyfikacja statystyczna polega na formułowaniu takich definicji, które byłyby podstawą dokonywania pomiarów badanego zjawiska masowego. Badając jakiekolwiek zjawisko społeczne ekonomiczne s.s.-e. opiera się na definicjach ustalonych przez ekonomię polityczną oraz Inne dyscypliny społeczne. Definicje te są odpowiednio przetwarzane z punktu widzenia empirycznego opisu konkretnych co do miejsca i czasu zjawisk ekonomicznych. Mianem klasyfikacji statystycznej określamy uporządkowany, wewnętrznie zgodny, logiczny podział elementów badanej zbiorowości, stanowiący podstawę opisu struktury tej zbiorowości. Klasyfikacje statystyczne przybierają postać wykazów sporządzanych a priori, np. statystycznego wykazu wyrobów, klasyfikacji działów i gałęzi gospodarki narodowej, zawodów, grup społecznych. Zastosowanie metody bilansowej w s.s.-e. pozwala na konfrontacje różnych ujęć badanej zbiorowości w celu zobrazowania wzajemnych relacji charakteryzujących te zbiorowości, np. bilans produktu społecznego konfrontuje z jednej strony obraz procesu tworzenia zasobów produktów w określonej Jednostce czasu, z drugiej — obraz procesu podziału zużycia tych zasobów. W praktyce tworzy slę cały system wzajemnie powiązanych bilansów: ludności, siły roboczej, majątku narodowego, produkcji materialnej, handlu wewnętrznego, handlu zagranicznego, dochodów i wydatków ludności, publicznych dochodów i wydatków, spożycia, akumulacji, dochodu narodowego.Do zadań s.s.-e., oprócz opisu emiprycz-nego badanych zjawisk, należy również prognozowanie tych zjawisk. Podstawowe miejsce zajmują prognozy demograficzne, dotyczące przyszłej liczby ludności i Jej struktury. Ponadto s.s.-e. opracowuje prognozy zatrudnienia, spożycia i wiele innych. S.s.-e. ustala prognozy posługując się parametrami opisującymi dynamikę rozwoju prognozowanych zjawisk w czasie, np. trendami i współczynnikami zmian okresowych, jak również ekstrapolacją tych parametrów na okresy przyszłe. Przy opisie zjawisk badanych s.s.-e. posługuje się Językiem matematyki; systemy klasyfikacyjne buduje opierając się na zasadach logiki formalnej; coraz częściej i w coraz szerszym zakresie sięga po współczesną technikę obliczeniową w postaci elektronicznych maszyn cyfrowych. Przedmiotem badań s.s.-e. są zjawiska społeczne i gospodarcze ujmowane w skali całej gospodarki narodowej. Wydzielonymi częściami tych zjawisk zajmują się statystyki szczegółowe, Jak: przemysłu, budownictwa, rolnictwa, transportu, handlu, szkolnictwa, kultury, zdrowotności ltp. Miejsce specjalne w systemie statystyk szczegółowych zajmuje statystyka ludności związana z demografią. Podstawowym zadaniem s.s.-e. Jest empiryczny opis konkretnych, występujących na określonej przestrzeni i w określonej Jednostce czasu zjawisk społecznych i gospodarczych. Opis ten pozwala na formułowanie prawidłowości i praw rządzących tymi zjawiskami. Zarówno wyniki badań empirycznych, jak i wyniki prognoz w warunkach gospodarki planowej służą planowaniu zjawisk społecznych i gospodarczych. Z jednej strony są punktem wyjścia do budowy planów, z drugiej — źródłem informacji o realizacji planów. Prognozy zaś stanowią Jeden z elementów budowy perspektywicznych planów rozwoju gospodarki narodowej.