STATYSTYCZNA KONTROLA

STATYSTYCZNA KONTROLA

ma na celu stwierdzenie na podsta­wie próbki reprezentującej całą zbioro­wość, czy odpowiada ona ustalonym wa­runkom dotyczącym jakości; warunki te mogą polegać np. na tym, aby cała zbio­rowość nie zawierała więcej niż ‚U sztuk „złych” (przy czym musi być dokładnie ustalone, kiedy uważa się sztukę za złą, a kiedy za „dobrą”). Żadna s.k.j. nie gwarantuje, że zbiorowość nie za­wiera wcale sztuk złych, ale stuprocen­towa kontrola zbiorowości również nie może dać takiej gwarancji, gdyż zawsze możliwe są pomyłki i przeoczenia, np. wskutek zmęczenia osoby przeprowadza­jącej kontrolę; ponadto kontrola całej produkcji Jest zwykle bardzo droga, a czasem w ogóle niemożliwa (m. in. gdy sprawdzanie pociąga za sobą zniszczenie badanej sztuki); w takich przypadkach s.k.j. jest jedynym racjonalnym sposo­bem kontroli. S.k.j. powstała na gruncie kontroli produkcji przemysłowej, uzys­kuje jednak coraz szersze zastosowanie także w innych dziedzinach (np. w ra chunkowości).Jeśli sztuki dzieli się po prostu na dobre i złe, badanie takie nazywa się sprawdzaniem na alternatywę, je­żeli natomiast uwzględnia się wielkości liczbowe, charakteryzujące poszczególne sztuki (np. średnicę jakiejś części ma­szyny lub opór elektryczny), mówi się o sprawdzaniu na właściwość liczbową.Stosowanie s.k.j. prowadzi bądź do uzna­nia całej zbiorowości za dobrą (zgodną z wymaganiami), bądź za niedobrą (nie­zgodną z wymaganiami). Decyzje te jed­nak mogą być błędne, może się bowiem zdarzyć, że zbiorowość, która w rzeczy­wistości Jest dobra, zostanie uznana za niedobrą, gdyż w zbadanej próbce stwier­dzono przypadkiem zbyt dużo sztuk złych (nazywa się to błędem pierwszego rodza­ju); może się również zdarzyć, że zbioro­wość, która w rzeczywistości nie odpo­wiada wymaganiom, uznana zostanie — na podstawie zbadanej próbki, za dobrą (błąd drugiego rodzaju). Jeśli znana jest ogólna liczba jednostek w całej zbioro­wości i zakłada się, że prawdopodobień­stwa popełnienia błędu pierwszego dru­giego rodzaju nie mogą przekraczać pew­nych określonych granic, można ustalić plan badania, a więc liczbę jednostek w próbce, którą należy zbadać, oraz naj­większą liczbę Jednostek złych, przy której Jeszcze można uznać zbiorowość za odpowiadającą wymaganiom, Jak również najmniejszą liczbę Jednostek złych w próbce, przy której należy uznać, że zbiorowość nie odpowiada wymaganiom. Błędne decyzje powodują prawie zawsze straty gospodarcze, toteż plany s.k.j. układane są tak, aby te decyzje nie mogły być zbyt częste. Rozróżnia się jedno- wielostopniowe (sekwencyjne) plany badań. Przy planie jednostop-n i o w y m pobiera się z danej zbioro­wości jedną próbkę i na jej podstawie decyduje się, czy zbiorowość należy uznać za odpowiadającą czy nie odpo­wiadającą warunkom. Przy planie w e-lostopnlowym zbadanie Jednej próbki może nie wystarczyć do podję­cia decyzji, wówczas pobiera się dru­gą, a Jeśli to nie wystarczy, pobiera się kolejne próbki tak długo, aż wyniki wszystkich próbek pozwolą na podjęcie decyzji, w praktyce stosuje się plany wielostopniowe, w których ustalona Jest z góry najwyższa możliwa liczba pró­bek, po której musi zapaść decyzja. Zwykle Jednak badanie kończy się wcześ­niej, gdyż przeważnie pobranie mniej­szej liczby próbek wystarcza do podjęcia decyzji. W przemyśle stosuje się s.k.j. w czasie produkcji w celu skontrolowa­nia prawidłowego przebiegu procesu wy­twórczego (np. w celu stwierdzenia czy maszyna nie ulega rozregulowaniu) oraz Przy odbiorze gotowego towaru przez nabywcę. Przy bieżącej kontroli produk­cji stosuje się najczęściej wykreślne Przedstawienie wyników kontroli próbek na specjalnych kartach kontrolnych.Ogólna zasada kart kontrolnych polega na tym, że każdej próbce odpowiada Je­den punkt na karcie. Jeśli punkty te wykraczają poza pewien obszar (poza granice kontrolne), świadczy to o nie­prawidłowym przebiegu procesu wytwór­czego. Istnieje wiele różnych rodzajów kart kontrolnych, które stosuje się za­leżnie od warunków (np. inna Jest kar­ta, gdy liczba sztuk w próbce jest raz na zawsze ustalona, inna gdy liczba ta może się zmieniać, Inna przy sprawdza­niu na alternatywę, czy też przy spraw­dzaniu na właściwość liczbową). Przy sprawdzaniu na właściwość liczbową kontroluje się zazwyczaj nie tylko prze­ciętną wielkość danej cechy, ale także jej dyspersję. Karty zbudowane są tak, że nanoszenie na nie wyników z bada­nia próbki jest proste i nie wymaga żad­nych szczególnych kwalifkacjl. Z prak­tycznym stosowaniem s.k.j. wiążą się różne zagadnienia organizacyjne oraz specjalne przepisy dotyczące sposobu po­bierania próbek. STATYSTYCZNA OBSERWACJA, etap badania statystycznego, który ma na ce­lu ustalenie wartości cech poszczegól­nych jednostek badanej masy statystycz­nej. Obserwacja statyczna — stosowana jest wówczas, gdy chodzi o uchwycenie stanu masy statystycznej w określonym momencie (np. spis ludności, spis rolny, spis przedsię­biorstw).Obserwacja dynamiczna (re­jestracja bieżąca) — ma zastosowanie wówczas, gdy badaniu podlegają zmiany zachodzące w kolejnych następują­cych po sobie okresach, np. miesięcz­nych, kwartalnych, rocznych. Z punktu widzenia zasięgu o.s. rozróżnia się całkowite badanie staty­styczne, tzw. wyczerpujące ( meto­da badania wyczerpującego), które obej­muje wszystkie jednostki badanej masy statystycznej, oraz częściowe ba­danie statystyczne, tzw. nle-wyczerpujące (— metoda badania niewyczerpującego), do którego zalicza się metodę reprezentacyjną, metodę monograficzną oraz badania ankietowe ankieta).STATYSTYCZNA ZBIOROWOŚĆ ogół przed­miotów, osób lub faktów poddanych badaniu statystycznemu, jednoznacznie określony i wyodrębniony. Poszczegól­ne jednostki wchodzące w skład bada­nej zbiorowości odznaczają się pewną wspólną cechą ( statystyczne cechy), a jednocześnie różnią się między sobą innymi cechami. Jeżeli np. przedmiotem badania są warunki bytu studentów sty­pendystów, wyodrębnia się z całej grupy studentów wyższych uczelni studentów stypendystów tych zalicza się do ba­danej z.s. Wspólną cechą wyodrębnio­nych studentów Jest fakt pobierania przez nich stypendium. Studenci różnią się natomiast pochodzeniem społecznym, wydatkami, dochodami itp. Badanie sta­tystyczne może objąć całą z.s. lub okreś­loną jej część. Z.s. może być pod wzglę­dem pewnej (lub kilku) cechy Jedno* rodna na skutek działania tych sa­mych przyczyn głównych (jednostki bada­ne są podobne pod względem tej cechy) lub niejednorodna. Z.s. określa się P°d względem rzeczowym, przestrzen­nym i czasowym. Zob. też: statystyczne badanie. STATYSTYCZNE BADANIE (, polega na uchwyceniu prawidło­wości w badanej zbiorowości statystycz­nej; przeprowadza się przez obserwację jednostek statystycznych ( statystycz­nego badania jednostka). Etapy bj.: . obserwacja (zbieranie danych liczbo­wych); . opis zbiorowości statystycznej; . analiza badanej zbiorowości. Obserwacja — liczenie lub mierze­nie różnych elementów badanego proce­su ( statystyczna obserwacja). Opis — kontrola zebranego materiału statystycznego, jego klasyfikacja wg róż­nych cech ( statystyczne grupowanie), w wyniku czego otrzymuje się szeregi statystyczne, następnie sporządza się ta­blice statystyczne, wykresy oraz opra­cowuje charakterystyki liczbowe ( •śred­nie, statystyczne wskaźniki itp.). Analiza — wykrycie prawidłowości w badanych zjawiskach, interpretacja tych prawidłowości oraz formułowanie uzyskanych wskaźników ( statystyczna analiza). Zob. też: statystyczna zbioro­wość.STATYSTYCZNE BŁĘDY, błędy popeł­niane przy przeprowadzaniu badania sta­tystycznego lub przy opracowaniu Jego wyników. B.s. dzielimy na nlelosowei losowe.Błędy nlelosowe powstają zwłasz­cza z powodu: . nie dość precyzyjnej ll»b błędnej definicji Jednostki bada­nia statystycznego albo badanej zbioro­wości; . niejasnego lub błędnego sfor­mułowania pytań w formularzu staty­stycznym; . udzielania fałszywych lub niedokładnych odpowiedzi; . pominięcia lub wielokrotnego ujęcia niektórychJednostek w badaniu; . pominięcia py­tania lub braku odpowiedzi na niektóre z nich w formularzu; . wadliwej klasy­fikacji lub symbolizacji; . błędów segre­gacji tabulacji; . niewłaściwego stoso­wania schematu wyboru próby lub sto­sowania obciążonych estymatorów w przypadku badań metodą reprezenta­cyjną. Błędy nielosowe mają z reguły charakter tendencyjny, są często Jedno­kierunkowe i ich wpływ na wyniki ba­dania nie zależy od wielkości badanej populacji; w konsekwencji, mogą w spo­sób istotny zniekształcić obraz struktu­ry badanej zbiorowości statystycznej. Dążąc do poprawy Jakości danych sta­tystycznych, prowadzi się specjalne kon­trolne badania metodą reprezentacyjną, pozwalające na ocenę częstości występo­wania błędów nielosowych, ich wielkości oraz wpływu na dokładność wyników badania statystycznego. Błędy losowe są to niedokładności wywołane wnioskowaniem na podstawie wylosowanej próby, kiedy zamiast bada­nia wyczerpującego (pełnego) przepro­wadzamy badania metodą reprezentacyj­ną. Błędy losowe mogą być w pewien sposób kontrolowane, ponieważ ich wiel­kość zależy od schematu losowania pró­by (wraz ze wzrostem liczebności próby wielkość błędu losowego na ogół male­je) oraz od zastosowanego estymatora. Przy odpowiednim ustawieniu badania metodą reprezentacyjną błędy losowe mogą być nieistotne z punktu widzenia celów badania statystycznego. Zob. też: statystyczna zbiorowość. STATYSTYCZNE CECHY, właściwości jednostek wchodzących w skład bada­nej zbiorowości statystycznej; stanowią kryterium jej podziału. Zbiorowość sta­tystyczna ma wiele cech. W konkretnym badaniu wybiera się tylko niektóre z nich (najważniejsze) zależnie od celu badania. Badana w danej zbiorowości cecha, jak płeć, pochodzenie społeczne, wzrost, waga, liczba izb, liczba zatrud­nionych, wysokość zarobków itp., może mleć charakter wymierny lub niewy­mierny. Cechę wymierną (ilościową) można wyrazić liczbowo, np. wzrost — w centymetrach, wiek — w latach, zaro­bek — w złotych. Cecha ta nosi także nazwę zmiennej. Do cech niewy­miernych (jakościowych) zalicza sięnp. płeć, pochodzenie społeczne. W przy­padku każdej cechy należy ustalić jej od­miany (warianty). Cechą np. jest pocho­dzenie społeczne, Jej odmianą — pocho­dzenie robotnicze, chłopskie, inteligen­cja pracująca. Niewłaściwy dobór cechy w charakteryzowanej zbiorowości może prowadzić do fałszywych wniosków. Zbiorowość statystyczną rozpatruje się w zasadzie z punktu widzenia kilku cech, co pozwala na bardziej dokładną i wszechstronniejszą analizę badanego zjawiska. Zob. też: statystyczna zbioro­wość.STATYSTYCZNEGO BADANIA JED­NOSTKA, element zbiorowości staty­stycznej opisywany w toku obserwacji statystycznej; Jest ściśle definiowana przy określaniu celu badania statystycz­nego. J.b.s. mają pewne wspólne ce­chy, a Jednocześnie różnią się od sie­bie innymi cechami. O każdej badanej jednostce zbiera się osobno odpowiednie informacje. Informacje o wszystkich jednostkach badanych w danej zbioro­wości statystycznej tworzą dopiero peł­ny materiał statystyczny, który podda­wany jest analizie. Przy badaniu np. przeciętnego zbioru z ha gospodarstw chłopskich w woj. krakowskim J.b.s. są gospodarstwa chłopskie, ich wspólną ce­chą to, że znajdują się w woj. krakow­skim, a cechą różniącą Je od siebie wy­dajność z ha. Liczba jednostek wcho­dzących w skład badanej zbiorowości nazywa się liczebnością. W podanym przykładzie liczebnością będzie liczba gospodarstw w woj. krakowskim. Przy badaniu zbiorowości statystycznej moż­na, zależnie od celu badania, przyjąć różne Jednostki statystyczne. Np. w cza­sie spisu ludności każdą osobę lub gos­podarstwo domowe. Określenie J.b.s. na­suwa często duże trudności. Od popraw­nego ustalenia J.b.s. zależy dokładność obrazu badanej rzeczywistości. Zob. też: statystyczna zbiorowość, statystyczna ob­serwacja, statystyczne badanie.STATYSTYCZNEGO BADANIA JED­NOSTKA, element zbiorowości staty­stycznej opisywany w toku obserwacji statystycznej; Jest ściśle definiowana przy określaniu celu badania statystycz­nego. J.b.s. mają pewne wspólne ce­chy, a Jednocześnie różnią się od sie­bie innymi cechami. O każdej badanej jednostce zbiera się osobno odpowiednie informacje. Informacje o wszystkich jednostkach badanych w danej zbioro­wości statystycznej tworzą dopiero peł­ny materiał statystyczny, który podda­wany jest analizie. Przy badaniu np. przeciętnego zbioru z ha gospodarstw chłopskich w woj. krakowskim J.b.s. są gospodarstwa chłopskie, ich wspólną ce­chą to, że znajdują się w woj. krakow­skim, a cechą różniącą Je od siebie wy­dajność z ha. Liczba jednostek wcho­dzących w skład badanej zbiorowości nazywa się liczebnością. W podanym przykładzie liczebnością będzie liczba gospodarstw w woj. krakowskim. Przy badaniu zbiorowości statystycznej moż­na, zależnie od celu badania, przyjąć różne Jednostki statystyczne. Np. w cza­sie spisu ludności każdą osobę lub gos­podarstwo domowe. Określenie J.b.s. na­suwa często duże trudności. Od popraw­nego ustalenia J.b.s. zależy dokładność obrazu badanej rzeczywistości. Zob. też: statystyczna zbiorowość, statystyczna ob­serwacja, statystyczne badanie.

[Głosów:1    Średnia:4/5]

Comments

comments