STATYSTYCZNA ANALIZA
polega na wykrywaniu prawidłowości w badanych zjawiskach, na interpretowaniu tych prawidłowości oraz na wyprowadzaniu użytecznych wniosków o przebiegu zjawisk. Przygotowanie do a.s. Jako do końcowej najważniejszej części badania statystycznego, stanowi obserwacja statystyczna oraz opis zbiorowości statystycznej. Opracowane teoretycznie metody a.s. stosuje się w najrozmaitszych dziedzinach wiedzy. W zakresie zagadnień ekonomicznych a.s. polega na wykrywaniu prawidłowości zachodzących w zjawiskach społeczno-gospodarczych na wyprowadzaniu wniosków użytecznych do kierowania gospodarką narodową na wszystkich Jej szczeblach. Doniosłe znaczenie ma ścisłe powiązanie metod a.s. z przedmiotem badania, a tym samym z dziedziną wiedzy, w zakresie której przeprowadza się badanie. Statystyka Jako metoda badania liczbowego zbiorowości statystycznej nie może być traktowana Jako coś samodzielnego, oderwanego od przedmiotu badania. Myśl ta formułowana jest zazwyczaj w ten sposób, że statystyczne badania metodami ilościowymi muszą być ściśle powiązane z analizą jakościową. Analiza Jakościowa występuje we wszystkich fazach badania statystycznego. Dokładnego określenia zbiorowości podlegającej badaniu dokonuje się na podstawie analizy jakościowej przeprowadzonej na gruncie właściwej nauki, tzn. nauki zajmującej się tą dziedziną rzeczywistości, do której należy badana zbiorowość. Za pomocą analizy jakościowej dokonuje się przystosowanego do celu badania wyboru cech (np. płeć, zawód, wiek, wzrost), charakteryzujących najistotniejsze strony zbiorowości. Dla każdej cechy ustala się liczbę i wielkość grup klasyfikacyjnych w ten sposób, aby wyodrębnione zostały wszystkie istotne różnice, Jakie istnieją w danej zbiorowości. Wyboru cech i podziału zbiorowości dokonuje się tak, aby zbiorowość statystyczna została rozdzielona na grupy jakościowo jednorodne. Opis zbiorowości uzyskany w toku badania statystycznego przedstawia się początkowo w postaci surowych, a następnie użytkowych tablic statystycznych oraz za pomocą wykresów. W tablicach użytkowych, oprócz liczb bezwzględnych, otrzymanych podczas zestawiania zebranego materiału statystycznego, przedstawia się również liczby względne ( statystyczne wskaźniki) umożliwiające dokładniejsze porównywanie zbiorowości i bardziej ścisłe precyzowanie wniosków. Tablice takie zawierają bardzo cenne informacje, dają ogólną charakterystykę zawartych w nich szeregów oraz umożliwiają dokonywanie porównań i wyprowadzenie wielu użytecznych wniosków. Tablice wykresy statystyczne są więc z jednej strony wynikiem przeprowadzonej już a.s., z drugiej zaś stanowią podstawę do dalszej analizy ilościowej jakościowej. Aby uniknąć nieporozumień terminologicznych warto podkreślić, że przy podziale badania statystycznego na poszczególne etapy, czynności związane ze sporządzaniem tablic i wykresów zalicza się zazwyczaj do etapu nazywanego opisem zbiorowości statystycznej albo opracowaniem materiału statystycznego. Nazwa „a.s.” obejmuje wówczas tylko tę część badania statystycznego, która opiera się na opracowanych Już tablicach użytkowych i wykresach. A.s. nie ogranicza się do ogólnej charakterystyki szeregów statystycznych za pomocą liczb bezwzględnych i względnych przedstawionych w tablicach użytkowych i na wykresach. Aby ułatwić dokonywanie porównań, jak również w celu wzbogacenia i ułatwienia analizy danych statystycznych, wprowadza się jako narzędzie badania statystycznego różnego rodzaju charakterystyki liczbowe. Charakterystyki takie służą do zbiorczego, skróconego przedstawienia zbiorowości statystycznej za pomocą niewielu liczb. W badaniach statystycznych, a zwłaszcza w a.s., stosuje się ponadto inne, często dosyć skomplikowane metody badania, np. metodę reprezentacyjną, tablice eliminacji, metody stosowane przy badaniu związku cech. Statystyka nie może obejść się bez matematyki Jako środka badania, a niekiedy metody a.s., wymagają odwołania się do wyższej matematyki. Celem badania statystycznego Jest zawsze poznanie konkretnej rzeczywistości, wybór więc środków badania musi być dostosowany do określonego przedmiotu i celu badania. Wybór metody a.s. i sposobu jej zastosowania jest równoznaczny z przyjęciem pewnej określonej, Jakościowej koncepcji badania, która w mniejszym lub większym stopniu zawsze decyduje o wynikach analizy. Formal-n e podejście do zagadnienia wyboru środków badania mają więc tylko pozory obiektywizmu, bardzo często wykorzystywane do tendencyjnego przedstawienia rzeczywistości w fałszywym świetle i stworzenia pozorów słuszności wniosków wyprowadzonych w sposób nieprawidłowy, w statystyce teoretycznej wyodrębnia się zazwyczaj następujące dzia-}y a.s.: analizę struktury, dynamiki, natężenia i współzależności. Podstawowym narzędziem badania przy analizie struktury są szeregi rozdzielcze oparte na Hczebnośclach bezwzględnych na Hczebnośclach względnych ( wskaźniki struktury). Tablice wykresy przedstawiające te szeregi da-ja. pełny obraz badanej zbiorowości ujatwiają porównywanie zebranych danych. Dalsze ułatwienie porównywania Pogłębienie analizy uzyskuje się przez wprowadzenie do badania charaktery-styk liczbowych, umożliwiających sprowadzenie porównywania różnych zbiorowości statystycznych do precyzyjnego porównywania niewielu liczb. Do ważniejszych charakterystyk liczbowych stosowanych w analizie struktury należą rożne wartości średnie oraz tzw. miary statystyczne (przede wszystkim ^yspersjl miary i asymetrii miary), ażda ze stosowanych w statystyce wartości średnich ma ściśle określone znaczenie i zakres zastosowań. Do najczęściej stosowanych średnich należą: — średnia arytmetyczna, średnia harmoniczna, średnia geometryczna i średnia potęgowa oraz tzw. przeciętne pozycyjne: dominanta mediana. Przy analizie struktury zbiorowości bardzo często zwraca się uwagę nie tylko na przeciętny poziom cechy, ale i na stopień jej zróżnicowania, Innymi słowy — na stopień rozproszenia cechy lub jej skupienia dokoła jakiegoś ośrodka. Miary statystyczne, służące do porównywania stopnia zróżnicowania cech, nazywa się miarami rozproszenia lub miarami koncentracji.Często nie ograniczamy się do scharakteryzowania zbiorowości pod względem wielkości odchyleń od przeciętnej, lecz określamy również kierunek stopień tych odchyleń. Charakterystyki liczbowe służące do tego celu nazywa się miarami asymetrii (skośności).Analiza dynamiki polega na wykrywaniu i liczbowym przedstawianiu kierunku i rozmiarów rozwoju obserwowanego zjawiska. Najczęściej stosowaną miarą stosunkowego rozwoju zjawiska jest wskaźnik dynamiki. Jest to stosunek poziomu zjawiska w okresie badanym do poziomu zjawiska w okresie obranym za podstawę porównań, nazywanym okresem podstawowym. Szerokie zastosowanie, zwłaszcza w statystyce społeczno-gospodarczej, znajdują wskaźniki zbiorowe (zespołowe), charakteryzujące Jedną liczbą rozwój zespołu zjawisk przedstawionych w dwóch lub większej liczbie szeregów dynamicznych. Najczęściej używa się wskaźników zbiorowych: Ilości, cen i wydajności pracy. Przy analizie dynamiki bardzo pomocne są wykresy w układzie współrzędnych prostokątnych, pozwalające na szybkie zorientowanie się w zasadniczych prawidłowościach rozwoju zjawisk. Analiza natężenia zj awisk polega na ustaleniu stosunku elementów dwóch zbiorowości, pozostających ze sobą w związku logicznym. Stosowaną miarą tego stosunku są wskaźniki natężenia, czyli współczynniki. Analiza współzależności polega na ustaleniu, czy badane zjawiska znajdują się ze sobą w związku oraz na obserwowaniu i mierzeniu częstości występowania ujawnionych związków ( korelacja, korelacji współczynniki, — linia regresji). Analiza współzależności Jest niezmiernie ważnym działem badania statystycznego, ponieważ poznanie wzajemnego powiązania zjawisk Jest niezbędne dla przewidywania Ich rozwoju i skutecznego oddziaływania na ten rozwój. Zob. też: statystyczna zbiorowość, statystyczna obserwacja STATYSTYCZNA EWIDENCJA, ujmowanie w określonej formie (wykazów tabelarycznych, rejestrów, kartotek, perforowanych kart maszynowych i taśm itp.) podstawowych danych o jednostkach zbiorowości statystycznej; może być przeprowadzona jednorazowo, najczęściej Jednak aktualizowana Jest co pewien okres lub w sposób ciągły (na bieżąco) w celu rejestrowania zmian w stanach i strukturze badanej zbiorowości.Terminu ,,e.s.” używa się potocznie także do określenia zbioru dokumentów ewidencyjnych, tj. wykazów, kartotek itp., zawierających stwierdzenia i charakterystykę zaszłych faktów. E.s. sporządzana Jest na podstawie tzw. dokumentacji pierwotnej (faktur, kwitów magazynowych, zleceń, zaświadczeń, metryk Itp.) lub na podstawie sprawozdawczości statystycznej (w organach statystyki państwowej lub Jednostkach wyższych szczebli zarządzania, otrzymujących dane statystyczne); podstawą do e.s. mogą być także informacje ustne, meldunki telefoniczne, za pomocą dalekopisów itp. Tradycyjne metody e.s. polegały najczęściej na dokonywaniu odręcznych zapisów. Nowoczesna e.s. Jest ewidencją zmechanizowaną; zapisy dokonywane są za pomocą odpowiednich maszyn (np. perforatorów, dalekopisów), a dokumenty ewidencyjne przyjmują formę perforowanych kart lub taśm maszynowych, taśm magnetycznych itp. E.s. wykorzystywana jest jako źródło danych do sporządzania sprawozdawczości statystycznej oraz do różnorodnych analiz statystycznych; przy czym dane e.s. wykorzystywane są z reguły jedynie w grupowych, zbiorczych ujęciach. W zależności od przedmiotu ewidencji i zakresu Jej funkcji e.s. może być klasyfikowana wg rodzajów, np. na ewidencję ruchu naturalnego ludności, kadr, materiałową, środków trwałych, buchal-teryjną, operatywno-techniczną. W warunkach gospodarki socjalistycznej powstaje system ewidencji gospodarki narodowej, powiązany wewnętrznie ze sprawozdawczością statystyczną. W Polsce instytucją powołaną do organizowania i nadzorowania systemu ewidencji i sprawozdawczości statystycznej jest Główny Urząd Statystyczny.STATYSTYCZNA PRAWIDŁOWOŚĆ, termin używany w przypadku, gdy zjawiska rozpatrywane w dużej masie wykazują pewną prawidłowość, natomiast nie wykazują żadnej prawidłowości, gdy obserwuje się pojedyncze przypadki. Trudno przewidzieć np., ile dana osoba zje chleba w ciągu roku, można natomiast przewidzieć dość dokładnie, ile kilogramów chleba przypadnie przeciętnie w ciągu roku na mieszkańca Warszawy czy Polski. Nie można przewidzieć, kiedy ta czy inna osoba umrze, można natomiast przewidzieć z dużą dokładnością liczbę zgonów w całej Polsce w ciągu pewnego okresu. Istnienie tego rodzaju prawidłowości pozwala na prognozę niektórych zjawisk.P.s. powstaje wtedy, kiedy na wszystkie jednostki danej zbiorowości działają te same przyczyny główne, a ponadto inne w każdym indywidualnym przypadku przyczyny uboczne. Gdyby działały przyczyny wyłącznie główne, wówczas wpływ ich na każdą jednostkę danej zbiorowości byłby jednakowy, wobec czego prawidłowość byłaby absolutna. Gdyby natomiast działały tylko przyczyny uboczne, nie występowałaby w ogóle żadna prawidłowość. Działanie przyczyn głównych powoduje więc, że istnieje pewna prawidłowość, a działanie przyczyn ubocznych — że prawidłowość nie jest absolutna, lecz przejawia się dopiero w większej masie.STATYSTYCZNA TABLICA, forma prezentacji danych statystycznych w pewien umowny sposób, polegająca na jasnym, systematycznym i łatwo czytelnym przedstawieniu wielkości i struktury badanej zbiorowości statystycznej i związków zachodzących między zbio-rowościami; składa się z kolumn (rubryk) pionowych oraz wierszy poziomych. Nad każdą kolumną u góry i obok każdego wiersza — przeważnie z lewej strony z boku — umieszcza się napisy określające zawartość kolumn wierszy i zawierające nazwy i warianty cech, wg których sklasyfikowana Jest badana zbiorowość. Górna część tablicy, zawierająca nazwy kolumn, nosi nazwę „głów-k i” tablicy, a nazwy wierszy umieszczone z boku tworzą tzw. „boczę k”. Na skrzyżowaniu odpowiednich kolumn i wierszy umieszcza się liczby odpowiadające danej kombinacji cech. Częścią składową t.s. są również: tytuł, źródła informacji, uwagi, noty oraz inne wyjaśnienia.Wszystkie pola w t.s. powinny być wypełnione liczbami lub znakami umownymi. Powszechnie stosuje się następujące znaki umowne: kreska (—) oznacza, że dane zjawisko nie występuje; zero ( ) oznacza, że zjawisko wprawdzie istnieje, ale w ilościach mniejszych od liczb, które mogłyby być wyrażone w jednostkach miary stosowanych w tablicy; kropka (.) oznacza zupełny brak wiarogodnych informacji; znak (x) umieszcza się w polu, które nie może być wypełnione ze względu na układ t.s. T.s. dzielimy na: robocze i wynikowe. Wynikowe t.s. są ostatecznym produktem pracy tabelarycznej i służą do publikacji. Do t.s. wynikowych dochodzi się przez zbudowanie t.s. surowych, zwanych tablicami roboczymi. T.s. dzielą się na proste i złożone. Pierwsze zawierają tylko jeden szereg, drugie (zespołowe, kombinowane) — zestawienie szeregów dotyczących różnych zbiorowości.