ŚRODKI KONSUMPCJI

ŚRODKI   KONSUMPCJI

dobra ekono­miczne służące do bezpośredniego (jedno­razowego lub długotrwałego) zaspokaja­nia potrzeb społeczeństwa. Dobrami Jed­norazowego użytku są np. żywność, na­poje, długotrwałego natomiast — biżute­ria, meble itp. Na specjalną uwagę za­sługują takie dobra długotrwałej kon­sumpcji, Jak domy mieszkalne, które charakteryzują się nie tylko stosunko­wo długim okresem użytkowania, ale po­nadto w toku użytkowania stopniowo zu­żywają się nie zmieniając swojej postaci rzeczowej ( środki trwale)! S.k. różnią się od środków produkcji sposobem użyt­kowania: ś.k. zaspokajają potrzeby ludz­kie w sposób bezpośredni, środki pro­dukcji natomiast zaspokajają te potrze­by w sposób pośredni. Tylko nieliczne dobra ekonomiczne mają jednoznaczny charakter bądź środków produkcji (np. pług), bądź ś.k. (np. herbata). Więk­szość — zależnie od konkretnego zasto­sowania — może być zarówno ś.k. (np. cukier zużyty do herbaty, maszyna do szycia przeznaczona na potrzeby domo­we), jak i środkami produkcji (np. cu­kier zużyty do produkcji wyrobów cu­kierniczych, maszyna do szycia używana do celów zarobkowych). Statystycznie uchwytnym, choć niedokładnym, kryte­rium podziału dóbr ekonomicznych na środki produkcji i ś.k. jest osoba na­bywcy. Rozróżnia się też podział dóbr konsumpcyjnych na dobra zaspokajają­ce potrzeby podstawowe i dobra zaspo­kajające potrzeby wyższego rzędu. Pierw­sze z nich nabywane są przy niższych dochodach; konsumpcja ich na ogół spa­da wraz ze wzrostem dochodów. Dobra zaspokajające potrzeby wyższego rzędu nabywane są przy wyższych dochodach; konsumpcja ich na ogół wzrasta wraz ze zwiększeniem się dochodów. Analogicz­nie do wzrostu dochodów oddziaływa spadek cen. Poszczególne ś.k. mogą się albo uzupełniać (dobra komplementarne), albo w pewnym stopniu zastępować (do­bra substytucyjne). Zob. też: komple-mentarność, substytucja, Engla prawo. Środki masowego komunikową.nia ( środki masowej komunikacji środki masowej informacji, środki ma­sowego rozpowszechniania, środki ma­sowe), współczesne, techniczne środki jak prasa o wielkich nakładach, radio, telewizja, film, przekazywania symbo­licznych treści praktycznie nieogranicze-nie wielkiej liczbie ludzi. Funkcjonowanie ś.m.k. związane jest z doniosłymi zjawiskami kulturowymi i ekonomicznymi. Środki masowe umoż­liwiają Jednoczesne docieranie identycznych treści do nieograniczenie licznych zbiorowości; komunikowanie tych treści ma nieosobisty charakter, a recepcja jest najczęściej indywidual­na. Ze względu na zróżnicowanie publicz­ności (zawodowe, poziomu wykształce­nia, miejsca zamieszkania i in.i, a także zróżnicowanie indywidualne gustów i upodobań, treści przekazywane środkami masowymi cechują się zazwyczaj dale­ko idącą homogenizacją, tzn. wy­mieszaniem różnych rodzajów i form, o różnym poziomie artystycznym i in­telektualnym, należących do różnych gatunków itp.Rozmiary zapotrzebowania na produkty twórczości przekazywanej ś.m.k. oraz wspomniane zróżnicowanie treści i ga­tunków powodują z kolei szczególną organizację procesu tworzenia: jego zespołowość, profesjonalizację, biurokra-tyzację. Działalność środków masowych przybiera charakter zbliżony do pro­dukcji przemysłowej, również — w pew­nych warunkach — przez uzależnienie od praw „rynku”. Formułuje się nieraz nawet tezę, że zastosowanie znajduje tu ekonomiczne prawo Greshama ( Gres-hama prawo), mówiące o wypieraniu na rynku pieniądza dobrego przez gorszy; zachodni krytycy społecznych funkcji środków masowych sądzą bowiem, że niejednokrotnie wartościowy produkt rozpowszechniany w ten sposób jest sys­tematycznie wypierany przez produkt gorszy.Zespół konsekwencji funkcjonowania ś.m.k. określa się nieraz jako pewien szczególny typ kultury, zwany kulturą masową. Typ ten pojawia się zarówno w społeczeństwach kapitall* stycznych, jak i socjalistycznych (a jeg° początków dopatrzyć się można także w krajach zacofanych, wkraczających dopiero w fazę społeczeństw przemysło-^rych). Charakteryzują go techniczne, gKonomiczne, organizacyjne warunki rozwoju i rozpowszechniania twórczości, jctóre Jednak nie przesądzają tego, co decyduje o stylu kultury, odmiennym # różnych krajach, w zależności od tra­dycji narodowych oraz od ustroju spo­łecznego itp., różnice te wyraźnie wystę­pują między krajami socjalistycznymi a kapitalistycznymi. Styl kultury jest sferą zachowań ludzkich, z ich moty­wacjami i hierarchią wartości, jedną z dziedzin najbardziej związanych z kształtowaniem się kultury masowej jest sposób spędzania tzw. czasu wolne­go. S.m.k. odgrywają szczególną rolę w wykorzystywaniu stale rosnących za­sobów czasu, którym dysponuje czło­wiek poza swoim czasem produkcyjnym i czasem przeznaczonym na inne czyn­ności, mające charakter obowiązkowy. Zwłaszcza telewizja — najmłodszy ze współczesnych środków masowych — sta­ła się w krajach bardziej zaawansowa­nych ekonomicznie i technicznie, a w krajach mniej zaawansowanych staje się najbardziej rozpowszechnionym źródłem rozrywki wszystkich niemal grup spo­łecznych (charakterystyczna jest przy tym prawidłowość: im później wyna­leziony został dany ś.m.k., tym szybciej się on rozpowszechnia). W związku z tym formułuje się nawet tezę, że kultura współczesna w coraz większym stopniu jest kulturą słowa i obrazu (ra­dio, film, telewizja), a w coraz mniej­szym zaś kulturą druku (książka, gaze­ta).Problematykę ś.m.k. rozpatruje się naj­częściej wg przejrzystego schematu: k t o (przesyła komunikat), c o, Jakim kanałem, do kogo, z jakim efektem. Inaczej mówiąc wyodrębnia sie. zagadnienia: komunikując e- o (nadawcy), treści, swoistości po­szczególnych środków masowych, Publiczności (odbiorców) oraz skutków społecznych. Schemat ten Jednak zbyt upraszcza zarówno złożo­ność procesu komunikowania, separując Przy tym aspekty ściśle powiązane wza­jemnie, Jak i sugeruje analizę funkcjo­nowania ś.m.k. w oderwaniu od szersze­go kontekstu społecznego. Tymczasem Proces masowego komunikowania Jest częścią składową zjawiska znacznie szer­szego, stanowiącego podstawę wszelkich więzi społeczności ludzkich, podstawę całokształtu kultury: zjawiska komuni­kowania się ludzi między sobą, przekazy­wania — zarówno w przestrzeni, jak w czasie — informacji. Funkcjonowanie ś.m.k. jest zwłaszcza związane (współza­leżne) z Innymi sposobami komunikowa­nia się ludzi, m. in. komunikowania w bezpośrednich kontaktach „twarzą w twarz”. Choć ś.m.k. w znacznej mierze zmieniają charakter więzi współczesnych społeczeństw złożonych z wielkich zbio­rowości, nigdy nie są one jedyną pod­stawą tych więzi. Coraz częściej podej­muje się próby rozpatrywania procesu masowego komunikowania z punktu wi­dzenia bardziej ogólnych koncepcji teo­retycznych, wywodzących się z teorii in­formacji ( informacji teoria), cy­bernetyki lub semiotyki (ogólnej teorii znaku).Szczególnie doniosłą rolę ś.m.k. odgry­wają w dziedzinie propagandy i rekla­my. Propagandę wykorzystują państwa oraz organizacje polityczne i społeczne, widząc w środkach maso­wych skuteczny element kształtowania opinii, poglądów, postaw społecznie po­żądanych. Prowadzone są też na szero­ką skalę studia skuteczności tego rodza­ju propagandy w formie tzw. badania opinii publicznej (podejmowane przez placówki różnych typów — od uniwer­syteckich, do komercjalnych, jak np. znany instytut Gallupa) lub badania opi­nii radiosłuchaczy, telewidzów itp. (w Polsce w pracach takich specjalizuje się Ośrodek Badania Opinii Publicznej i Stu­diów Programowych Polskiego Radia i Telewizji).Natomiast reklama, posługująca się obecnie przede wszystkim ś.m.k., rozwi­nęła się najbardziej w krajach kapitali­stycznych, gdzie stanowi swojego rodza­ju gałąź gospodarki (Jak np. w Stanach Zjednoczonych). Popyt na poszczególne rodzaje towarów, a zwłaszcza na wyro­by poszczególnych producentów, kształ­towany Jest w znacznym stopniu właśnie przez ten system reklamy, uzależnionej w krajach kapitalistycznych wyłącznie od producenta i mającej na względzie jego interesy, bez troski o konsumenta. Skuteczność ś.m.k. jako narzędzi rekla­my jest przedmiotem stałych badań (sta­nowi część tzw. badań rynku).Rola ś.m.k. w poszczególnych krajach, a także w poszczególnych grupach spo­łecznych, zależy w decydującej mierze od stopnia ich rozpowszechnienia. Przy czym w grę wchodzą dwa czynniki: z a-s i ę g danego ś.m.k. (czynnik podsta­wowy) oraz wielkość , .produkcji” przekazywanej przy użyciu tego środka, np. zasięg społeczny radia telewizji określa się zazwyczaj liczbą odbiorników przypadających na tysiąc mieszkańców (choć bardziej właściwe byłoby na ty­siąc rodzin), zaś wielkość „produktu” — liczbą godzin nadawanego programu w ustalonym okresie (np. w stosunku rocz­nym). ŚRODKI OBROTOWE, – przedmioty pra­cy i produkty pracy, środki pieniężne, należności, nakłady przyszłych okresów oraz niektóre środki pracy przed­mioty długotrwałego użytku, nie zali­czane do środków trwałych. Podsta­wową część ś.o. stanowią zapasy, do których zalicza się: . materiały, surow­ce, elementy kooperacyjne, paliwo, czę­ści zapasowe maszyn urządzeń; . przedmioty nietrwałe (środki pracy nie zaliczone do środków trwałych); . pro­dukcję nlezakończoną (w tym półfabry­katy); . wyroby gotowe wytworzone, tj. produkty przeznaczone do sprzedaży; . towary, składniki majątkowe naby­wane do dalszej odprzedaży (występują głównie w obrocie towarowym). S.o. uspołecznionych przedsiębiorstw mogą być finansowane: . w całości fundu­szami własnymi; . częściowo fundusza­mi własnymi, częściowo zaś kredytem bankowym i zobowiązaniami prawidło­wymi; . w całości kredytem bankowym. Obecnie w praktyce dominuje rozwiąza­nie ( ), które umożliwia uzależnienie stopnia pokrycia zapasów funduszami własnymi od poziomu gospodarności a Jednocześnie stwarza możliwość od. działywanla przez bank na poprawę gos­podarności za pomocą oprocentowanego kredytu. Równocześnie występuje roz-wiązanie ( ) w odniesieniu do niektórych składników ś.o., np. zapasów sezono»’| wych, produkcji niezakończonej w bu­downictwie, zapasów generalnych do­stawców inwestycji. Gospodarka ś.o. ma istotny wpływ na wielkość i wykorzy. stanie dochodu narodowego, zwłaszcza prawidłowe zaopatrzenie przedsiębiorstw w materiały warunkuje rytmiczność pro­dukcji, wykorzystanie środków trwa­łych, a więc optymalizację produkcji czystej. Nadmierne zapasy oznaczają ograniczenie możliwości wykorzystania dochodu narodowego na cele inwestycji spożycia, a dla przedsiębiorstw — wzrost kosztów i możliwość powstania strat w przyszłości (utrata wartości za­pasów). Efektywność gospodarki ś.o. określa się przeważnie za pomocą wskaź­ników ich krążenia, obrazujących stosu­nek między wielkością rozchodu (obro­tu) danego zbioru ś.o. a ich średnim sta­nem w tym samym okresie. Można ją wyrazić także w formie wskaźnika określającego okres w dniach, na jaki wystarcza stan danego zbioru ś.o. lub w formie iloczynu średniego stanu i je­go Jednodniowego zużycia.ŚRODKI PRACY, środki materialne, za pomocą których człowiek oddziałuje naprzedmioty pracy w celu przystoso-wania ich do swoich potrzeb. Podsta-wowym ś.p. są narzędzia pracy,a oprócz nich urządzenia potrzebne przyużywaniu tych narzędzi: budynki fa-bryczne, magazyny, drogi, kanały, liniekolejowe, środki łączności, rurociągi ltd.S.p. Jest także ziemia (będąca równieżprzedmiotem pracy). Jak mówi Marks,ś.p. są to wszystkie rzeczy lub zespołyrzeczy, które robotnik umieszcza mię-dzy sobą a przedmiotem pracy i któresłużą mu Jako przewodniki Jegoodziaływania na ten przedmiot”. Istotnącechą ś.p. — w odróżnieniu od przed-miotów pracy — Jest to, że uczestnicząw wielu cyklach produkcyjnych, zacho-wując pierwotną postać materialną aż domomentu całkowitego zużycia się. zuży-wając się tracą one stopniowo swojąwartość przenosząc Ją na wytwarzany produkt. Czynne w procesie produkcji lp. występują w charakterze produkcyj­nych środków trwałych. ŚRODKI PRODUKCJI, ogółśrodków pracy i przedmiotów pracy uczestni­czących w procesie produkcji, czyli ma­terialne składniki procesu produkcji. S.p. zaspokajają potrzeby ludzkie nie bezpośrednio, lecz pośrednio, gdyż za ich pomocą wytwarza się środki spoży­cia. S.p. różnią się od środków spożycia przede wszystkim pod względem funk­cji spełnianej w procesie produkcji i w zaspokajaniu potrzeb ludzkich, nie zaw­sze natomiast pod względem rzeczowym. Ten sam przedmiot może bowiem w pew­nych warunkach być ś.p., w Innych zaś — środkiem spożycia (np. węgiel w elektrowni i w gospodarstwie domowym). Często określa się ś.p. mianem dóbr produkcyjnych (w przeciwieństwie do środków spożycia — dóbr konsumpcyj­nych), a także spotyka się określenie dobra pośrednie (w przeciwieństwie do bezpośrednich).S.p. mogą spełniać odmienne funkcje społeczne w poszczególnych formacjach społeczno-ekonomlcznych; zależy to od charakteru własności ś.p. W for­macjach antagonistycznych są one włas­nością prywatną i z reguły narzędziem wyzysku, przy czym w ustroju kapitali­stycznym występują w charakterze kapitału. W ustroju socjalistycznym pod­stawowe ś.p. są własnością społeczną, co oznacza likwidację możliwości wy­zysku.ŚRODKI TRWAŁE, środki pracy i wy­stępujące w sferze nieprodukcyjnej Przedmioty długotrwałego użytku. Cechy charakterystyczne ś.t.: . użytkowanie Pfzez dłuższy okres, w czasie którego zachowują w zasadzie swoją material­ną postać; . stopniowe zużywanie się, zależnie od cech fizycznych, intensyw­ności eksploatacji (zużycie fizyczne) oraz od szybkości postępu techniczno-ekono­micznego (zużycie ekonomiczne); . Jed­norazowe odtwarzanie po pełnym zuży­ciu; . postępujące w miarę zużycia przenoszenie wartości na wytwarzane przy ich stosowaniu produkty (nie do­tyczy przedmiotów długotrwałego użyt­ku). Odtwarzanie i powiększanie stanu ś.t. następuje przez inwestycje. W celu uproszczenia procesów Inwestycyjnych do ś.t. zalicza się tylko takie składniki majątkowe, które spełniają określone kryteria wartości (obecnie cena zakupu lub koszty wytworzenia ponad tys. zł) okresu użytkowania (obecnie ponad rok). Składniki majątkowe nie spełnia­jące tych kryteriów wchodzą w skład środków obrotowych. Ze ś.t. wyłącza się także niektóre przedmioty i urzą­dzenia, np. odzież specjalną, oprzyrzą­dowanie maszyn, tymczasowe budynki obiekty w budownictwie, przedmioty służące reklamie. Jednostką ś.t., stano­wiącą przedmiot ich klasyfikowania, ewidencji i amortyzacji, Jest obiekt inwentarzowy, tj. wyodrębniona pod względem rzeczowym całość spełniająca określone funkcje (np. pojedynczy bu­dynek, budowla, maszyna, samochód). W Jednostkach uspołecznionych ś.t. dzieli się na: produkcyjne (obsługujące sferę produkcji materialnej) i niepro­dukcyjne (obsługujące ludność i sfe­rę produkcji niematerialnej). W układzie rodzajowym rozróżnia się następujące, podstawowe zbiory ś.t.: budynki, budow­le, kotły i maszyny energetyczne, ma­szyny, urządzenia aparaty ogólnego za­stosowania, maszyny, urządzenia i apa­raty specjalne, branżowe, urządzenia techniczne, środki transportowe, narzę­dzia, przyrządy, ruchomości i wyposaże­nie, inwentarz żywy. Z punktu widzenia użytkowania rozróżnia się ś.t.: czynne, nieczynne trwale lub czasowo i znajdu­jące się w likwidacji. Wielkość ś.t. może być ujmowana w Jednostkach natural­nych, obrazujących wielkość, ilość lub moc określonego rodzaju obiektu, lub w Jednostkach wartości. Ta ostatnia może przedstawiać wartość początkową (brutto, inwentarzową), odzwierciedlają­cą poziom cen, nabycia lub wytworzenia w okresie wykonywania inwestycji lub ich przeszacowania, odtworzenia, uwzględniającą poziom cen w momen­cie ustalania wartości majątku; bieżą-c ą (netto), obrazującą wartość początko­wą pomniejszoną o wartość zużycia. Efektywność gospodarowania ś.t. określa się głównie za pomocą wskaźnika ich produktywności (stosunek wartości pro­dukcji czystej do wartości początkowej ś.t.), zyskowności (wielkość zysku na jed­nostkę wartości ś.t.) zmianowości pra­cy.

[Głosów:1    Średnia:5/5]

Comments

comments