SPÓŁDZIELCZOŚĆ

SPÓŁDZIELCZOŚĆ

ruch społeczny obej­mujący zarówno kraje obozu socjali­stycznego, wysoko uprzemysłowione kra­je kapitalistyczne i kraje trzeciego świa­ta, wkraczające na drogę rozwoju i szu­kające w części rozwiązań niekapitali-stycznych, m. In. przez rozwój i umac­nianie spółdzielni. We wszystkich tych warunkach ustrojowych s. zachowuje pewne wspólne cechy, zwane zasadami spółdzielczymi. Międzynarodowy Związek Spółdzielczy na XXIII Kongresie w Wied­niu w ustalił sześć następujących grup zasad spółdzielczych, charaktery­stycznych dla spółdzielni:Zasada otwartego członkostwa, obej­mująca: a) dobrowolność należenia do spółdzielni, b) prawo tzw. otwartych drzwi, zapewniające każdemu możliwość zostania członkiem spółdzielni, jeśli od­powiada wymaganiom statutowym.Zasada demokratyzmu, obejmująca: a) demokratyczne powoływanie organów spółdzielni, b) demokratyczną kontrolę, c) równe prawo głosu bez względu nawysokość wniesionego do spółdzielni ka­pitału („jeden członek — jeden głos”),możliwość faktycznego udziału ogółu członków w zarządzaniu spółdzielnią,stosowanie zasad demokratyzmu rów­nież w związkach spółdzielni.Zasada ograniczonego oprocentowania udziału (kapitału wniesionego przez członków do spółdzielni) lub całkowite­go jego nieoprocentowywania.Zasada podziału zysku, wg której ża­den członek nie może odnosić korzyści kosztem innych; w myśl tej zasady człon­kowie mogą przeznaczyć nadwyżki a) albo na dalszy rozwój spółdzielni, b) albo do wspólnego użytku członków, c) albo do podziału między członków proporcjo­nalnie do wartości ich transakcji ze spół­dzielnią.Zasada prowadzenia działalności edu­kacyjnej i wyjaśniającej reguły działal­ności spółdzielczej.Zasada współpracy organizacji spół­dzielczych w skali lokalnej, narodowej i międzynarodowej w celu zaspokojenia potrzeb swoich członków środowiska. W każdym ustroju odmienna Jest jednak istota ekonomiczna s., inne są Jej zada­nia gospodarcze środki ich realizacji, stąd też ma ona różne znaczenie dla funkcjonowania danego ustroju.W kapitalizmie spółdzielnie tworzą ze­społowe przedsiębiorstwa podlegające prawom ustroju kapitalistycznego bę­dące Jego częścią; prowadzą one Jednak działalność opartą nie na maksymalizacji zysku, lecz maksymalizacji korzyści dla swoich członków. Będąc ruchem demo­kratycznym sprzyjają tendencjom anty-monopolistycznym.S. powstała w okresie rewolucji przemy­słowej, w pierwszej połowie XIX w. ja­ko jeden z nurtów walki z wyzyskiem kapitalistycznym. Rodziła się stopniowo pod wpływem różnych ideologii, głównie propagowanych przez socjalistów utopij­nych na podstawie gromadzonych doświadczeń warstw ludowych. S. w kapitalizmie rozwinęła się w czte­rech głównych kierunkach: . s. konsu­menckiej; . s. rolniczej; . robotniczej s. produkcyjnej; . s. rzemieślników drobnych kupców (tzw. mieszczańskich warstw średnich).S. konsumencka obejmuje s. spożywców, prowadzącą handel towarami konsump-cyjnyml, s. mieszkaniową, spółdzielnie ubezpieczeniowe, zdrowia i niektóre in­ne, np- spółdzielnie turystyczne. Najbardziej rozwinęła się s. spożyw­ców. Formalnie za początek Jej po­wstania uważa się , tj. datę założenia w Rochdale w Wielkiej Brytanii pierw­szej spółdzielni, która charakteryzowała się trwałym ł dynamicznym rozwojem. Ruch s. spożywców objął szybko wiele krajów europejskich niektóre kraje pozaeuropejskie, zorganizował silne włas­ne związki patronackie i hurtowe, włas­ną produkcję w niektórych gałęziach przemysłu i podjął wymianę międzyna­rodową. Sukcesy te wywołały powstanie swoistej, rewizjonistycznej ideologii spół­dzielczego socjalizmu ( kooperatyzmu), którego szczytowym wyrazem był tzw. pankooperatyzm Złudzenia socjalizmu spółdzielcze­go rozwiali K. Marks, W. Lenin, wyka­zując błędność tezy zmiany ustroju ka­pitalistycznego przez rozwój s. Jedno­cześnie Lenin wskazał, że robotnicze spółdzielnie spożywców mogą częściowo przyczyniać się do zmniejszenia wyzy­sku w sferze wymiany i pomagać robot­nikom w akcjach politycznych, a zwłasz­cza wdrażać ich do zarządzania kolek­tywnymi przedsiębiorstwami. W niektó­rych krajach, zwłaszcza faszystowskich, ograniczano administracyjnie rozwój s. spożywców. Po II wojnie światowej sy­tuacja rynkowa spowodowała zmniejsze­nie dynamiki rozwoju s. spożywców w wyniku walki konkurencyjnej prowadzo­nej przez wielkokapitalistyczne, skoncen­trowane przedsiębiorstwa handlowe. Powstanie s. rolniczej było zwią­zane z wyzyskiem producentów rolnych, przede wszystkim chłopów. Również ten ruch s. miał wybitnych działaczy którzy spontanicz­nej działalności chłopów nadali racjonal­ne formy określony kierunek. Chłopi okazali się warstwą podatną na wpływy spółdzielcze, organizując wiele dziedzin życia gospodarczego wsi na zasadach spółdzielni. Najwcześniej najpełniej rozwinęły się na wsi spółdzielnie kredy­towe, walczące z lichwą. Bezpośrednią obsługę handlową rolnictwa podjęły spółdzielnie zaopatrzenia (w nawozy sztuczne, maszyny, nasiona, materiały Pędne itd.) oraz spółdzielnie zbytu i prze­twórstwa. Spółdzielnie mleczarskie i zby-tu zwierząt rzeźnych doprowadziły do rozkwitu wieś duńską, spółdzielczy zbyt zbóż był ważnym czynnikiem rozwoju rolnictwa w Kanadzie, spółdzielnie zbytu owoców uratowały swego czasu sadow­nictwo kalifornijskie przed całkowitą klęską gospodarczą itd. Słabiej rozwinęły się spółdzielnie usłu­gowe (robót polowych, transportu) i spół­dzielnie uzupełniające (asekuracyjne). Tylko w niektórych krajach kapitali­stycznych powstały rolnicze spółdzielnie produkcyjne.Proletariacka s. produkcyjna rozwinęła się w postaci spółdzielni wy­twórczych spółdzielni pra-c y. Te ostatnie nie rozbudowywały przedsiębiorstw ograniczając się do or­ganizowania tylko pracy swoich człon­ków. Ich pierwszymi ideologami Również na wsi rozwija­ły sie spółdzielnie kredytowe, mleczar­skie oraz zaopatrzenia i zbytu. W okre­sie międzywojennym s. w-Polsce mimo trudności wywoływanych inflacją, kry­zysem, dzielnicowym politycznym roz­biciem ruchu rozwijała się na ogół po­myślnie. W czasie okupacji s. utrzymała się tylko na terenie Generalnej Guberni, chlubnie zapisując się w służbie polskie­go społeczeństwa.Forma spółdzielczej organizacji Jest wszechstronnie wykorzystywana w wielu krajach trzeciego świata. Przyczynia się ona do polepszenia położenia ekonomicz­nego i społecznego warstw ekonomicznie upośledzonych. Jej działalność ekono­miczna polega na obsłudze rolnictwa, w tym na udziale w zagospodarowywaniu nowych obszarów, tworzeniu drobnych zakładów przemysłowych, dających za­trudnienie bezrobotnej ludności miej­skiej, wkraczaniu w dziedzinę handlu za­granicznego, będącego najbardziej Ja­skrawym terenem neokolonialnej eks­ploatacji. Ruch spółdzielczy w wielu kra­jach trzeciego świata cieszy się popar­ciem rządów partii politycznych; nie­które z nich głoszą nawet ideologię swoi­stego socjalizmu spółdzielczego. Niemniej ruch ten napotyka poważne trudności w rozwoju. Wynikają one z zaniedbań po-kolonialnych, nie ustabilizowanych sto­sunków politycznych, niskiego stanu in­frastruktury społecznej oraz braku do­świadczenia. Organizacja Narodów Zjed­noczonych Międzynarodowy Związek Spółdzielczy organizują pomoc technicz­ną dla s. w krajach rozwijających się. W warunkach socjalizmu s. zachowuje i rozwija swoje walory społeczne i eko­nomiczne.W Związku Radzieckim s. Jest ważnym elementem nowej struktury ekonomicz­nej społecznej. Lenin wyznaczył s. w budownictwie socjalistycznego społeczeń­stwa ważną rolę, zwłaszcza w przebu­dowie rolnictwa. Nauki Lenina o roli i miejscu s. w ustroju socjalistycznym stały się podstawą rozwoju tego ruchu w Innych państwach obozu socjalistycz­nego.S. w socjalizmie dzięki ogólnonarodowej własności podstawowych środków pro­dukcji i włączeniu jej przez narodowy plan gospodarczy do socjalistycznego systemu gospodarczego stała się formą socjalistycznego gospodarowania, a włas­ność spółdzielcza Jest jedną z form włas­ności socjalistycznej. Duże znaczenie ma­ją rolnicze spółdzielnie produkcyjne. Szczególna rola przypada s. w — okre­sie przejściowym od kapitalizmu do so­cjalizmu. Jest ona najbardziej zrozumia­łym najkorzystniejszym dla chłopa i rzemieślnika narzędziem socjalistycz­nego przekształcania produkcji przy za­chowaniu zasady dobrowolności. Ponad­to jest narzędziem sprawnego i demokra­tycznego zarządzania przedsiębiorstwami i ich zespołami.Oprócz pewnych cech odrębnych obser­wuje się w socjalizmie stopniowe wy­twarzanie cech wspólnych dla obu form socjalistycznej własności. Polska należy do krajów o najbardziej rozbudowanej działalności spółdzielczej (z wyjątkiem s. produkcyjnej w rolnic­twie). W liczba czynnych spółdziel­ni (bez spółdzielni uczniowskich) wynosi­ła ok. , a liczba członków prawie min, z tego ponad spółdzielni i , min członków liczyła s. wiejska, a nie­spełna spółdzielni i prawie , min członków s. miejska.S. wiejska obsługuje sferę produkcji i sferę konsumpcji. W dziedzinie pro­dukcji s. zaopatruje gospodarstwa chłop­skie w środki produkcji, organizuje część usług produkcyjnych, organizuje prze­ważającą część skupu i zbytu produk­tów rolnych, znaczną część przetwórstwa, obsługę kredytową, częściowo obsługę transportową i procesów inwestycyj­nych.SPÓŁDZIELCZY PLAN LENINA, zwe­ryfikowana przez praktykę koncepcja przekształcenia indywidualnej gospodar­ki chłopskiej w gospodarkę socjalistycz­ną na zasadach spółdzielczych. Budowa socjalizmu na wsi Jest rewolu­cyjnym przewrotem, który dokonuje się w sposobie wytwarzania i warunkacli bytu ludności wiejskiej, polegającym na stopniowym przejściu od gospodarki in­dywidualnej do kolektywnej, od gospo­darki drobnej do wielkiej, od rolnictwa prywatnego do uspołecznionego. Założe­nia tego planu zostały sformułowane przez Lenina w latach — . punktem wyjścia do Jego realizacji Jest uznanie sojuszu robotniczo-chłopskiego za główną siłę społeczną, dokonującą rewolucyjnych przeobrażeń w okre­sie przejściowym od kapitalizmu do so­cjalizmu. Socjalistyczna rekonstrukcja wsi jest możliwa tylko w warunkach dyktatury proletariatu, po przejęciu klu­czowych gałęzi gospodarki (przemysł, handel, banki itd.) przez państwo i pod przewodnictwem rewolucyjnej partii, gdyż gospodarka chłopska sama przez się żywiołowo nie może wstąpić na drogę socjalistycznego rozwoju (bowiem chłop­stwo obiektywnie zainteresowane w so­cjalistycznej przebudowie wsi Jest Jed­nak z Istoty swojej sytuacji ekonomicz­nej klasą niesocjallstyczną). Dopóki chłopstwo opiera swoją gospodarkę na prywatnej własności i drobnej produk­cji towarowej, sojusz między klasą ro­botniczą a chłopską wymaga, aby spój­nia ekonomiczna ze wsią odbywała się za pośrednictwem Jedynie możliwej do przyjęcia przez masy chłopskie więzi. tj. za pośrednictwem kupna-sprzedaży, przy czym państwo socjalistyczne spełnia re­gulującą rolę na rynku. Uspołecznienie własności środków pro­dukcji, które Jest główną treścią prze­obrażeń społeczno-ekonomicznych w okresie przejściowym od kapitalizmu do socjalizmu, odbywa się na wsi nie przez wywłaszczenie drobnych wytwórców in­dywidualnych, lecz na zasadzie dobro­wolnej akceptacji przez nich socjali­stycznej drogi rozwoju zmierzającej do stopniowego łączenia się drobnych gos­podarstw chłopskich w różne formy gospodarstw zespołowych. Naruszanie bo­wiem zasady dobrowolności, stosowanie metod nacisku administracyjnego pro­wadzi do wielu ujemnych skutków. Kon­sekwencją zasady dobrowolności Jest ko­nieczność materialnego zainteresowania drobnych producentów chłopskich w bu­downictwie socjalizmu na wsi, przez ko­jarzenie prywatnych korzyści płynących stąd dla chłopa z interesem społecznym, polegającym na dążeniu do uspołecznie­nia własności środków produkcji, w mia­rę Jak dojrzewają ku temu warunki ma­terialne i narasta konflikt między nowy­mi siłami wytwórczymi a istniejący­mi stosunkami produkcji. Socjalizm na wsi nie może być budowany metoda­mi polegającymi na degradacji gospodar­ki chłopskiej ani w postaci pozbawienia ekonomicznych warunków do wzrostu produkcji w drobnych gospodarstwach chłopskich, ani też w formie wywoływa­nia „rewolucyjnej nędzy” mas chłop­skich, lecz powinien być wprowadzany na zasadzie wzrostu sił wytwórczych w rolnictwie, w tym i w gospodarce chłop­skiej. Kojarzenie rozwoju produkcji rol­nej z przeobrażeniami ustrojowymi o charakterze socjalistycznym stanowi dialektyczną Jedność, gdyż chodzi tu o podnoszenie produkcji takimi metoda­mi środkami, które są Jednocześnie środkami wzrostu elementów socjali­stycznego gospodarowania w rolnictwie. Tempo uspołecznienia środków produk­cji w rolnictwie zależy zarówno od przy­gotowania bazy materialno-technicznej, Jak i od aktywności społeczno-politycz­nej mas chłopskich. Dokonanie uspołecz­nienia własności środków produkcji, bę­dących własnością indywidualnych pro­ducentów chłopskich, przechodzenie od niższych do wyższych form specjalizacji gospodarstw wymaga natomiast spełnie­nia wielu warunków, np. rozwoju cy­wilizacji ludności wiejskiej, wzrostu świadomości społecznej chłopów, orga­nizatorskiej działalności państwa w pro­cesie rozwoju stosunków socjalistycznych na wsi, pomocy finansowej państwa dla wsi, a zwłaszcza zaś tworzenia nowoczes­nej bazy materialno-technicznej dla wiel­kiej produkcji rolnej, bowiem podstawą socjalistycznej rekonstrukcji rolnictwa Jest odpowiedni rozwój przemysłu. Roz­wój sił wytwórczych ma decydujące zna­czenie dla tworzenia nowego społeczeństwa. Biorąc za punkt wyjścia podsta­wowy wniosek marksizmu, że w sensie ekonomicznym socjalizm stanowi wielką produkcje maszynową, opartą na spo­łecznej własności środków produkcji, W.Lenin stwierdził, iż jedyną materialnąbazą socjalizmu może być wielki prze­mysł maszynowy, zdolny do zreorgani­zowania również rolnictwa”. Rewolucja techniczna w rolnictwie musi być zwią­zana z rewolucją społeczno-ekonomiczną, która Jest środkiem rozwiązania sprzecz­ności miedzy rozwojem sił wytwórczych a stosunkami produkcji na wsi, oparty­mi na prywatnej własności środków pro­dukcji w gospodarce indywidualnej. Przejście chłopstwa na tory gospodarki socjalistycznej wymaga stosowania kom­promisów dotyczących sposobów tego przejścia, uwzględniania doraźnych in­teresów ekonomicznych chłopów i po­ziomu ich świadomości. Stąd też wg Le­nina spółdzielczość Jako metoda budo­wy socjalizmu jest „…drogą możliwie najbardziej prostą, łatwą i dostępną dla chłopa”. W budownictwie socjalizmu na wsi rozwój spółdzielczych przedsię­biorstw rolnych przeplata się jednak z rozwojem państwowych przedsiębiorstw rolnych, przy czym te ostatnie formy odgrywają poważną rolę w procesie so­cjalistycznej rekonstrukcji indywidual­nej gospodarki chłopskiej. Proporcje między sektorem spółdzielczym a pań­stwowym w rolnictwie zależą od rozwo­ju sił wytwórczych, charakteru rolnictwa i struktury społecznej wsi w danym kraju.Podstawowe założenia leninizmu w kwe­stii socjalistycznej przebudowy wsi są niekontrowersyjne i nie mogą być kwe­stionowane. Natomiast trudność ich re­cepcji polega na tym, że istnieje dość odległy dystans między teoretycznym po­znaniem ogólnych zasad a umiejętno­ściami ich praktycznego zastosowania w konkretnej sytuacji politycznej, zwłasz­cza zaś opracowania dokładnie przemy­ślanego programu walki o zadania eta­powe, wytyczenia drogi prowadzącej do urzeczywistnienia zasad ogólnych, prze­łożenia tez teoretycznych na Język prak­tyki. W praktycznej działalności partie komunistyczne i robotnicze, prowadzące politykę zgodnie z zasadami leninowski­mi, opierają się na programie produk­cyjnym i programie dotyczącym socja­listycznej rekonstrukcji rolnictwa. Obec­ny program rolny PZPR stanowi zespo­lenie ogólnych zasad leninizmu z prak­tycznymi warunkami w gospodarce pol­skiej

[Głosów:1    Średnia:4/5]

Comments

comments