SOCJALDEMOKRATYZM

SOCJALDEMOKRATYZM

kierunek po­lityczny w międzynarodowym ruchu ro­botniczym, powstały u schyłku XIX w., kiedy to w większości krajów zaczęły formować się partie socjaldemokratycz­ne. Partie te odegrały poważną rolę w procesie kształtowania się międzynaro­dowego ruchu robotniczego, propagując idee socjalizmu i walki z burżuazją. W partie socjaldemokratyczne utwo­rzyły II Międzynarodówkę. Na przełomie XIX i XX w. zarysowały się w partiach socjaldemokratycznych wyraźnie dwa nurty: oportunlstyczny — propagującyreformizm i rewlzjonlzm oraz rewolu­cyjny — stojący konsekwentnie na grun­cie marksizmu. Wybuch I wojny świato­wej uwidocznił głęboki kryzys wśród partii II Międzynarodówki. Przywódcy poszczególnych partii poparli w swoich narodowych parlamentach hasła wojny imperialistycznej, wzywając do głosowa­nia za ustanowieniem kredytów wojen­nych. Krach II Międzynarodówki był re­zultatem reformistycznej ideologii, któ­ra w przeddzień I wojny światowej zys­kała dominujące znaczenie w szeregach II Międzynarodówki.Zwycięstwo Wielkiej Socjalistycznej Re­wolucji Październikowej oraz wzmożone ruchy rewolucyjne na całym świecie po zakończeniu I wojny światowej pogłębi­ły Jeszcze bardziej istniejący rozłam w szeregach s. Prawicowi przywódcy partii socjaldemokratycznych nie tylko wyraźnie potępili rewolucję w Rosji i odcięli się od niej, lecz w obawie przed własną klasą robotniczą, szermując na­rodowymi sloganami uczynili wszystko, aby zahamować wrzenie rewolucyjne w swoich krajach, a walkę klasy robot­niczej skierować na tory legalnego, bur-żuazyjnego parlamentaryzmu. W po­wstała III Międzynarodówka, w skład której weszły lewicowe ugrupowania i partie socjaldemokratyczne, które prze­kształciły się w partie komunistyczne. Obecnie s. oznacza kierunek reforml-styczny i prawicowy reprezentowany przez partie socjaldemokratyczne. S. stoi na stanowisku, że jedyną drogą do zbu­dowania socjalizmu są częściowe refor­my w obrębie Istniejącego systemu ka­pitalistycznego; odrzuca zatem koncep­cje dyktatury proletariatu i • rewo­lucji socjalistycznej.W okresie międzywojennym i po II woj­nie światowej s. przeszedł swoistą ewolu­cję. Wiele partii socjaldemokratycznych jawnie zerwało z marksizmem. Praktyka wysługiwania się burżuazji przez kierow­nictwa partii socjaldemokratycznych do­prowadziła do powstania w tych partiach opozycyjnej lewicy, współdziałającej z partiami komunistycznymi. W wielu krajach zachodniej Europy (Francja, W. Brytania, NRF, Szwecja i in.) partie socjaldemokratyczne stały się poważną siłą społeczną działającą w obrębie panującego systemu kapitali­stycznego.W krajach demokracji ludowej zwycię­żyły w partiach socjaldemokratycznych siły jednolitofrontowe, co pozwoliło na zjednoczenie partii robotniczych na grun­cie marksizmu-leninizmu.SOCJALIZM UTOPIJNY, obejmuje róż­norodne kierunki wczesnego okresu roz­woju myśli socjalistycznej, opierające się nie na naukowej analizie stosunków produkcji obiektywnych prawach rzą­dzących społeczeństwem, ale na marze­niach o idealnym ustroju społecznym i krytyce rodzącego się kapitalizmu z punktu widzenia odwiecznych praw rozumu i ogólnoludzkich idei sprawiedli­wości.S.u. powstał i rozwijał się wraz z rozwo­jem stosunków kapitalistycznych, korzy­stając z dorobku ideowego wcześniej­szych myślicieli i twórców koncepcji doskonałego społeczeństwa. Najwybit­niejszym socjalistą utopijnym epoki Od­rodzenia był angielski filozof i humani­sta T. Morus w pracy swej Prawdziwie złota książeczka o najlep­szym urządzeniu rzeczy pospolitej i o no­wej wyspie Utopii poddał ostrej krytyce rodzące się stosunki kapitalistyczne w Anglii i dokonał pierwszej w dziejach myśli społecznej próby wszechstronnego przedstawienia koncepcji społeczeństwa socjalistycznego, opartego na wspólnej własności, społecznym wytwarzaniu i społecznej konsumpcji. Drugim wybit­nym utopistą tego okresu był filozof i działacz społeczny T. Campanella W XVIII w. we Francji socjaliści utopijni G. B. Mably Morelly (pisał w latach i J. Meslier wskazują na własność prywatną jako główną przyczynę wyzysku mas lu­dowych, nierówności i deprawacji spo­łeczeństwa. Szczytowym punktem rozwo­ju socjalistycznej myśli utopijnej był początek XIX w., okres uprzemysłowie­nia i rozkwitu kapitalizmu. We Francji C. H. Saint-Simon saint–simonizm] i Ch. Fourier fourieryzm], a w Anglii R. Owen owenizm] krytykując stosunki ka­pitalistyczne wykazali, że kapitalizm pro­wadzi nie tylko do wyzysku i ubożenia mas ludowych, ale także do chaosu gos­podarczego, kosztownej walki konkuren­cyjnej i marnotrawstwa pracy ludzkiej. Ich krytyka stosunków kapitalistycznych była głębsza i gruntowniejsza niż wcześ­niejszych utopistów, nie dali oni Jednak naukowej analizy gospodarki kapitali­stycznej i praw rozwoju społecznego. Dlatego nie mogli wskazać obiektywnych warunków upadku kapitalizmu i zbudo­wania socjalizmu. Socjaliści utopijni wy­chodząc z założenia, że rozwój społe­czeństwa określają idee, kładli nacisk w swoich projektach zbudowania ideal­nego ustroju nie na walkę klas, ale na działanie dobra i rozumu, wyobrażając sobie, że wystarczy przekonać ludzi o do­skonałości ich projektów, a będą one wprowadzone w życie. Apelując do ro­zumu sumienia, widzieli w oświacie i propagandzie drogę do stopniowej prze­budowy społeczeństwa. Zakładanie wzo­rowych gmin socjalistycznych miało za­początkować budowę przyszłego ustroju. Socjaliści utopijni widzieli w proletaria­cie nie siłę społeczną, która zdolna jest stać się twórcą nowego ustroju społecz­nego, ale jedynie masy uciskane i wyzy­skiwane, którym należy współczuć i po­magać. Szukali więc oparcia nie w ma­sach ludowych, ale u możnych i wpły­wowych jednostek. Jedynie bardziej ra­dykalne skrzydło socjalistów utopijnych, ściślej związanych z masami plebejski-mi, zdawało sobie sprawę z tego, że nowe stosunki społeczne nie mogą być zbudowane bez rewolucyjnego przewro­tu, ale i ono nie potrafiło dostrzec dróg, metod i sił napędowych rewolucji socja­listycznej. SOCJOLOGIA, nauka o społeczeństwie. Rozważania i badania dotyczące proce­sów społecznych prowadzono znacznie wcześnie], zanim zaczęto posługiwać się terminem „s.” Po raz pierwszy użył go francuski myśliciel a. Comte określając nim naukę o naturalnych pra­wach struktury rozwoju społeczeństwa. Nazwa s. upowszechniła się dopiero w drugiej połowie XIX w.; dyscypliną aka­demicką stała się w początkach XX stu­lecia.Treść pojęcia ,,s.”, jej przedmiot, zadania poznawcze i praktyczne, a także stosu­nek do innych nauk społecznych zależa­ły od pozycji klasowej i światopoglądu jej przedstawicieli oraz od ogólnego roz­woju wiedzy o faktach i zjawiskach spo­łecznych. Miało to wpływ na pojawienie się rozmaitych kierunków, szkół, orien­tacji teoretycznych i metodologicznych w s. Należy wyróżnić dwa zasadnicze nurty w s.: s. marksistowską, której ogólnoteoretyczną i metodologiczną pod­stawę stanowi materializm historyczny, występującą w różnych odmianach s. niemarksistowską (burżuazyjną lub mieszczańską).Przedmiotem badań s. marksistow­skiej są ogólne historyczne prawa roz­woju społeczeństwa ludzkiego i Jego struktury rozumianej Jako system wza­jemnych stosunków, powiązań i zależ­ności między Jednostkami, zbiorowościa-mi i grupami społecznymi. Przyjęcie sformułowanego przez Marksa i Engelsa założenia, iż stosunki społeczno-ekono-miczne, które zależą od rozwoju sił wy­twórczych, określają ostatecznie przebieg ogółu materialnych i duchowych zmian w rzeczywistości społecznej, umożliwiło podjęcie analizy zjawisk i procesów spo­łecznych na podstawie obiektywnych kryteriów. S. marksistowska wypraco­wała system pojęć, pozwalający Jej ana­lizować zarówno zmiany zachodzące w społeczeństwie ludzkim Jako całości (spo­łeczeństwo globalne), Jak i przeobrażenia dokonujące się w poszczególnych Jego częściach. W s. marksistowskiej obowią­zuje zasada wzajemnego uwarunkowania i ścisłej więzi między teoretyczną re­fleksją nad ogólnymi prawidłowościami rozwoju społecznego a emlprycznymi konkretnymi badaniami zjawisk i proce­sów społecznych, dzięki czemu poznanie rzeczywistości społecznej ma charakter kompleksowy. Jest to charakterystyczna cecha różniąca s. marksistowską od in­nych nauk społecznych, które zazwyczaj koncentrują uwagę na wybranych tylko aspektach rzeczywistości. Z pozostałymi dyscyplinami społecznymi, takimi Jak ekonomia, prawo, historia, demografia, psychologia, nauki o kulturze itp. s. jest ściśle powiązana. Polega to na tym, że s. korzysta z osiągnięć tych dyscyp­lin wiedzy, weryfikuje ich wartość po­znawczą przyjmując za kryterium ogól­ne prawidłowości rozwoju społecznego, oraz ocenia rezultaty badań innych nauk, zajmujących się rzeczywistością społeczną, z punktu widzenia ich spo­łecznego znaczenia i funkcji. Związek s. z pozostałymi naukami humanistycznymi przejawia się ponadto w podejmrwaniu wspólnych, tzw. interdyscyplinarnych problemów badawczych, których rozwią­zanie wymaga stosowania komplekso­wych metod analizy naukowej. Ostatnio coraz ściślejsze stają się więzi s. z na­ukami technicznymi przyrodniczymi, zwłaszcza z medycyną, matematyką i cy­bernetyką. Wielką wagę przywiązuje s. marksistowska do stałego udoskonalania warsztatu badawczego. Przy doborze in­strumentów techniczno-metodycznych ko­rzystano również z osiągnięć niektórych niemarksistowskich szkół kierunków socjologicznych. Do najczęściej stosowa­nych w s. metod technik gromadzenia i opracowywania materiałów empirycz­nych należą: obserwacja, wywiad, ankie­ta, analiza dokumentów osobistych, me­toda matematyczno-statystyczna i kore­lacyjna, analiza czynnikowa, socjometria itp. Swoistość s. marksistowskiej i Jej zasadnicza odmienność od rozmaitych niemarksistowskich koncepcji socjolo­gicznych wynika z charakterystycznego dla niej ujmowania zadań praktycznych, a zwłaszcza ideologicznych funkcji. S. przez stałe pomnażanie wiedzy o pra­widłowościach rządzących współczesnym życiem społecznym stwarza teoretyczną podstawę do podejmowania decyzji do­tyczących korygowania i przyspieszania rozwoju społeczeństwa socjalistycznego, dostarcza społeczeństwu naukowo opra­cowanego systemu wskazań, pozwalają­cego Jednostkom grupom poznać dyna­micznie zmieniające się środowisko, w sposób świadomy określać sens i kształt Ich życia i przestrzegać socjalistycznych zasad współżycia zbiorowego. Szczególną rolę spełnia s. przy opracowywaniu eks­pertyz i prognoz służących praktycznej działalności politycznej, socjalnej i kul­turalnej państwa socjalistycznego. S. marksistowska w istotny sposób różni się od socjologii burżuazyjnej zarówno pod względem pojmowania powinności praktycznych. Jak też założeń teoretycz­nych i metodologicznych. We współczesnej s. niemarksi-stowsklej wyróżnić można wiele rozmaitych, nieraz konkurujących ze so­bą kierunków, orientacji i systemów charakteryzujących się różną wartością naukową i siłą praktycznego oddziały­wania na życie społeczne i politykę klas rządzących. W większości są one mniej lub bardziej prostą bądź zmodyfikowa­ną kontynuacją wcześniejszych szkół s. mieszczańskiej albo ich eklek­tyczną kombinacją. Współczesna s. podobnie Jak inne dyscy­pliny naukowe podlega stałemu proce­sowi wewnętrznego różnicowania się. Po­wstają coraz to nowe subdyscypliny so­cjologiczne, zwane też s. szczegółowymi. Do najważniejszych z nich należą: s. struktur społecznych, stosunków politycz­nych, pracy i przemysłu, kultury, wsi i miasta, wychowania, wiedzy, medycy­ny, religii, rodziny itd. W s. niemarksi-stowskiej wymienione gałęzie s. szczegó­łowych uprawniane są często w odizolo­waniu od siebie, co prowadzi do wąskie­go empiryzmu i zacieśnienia perspektyw poznawczych s.. W okresie okupacji organizacyjne for­my działalności socjologicznej zostały brutalnie przerwane. Wielu uczonych hitlerowcy zamordowali lub osadzili w obozach koncentracyjnych, wielu opuści­ło kraj i Już po wojnie do niego nie wróciło. Reaktywowanie s. po wojnie od­bywało się w niezwykle trudnych wa­runkach. Pierwszy w wyzwolonym kra­ju ośrodek socjologiczny stworzył w Ło­dzi J. Chałasiński przy tamtejszym no­wo powstałym uniwersytecie. Katedry s. powstały ponadto w uniwersytetach w Warszawie, Krakowie, Poznaniu, Wrocła­wiu i Toruniu. W w okresie tzw. kultu jednostki uznano s., utożsamianą na gruncie polskim z idealistyczną kon­cepcją Znanieckiego, za naukę burżua-zyjną i zlikwidowano Ją jako dyscyplinę akademicką.Ponowne reaktywowanie s. nastąpiło w . Odtąd dyscyplina ta rozwija się w Polsce systematycznie i z niesłabnącym rozmachem. We współczesnej polskiej s. reprezentowane są wszystkie najważniej­sze szczegółowe gałęzie s. ogólnoteore-tycznej, metodologii badań społecznych oraz historii myśli społecznej. Głównym ośrodkiem badań socjologicznych w Pol­sce Jest Warszawa, gdzie mieszczą się największe placówki, Jak Instytut Filo­zofii i Socjologii PAN i Instytut Socjo­logii przy Uniwersytecie Warszawskim oraz katedry lub zakłady socjologiczne w pozostałych wyższych uczelniach. W Warszawie działa największa liczba pro­fesorów s. Silne centra naukowo-badaw­cze s. Istnieją także w Łodzi, Krakowie, Poznaniu i w Katowicach. Ponadto ok. placówek socjologicznych rozsianych jest niemal po wszystkich wojewódz­twach w Polsce. O żywotności polskiej s. świadczy duża liczba ukazujących się publikacji oraz czasopism, spośród któ­rych wymienić należy „Studia Socjolo­giczne” (kwartalnik), „Przegląd Socjolo­giczny” (rocznik) i „The Polish Sociolo­gical Bulletin” (półrocznik). Instytucją koordynującą badania socjologiczne w kraju jest Komitet Nauk Socjologicznych PAN, a organizacją reprezentującą za­wodowe interesy socjologów — Polskie Towarzystwo Socjologiczne, liczące ok. członków.Polska s. cieszy się międzynarodowym prestiżem, o czym świadczy m. In. fakt utrzymywania przez nią rozległych kon­taktów z zagranicznymi ośrodkami badań socjologicznych.

[Głosów:1    Średnia:3/5]

Comments

comments