SKŁONNOŚĆ DO KONSUMPCJI
ermin wprowadzony przez J. M. Keynesa oznaczający w interpretacji praktycznej stosunek konsumpcji (C) do dochodu narodowego (Y). Wielkość konsumpcji Jest funkcją dochodu narodowego, ale na konkretny kształt tej funkcji wpływają, oprócz Innych czynników obiektywnych, także skłonności psychiczne poszczególnych Jednostek, Jak przezorność, duma, skąpstwo itp., stąd termin „s.d.k.”.W systemie keynesowskim ważną rolę odgrywa nie przeciętna, która służy do określenia wielkości mnożnika inwestycyjnego. Przy wzroście dochodu narodowego konsumpcja rośnie, lecz wg Keynesa mnłoj niż proporcjonalnie, czyli że krańcowa s.d.k. maleje. Przy spadku zaś dochodu narodowego konsumpcja spada, lecz mniej niż proporcjonalnie, wówczas krańcowa s.d.k. rośnie. Wpływa to w pewnym stopniu łagodząco na wahania koniunkturalne. Z założeń Keynesa wynika więc, że elastyczność konsumpcji względem dochodu narodowego Jest mniejsza od jedności.Keynesowska makroekonomiczna w założeniach funkcja konsumpcji znalazła pewne zastosowanie w badaniach mikroekonomicznych opartych na budżetach rodzinnych. Należy tu Jeszcze wspomnieć o tzw. hipotezie permanentnego dochodu M. Friedmana, wg której ogólny dochód konsumenta dzieli się na dochód permanentny determinujący strukturę wydatków konsumenta w dłuższym okresie oraz dochód przejściowy (transitory). Odpowiednio do tego konsumpcja również dzieli się na permanentną i przejściową. Te przejściowe elementy mogą wpływać na powiększenie błędu we wszelkich obliczeniach zależności między dochodem a konsumpcją. Friedman — w przeciwieństwie do Keynesa przyjmuje, że dochód permanentny konsumpcja permanentna zmieniają się proporcjonalnie (stała krańcowa s.d.k.). Hipotezy Friedmana nie udało się Jednak zweryfikować empirycznie.SPÓŁKA, umowa, na mocy której wspólnicy zobowiązują się dążyć do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego. Celem tym może być prowadzenie przedsiębiorstwa. W takim przypadku s. Jest formą prawną przedsiębiorstwa. Formą prawną większych przedsiębiorstw ka-pitallstycznych jest najczęściej s. akcyjna. w prawie polskim istnieją cztery rodzaje s.: s. cywilna unormowana przepisami kodeksu cywilnego i trzy rodzaje s. handlowych unormowane przepisami kodeksu handlowego — s. Jawna, s. akcyjna i s. z ograniczoną odpowiedzialnością. Dwie ostatnie ze względu na strukturę nazwane są s. kapitałowymi.S. cywilna — powstaje na podstawie umowy, na mocy której wspólnicy zobowiązują się dążyć do osiągnięcia założonego celu gospodarczego przez działanie w określony sposób, przede wszystkim przez wniesienie wkładów. Mogą one polegać na wniesieniu własności rzeczy lub Innych praw albo na świadczeniu usług. Wspólny majątek uczestników Jest wyodrębniony w tym znaczeniu, że żaden z nich nie może nim rozporządzać. Wspólnik nie może też domagać się podziału tego majątku w okresie działalności s. S. cywilna nie ma osobowości prawnej. Za zobowiązania s. wspólnicy odpowiadają solidarnie. W braku odmiennej umowy każdy z nich Jest uprawniony i zobowiązany do prowadzenia spraw s. Jeżeli nie istnieje odmienna umowa lub uchwała wspólników, każdy z nich reprezentuje s. w takich granicach, w jakich Jest upoważniony do prowadzenia Jej interesów. S. cywilna wykorzystywana Jest Jako forma prawna wszelkiej wspólnej działalności gospodarczej, zwłaszcza zaś Jako forma prawna wspólnie prowadzonych zakładów indywidualnego rzemiosła oraz wspólnych przedsiębiorstw prywatnego przemysłu handlu.S. jawna Jest to s., którą prowadzi przedsiębiorstwo zarobkowe w większym rozmiarze, nie będąca inną s. handlową. Ma, podobnie Jak s. cywilna, wyodrębniony majątek, a wspólnicy również odpowiadają bez ograniczenia za długi s. Przepisy te mają na celu przystosowanie tej formy s. do potrzeb większych przedsiębiorstw. W polskiej praktyce gospodarczej s. jawna nie znajduje zastosowania. W krajach kapitalistycznych, oprócz s. Jawnej, Istnieje Jeszcze inny rodzaj s. nie mającej osobowości prawnej, przystosowanej do potrzeb większych przedsiębiorstw, a mianowicie s. komandytowa. W s. komandytowej część Jej udziałowców (a przynajmniej Jeden) zwana komandytariuszami odpowiada za długi s. całym swoim majątkiem bez ograniczenia, a część wspólników (a co najmniej Jeden) ponosi odpowiedzialność za długi s. do wysokości określonej kwoty, zwanej sumą komandytową. . S. akcyjna Jest s. kapitało-wą. Powstanie Jej uzależnione Jest odzebrania kapitału zakładowego w for-mie wkładów założycieli lub publicznejsubskrypcji. Założyciele i subskrybenciotrzymują akcje (papiery wartościoweświadczące o ich udziale w kapitale s.)równej wartości nominalnej, w ilości przewidzianej w statucie s. w zasadzie odpowiedniej do wysokości wkładów kapitałowych. S. akcyjna jest osobą prawną. Akcjonariusze nie odpowiadają za zobowiązania s. Akcje są zbywalne, stąd wstąpienie i wystąpienie ze s. Jest bardzo łatwe. Organami s. są: zarząd, będący organem stałego zarządzania i reprezentujący s. w obrocie, rada nadzorcza,komisja rewizyjna, będące organami nadzoru i kontroli, walne zgromadzenie akcjonariuszy (organ najwyższy s.), do kompetencji którego należy powoływanie innych organów s., zmiany statutu, rozwiązanie s. itd. S. akcyjna rzadko występuje w gospodarce socjalistycznej. Formę tę Jednak mają pewne przedsiębiorstwa państwowe, których działalność wiąże się z obrotem zagranicznym, np. Bank Handlowy w Warszawie, Przedsiębiorstwo Transportowo-Spedycyjne C. Hartwig, Przedsiębiorstwo Handlu Zagranicznego „Dal”.W ustroju kapitalistycznym forma s. akcyjnych Jest szeroko wykorzystywana przez duże przedsiębiorstwa, przede wszystkim dzięki temu, że wstąpienie do s. akcyjnej nie pociąga za sobą odpowiedzialności za długi s., a zatem ryzyko akcjonariuszy ogranicza się tylko do sumy zapłaconej za akcje. Ponadto zaletą tej formy prawnej Jest łatwość wstąpienia i wystąpienia ze s., które następują przez nabycie lub zbycie akcji. Forma s. akcyjnej odegrała istotną rolę w procesie koncentracji centralizacji kapitału, na co zwrócił uwagę K. Marks. . S. z ograniczoną odpowie-dzialnością Jest również s. kapi-tałową, mającą osobowość prawną. Wy-magany do Jej założenia kapitał zakła-dowy Jest mniejszy niż Jego minimumwymagane w s. akcyjnej. Udziały kapitału zakładowego (dokumenty uprawniające do uczestniczenia w kierownictwie partycypacji w zyskach s.) są trudniej zbywalne, gdyż nie mogą być na nie wystawiane dokumenty na okaziciela lub na zlecenie. Zapewnia to większą stabilność składu osobowego udziałowców niż w s. akcyjnej. Struktura organów s. z ograniczoną odpowiedzialnością Jest analogiczna do struktury organów s. akcyjnej. W gospodarce socjalistycznej, w przeciwieństwie do kapitalistycznej, forma s. z ograniczoną odpowiedzialnością jest mało wykorzystywana stosowana przez niektóre tylko przedsiębiorstwa handlu zagranicznego. W ustroju kapitalistycznym korzystają z niej wielkie i średnie przedsiębiorstwa. W organizacjach kartelowych typu syndykacklego w formie s. z ograniczoną odpowiedzialnością tworzone są biura sprzedaży produkcji przedsiębiorstw skartellzowanych.SPRAWOZDAWCZOŚĆ STATYSTYCZNA, forma (system) przekazywania informacji statystycznych (demograficznych, społecznych, gospodarczych ltp.) y. badanych jednostek gospodarki narodowej do jednostek prowadzących bada-nla statystyczne.no przekazywania Informacji najczęściej stosowane są formularze sprawozdawcze. Wypełniony formularz Jest sprawozdaniem statystycznym składającym się z następujących części: . tytułowo-adre-sowej, w której podawana Jest nazwa i adres badanej jednostki, przynależność do odpowiedniej jednostki nadrzędnej, numer statystyczny Jednostki, symbol i nazwa sprawozdania statystycznego, okres którego dotyczy sprawozdanie ltp.; . podstawowej, w której zawarte są dane statystyczne, ujęte zazwyczaj w formie tablic; . zawierającej potwierdzenie wiarygodności danych sprawozdawczych podpisami upoważnionych osób (przygotowującej sprawozdanie, kierownika badanej jednostki, głównego księgowego). Oprócz formularzy sprawozdawczych stosowane są w coraz szerszym zakresie Inne formy sprawozdawczości, np. meldunki przesyłane dalekopisem, dziurkowane taśmy i karty, taśmy magnetyczne. W miarę postępu mechanizacji automatyzacji prac ewldencyjno-sprawozdawczych te ostatnie typy przekazywania informacji statystycznych odgrywać będą coraz większą rolę w systemie obiegu informacji. S.s., a w konsekwencji także sprawozdania statystyczne mogą być klasyfikowane zależnie od rodzaju badanej jednostki na sprawozdania jednostkowe. Jeśli dotyczą Jednostek elementarnych badanej zbiorowości i na sprawozdania zbiorcze, Jeśli dotyczą grup jednostek elementarnych, wchodzących np. w skład Jednostki administracyjnej wyższego szczebla. Inny podział s.s. bierze pod uwagę jej zakres i przeznaczenie. Wyodrębnia się np. sprawozdawczość resortową, dotyczącą tylko jednostek podległych właściwemu resortowi i sporządzaną na użytek tego resortu; sprawozdawczość centralną, obejmującą wszystkie jednostki gospodarki narodowej i przeznaczoną bezpośrednio dla centralnej Instytucji, organizującej badania statystyczne w kraju. W zależności od kryterium czasu s.s. można dzielić na dekadową, miesięczną, kwartalną, roczną ltp. Ze względu na częstotliwość sporządzania rozróżnia się s.s. bieżącą, okresową i jednorazową.W warunkach gospodarki polskiej istnieje centralnie zorganizowany system s.s. W ogólnokrajowym systemie s.s. mogą być rozróżniane układy branżowe, terytorialne, administracyjne ltp. Instytucją powołaną do organizowania i nadzorowania systemu s.s. jest GUS. Podstawą do jej sporządzania są: . ujęcie danego sprawozdania w rejestrze badań statystycznych prowadzonym przez GUS, oznaczające zgodę na jego wprowadzenie; . Instrukcje i formularze wydawane przez GUS lub w porozumieniu z nim; . obowiązujące systemy klasyfikacji definicji statystycznych. S.s. wprowadzona bez uzgodnienia z centralnym organem statystyki państwowej Jest nielegalna („dzika”). Zgodnie z przepisami prawnymi osoby odpowiedzialne za Jej wprowadzenie podlegają sankcjom karnym. Obowiązki i uprawnienia GUS w zakresie organizacji s.s. określone są w ustawie o statystyce państwowej. STAGNACYJNE TENDENCJE W KAPITALIZMIE, teoria s.t. w k. ukształtowała się w latach -tych pod wpływem kryzysu — długotrwałej depresji Jako próba wyjaśnienia przyczyn zahamowania tempa wzrostu gospodarczego; zwolennicy tej teorii utrzymywali, że przyczyną zahamowania tempa wzrostu Jest utrata dawnych możliwości ekspansji wewnętrznej (Jako skutek spadku stopy przyrostu naturalnego i rzekomo powszechnego przechodzenia do kapltało-oszczędnych form postępu technicznego) oraz zewnętrznej (zakończenie podziału świata między największe mocarstwa imperialistyczne); miały to być zjawiska długookresowe, zależne nie od ustroju społecznego, lecz od faktu osiągnięcia wysokiego poziomu ekonomicznego i wysokiej akumulacji w poprzednich okresach. Teoria s.t. w k. jest określana czasem Jako teoria dojrzałości gospodarczej. Geneza tej teorii sięga Jeszcze XIX w., gdy w pracach J. S. Milla ( — ) zjawia się zapowiedź ery „stagnacji”, którą rozpatrywał w duchu bliskim najnowszym teoriom ekonomistów burżuazyj-nych Jako wyniku przesuwania środków pozostałych po zaspokojeniu podstawowych potrzeb materialnych do sfery niematerialnej; obecnie koncepcja ta Jest broniona m. in. przez francuskiego ekonomistę J. Fourastie (ur. ), który twierdzi, że rozwój gospodarczy dokonuje się w coraz większym stopniu dzięki wzrostowi tzw. sfery „trzeciej” (usług), gdyż rzekomo potrzeby związane z zaopatrzeniem w produkty sfery „pierw-t szej” (rolnictwo i przemysł wydobywczy) są już zaspokojone, a — sfery „drugiej” (przetwórstwo) zbliżają się do punktu zaspokojenia. Ponieważ sfera trzecia nie wymaga dużych inwestycji, potrzebne będą relatywnie zmniejszające się wielkości akumulacji. Postęp gospodarczy mierzony tradycyjną miarą ilości produktów wytwarzanych w gospodarce narodowej musi więc nieuchronnie ulegać zwolnieniu. Poglądy Fourastlś są rozwinięciem Idei głoszonych wcześniej przez C. Clarka (ur. ), którego można uważać za prekursora takiej interpretacji postępu. Bardziej tradycyjna i obecnie mniej popularna wersja s.t. w k. reprezentowana przez A. Hansena (ur. ) i P. Sweezego (ur. ) i in. nawiązuje do krytyki automatyzmu gospodarczego J. M. Keynesa ( — ); autorzy cl sformułowali poglądy Keynesa (czego on sam nie zrobił) w ogólną teorię zahamowania wzrostu z powodu zmniejszającej się sprawności kapitału, wynikającej z charakterystycznego dla współczesnego kapitalizmu ograniczenia możliwości ekspansji. Hansen sądzi, że takimi środkami, Jak pobudzanie inwestycji przez interwencję państwa, można rozsunąć wąskie granice, które dla współczesnego kapitalizmu stwarza tendencja do stagnacji. Sweezy twierdzi, że w obrębie ustroju kapitalistycznego poważniejsza poprawa Jest niemożliwa i wiąże to twierdzenie z prawem tendencji zniżkowej stopy zysku wykrytym przez Marksa. Argumenty zwolenników s.t. wk. są nieprzekonujące, gdyż nie zdołali oni dowieść słuszności tezy o ograniczonych możliwościach ekspansji zewnętrznej ani też wpływu zahamowania wzrostu liczby ludności na tempo wzrostu gospodarczego oraz powszechności kapitałooszczędnego postępu technicznego. Poważnym brakiem w ich teorii wydaje się być niedocenianie wpływu takiego czynnika, Jak monopolizacja, która w zahamowaniu wzrostu w okresie międzywojennym przewlekaniu depresji w latach -tych odegrała podstawową rolę. Przyspieszenie wzrostu w latach powojennych spowodowało osłabienie wpływu teorii dojrzałości na teorię ekonomiczną w krajach kapitalistycznych. Paradoksalnym odbiciem tej teorii w epoce rywalizacji dwóch systemów światowych są ponawiane próby zastosowania Jej Jako „dowodu”, że kraje socjalistyczne rozwijają produkcję szybciej od krajów kapitalistycznych dlatego, że są mniej dojrzałe. Tempo wzrostu krajów socjalistycznych wg tych przepowiedni ma ulec poważnemu zwolnieniu zanim jeszcze osiągną one rozwój obecnie przodujących krajów kapitalistycznych. Teorię stagnacyjną, która powstała jako narzędzie krytyki kapitalizmu, wykorzystuje się obecnie Jako teorię „ponadustrojową” do walki ideologicznej z socjalizmem. Rozpowszechnił się w pewnym stopniu pogląd, nie łączący s’ę bezpośrednio z s.t. w k., o krzywej logistycznej rozwoju, z której wynikałoby, że tempo wzrostu niezależnie od formy ustroju zbliża się asymptotycznie do zera; Jest to w istocie rzeczy nowa wersja prawa zmniejszających się przychodów, rozszerzająca Jego działanie na cały rozwój ekonomiczny. Teza o krzywej logistycznej rozwoju nie została dowiedziona za pomocą badań empirycznych, które mogłyby być uznane za Przekonywające. Logiczne błędy tej tezy Polegają na Jednostronnym wysuwaniu na pierwszy plan, Jako sił napędowych rozwoju, ekstensywnej ekspansji, przy nie usprawiedliwionym pominięciu efektów Intensyfikacji, postępu technicznego itd., które w dotychczasowym rozwoju odgrywały zawsze większą rolę niż metody ekstensywne. Teoria o nieuchronnej stagnacji tempa wzrostu nie bierze pod uwagę możliwości świadomego rozwijania tradycyjnych bodźców rozwoju, chociaż takie możliwości istnieją; świadczy o tym m. in. właśnie tempo rozwoju krajów socjalistycznych, które przewyższa tempo, jakie kiedykolwiek w długich okresach mogło być uzyskane w kapitalizmie. Rewolucja naukowo-techniczna spowodowała z kolei gwałtowny wzrost roli bodźców rozwoju związanych z postępem technicznym. Skala i tempo rewolucji naukowo-technicznej przekreślały przewidywania nieuchronnego, ogólnego spadku tempa rozwoju nawet w najwyżej gospodarczo rozwiniętych krajach kapitalistycznych. w krajach socjalistycznych rewolucja ta stwarza szansę utrzymania szybszego niż w kapitalizmie tempa wzrostu wyrównania istniejących obecnie różnic w poziomie ekonomicznym.