SIŁA NABYWCZA PIENIĄDZA

SIŁA NABYWCZA PIENIĄDZA

ilość towarów otrzymywanych w zamian za jednostkę pieniądza. Absolutne rozmia­ry tej wielkości można by wyrazić tyl­ko podając kolejno ilości wszystkich to­warów, które kupuje się za jednostkę pieniądza.W praktyce poprzestaje się na ujmowa­niu zmian s.n.p. za pośrednictwem ogólnego poziomu cen, wy­rażanych przez ruch ogólnego wskaźni­ka cen. Ogólny poziom cen odzwier­ciedla odwrotność poziomu s.n.p. Wzrost ogólnego wskaźnika cen oznacza odpo­wiedni spadek s.n.p., spadek zaś ogólne­go wskaźnika cen — odpowiedni wzrost s.n.p. Sji.p. odzwierciedla Jedynie o g -n y wskaźnik cen; wskaźniki cząstkowe, Jak wskaźnik kosztów utrzymania, cen detalicznych, cen hurtowych, wykazują zmiany ł.siły nabywczej dochodów i ka­pitałów poszczególnych warstw i klas społeczeństwa. Ze stosunku s.n.p. do po­ziomu cen wynika, że czynniki określa­jące wysokość cen i ich zmiany wyzna­czają jednocześnie s.n.p. i Jej zmiany. Czynniki te występują zarówno po stro­nie towarów (wartość towarów, ich po­daż, wolnokonkurencyjna czy monopoli­styczna struktura rynku itd.), jak i po stronie pieniądza (wartość pieniądza, pie­niężny, czyli efektywny popyt itd.). W marksistowskie] ekonomii polityczne] za­gadnienia czynników określających wiel­kość s.n.p. wyczerpuje teoretycznie pro­blematyka wartości i cen. Ekonomia wul­garna nie rozróżnia s.n.p. i jego warto­ści, używając tych pojęć zamiennie, tak jak nie rozróżnia cen i wartości towa­rów.SIŁA ROBOCZA, suma uzdolnień fizycz­nych i duchowych człowieka, jakimi rozporządza on przy pracy zarównocharakterze produkcyjnym ]ak niepro­dukcyjnym. Z punktu widzenia produk­cji s.r. stanowi podstawowy czynnik wytwarzania, główną siłę wytwórczą spo­łeczeństwa. S.r. jako zdolność do pracy, jako praca potencjalna, określa możli­wości wytwórcze subiektywnego czynni­ka produkcji, podobnie jak zdolności produkcyjne urządzeń określają możli­wości te w stosunku do obiektywnych czynników wytwórczych. Nieodłączność s.r. od żywego organizmu ludzkiego po­woduje uzależnienie jej reprodukcji od zapewnienia pracującym warunków nie­zbędnych do życia. Fizjologiczne mini­mum, czyli suma nakładów niezbędnych do utrzymywania człowieka przy życiu w stanie zdrowia umożliwiającym pracę, stanowi minimalną granicę nakładów na reprodukcję s.r. Jednocześnie naturalne właściwości organizmu ludzkiego okreś­lają maksymalną granicę wykorzystania s.r., a więc maksymalny czas pracymaksymalną jej Intensywność. Ponie­waż prace wykonywane w społeczeństwie różnią się znacznie między sobą pod względem złożoności, uciążliwości, inten­sywności itp. do ich wykonywania nie­zbędna jest .różnorodna s.r., wymagająca niejednakowego stopnia przygotowania oraz zużywająca się w różnym tempie; fakt ten stanowi podstawę zróżnicowa­nia nakładów niezbędnych do reproduk­cji różnorodnej s.r.Sposób włączania s.r. do procesów pro­dukcyjnych oraz metoda pokrywania nakładów niezbędnych do jej reproduk­cji zmieniają się w istotny sposób zależ­nie od charakteru własności środków wytwarzania. Własność środków pro­dukcji skupiona w rękach poszczegól­nych, bezpośrednich wytwórców stano­wi podstawę indywidualnej wytwórczo­ści, w której każdorazowe połączenie s.r. ze środkami wytwarzania nosi charakter techniczny. Reprodukcję s.r. zapewnia odpowiedni podział produktu dokonywa­ny przez wytwórcę-właśclciela. Oddziele­nie środków produkcji od s.r. powoduje występowanie różnych Je] typów. Dla niewolnictwa typowe Jest włączanie s.r. do produkcji dzięki przywłaszczeniu jej nosiciela przez posiadacza środków produkcji za pomocą kupna lub prze­mocy; troska o zapewnienie reprodukcji s.r. należy wtedy do właściciela niewol­ników.Pańszczyznę okresu feudallzmu cha­rakteryzuje wykorzystywanie s.r. przez feudała w formie tzw. powinności opie­rających się na przymusie pozaekono­micznym; reprodukcja s.r. należy do chłopa pańszczyźnianego, przy czym źródło pokrywania niezbędnych do tego nakładów stanowi praca w wydzielonym dla chłopa gospodarstwie, praca odręb­na od wykonywanej na rzecz feudała. Podstawę ustroju kapitalistycznego sta­nowi wolna s.r., całkowicie oddzielona od środków wytwarzania; włączanie Jej do produkcji ma charakter ekonomiczny, odbywa się w formie kupna-sprzedaży s.r. Podobnie jak każdy towar s.r. po­siada w kapitalizmie oprócz wartości użytkowej, którą jest zdolność do wy­twarzania dóbr użytkowych i tworzenia wartości, także wartość określoną przez czas społecznie niezbędny do jej reprodukcji, a więc czas potrzebny do wytworzenia dóbr i usług niezbędnych do reprodukcji s.r. W odróżnieniu od wszystkich towarów o wartości s.r. de­cyduje, oprócz elementów produkcyj­nych, fizjologicznych, tzw. element his­toryczny lub socjalny. Realizowana przez pracownika najemnego w formie płacy wartość s.r. stanowi główne źródło Je­go utrzymania, warunek reprodukcji s.r. Przeszkody w sprzedaży s.r. w warun­kach kapitalizmu prowadzą nie tylko do marnotrawstwa tego podstawowego czyn­nika produkcji, ale podważają możliwo­ści do życia robotników najemnych. Spo­łeczna własność środków wytwarzania w gospodarce socjalistycznej stanowi podstawę likwidacji towarowego charak­teru s.r. W dalszym ciągu Jednak wystę­puje oddzielenie s.r. od własności środ­ków wytwarzania, wyrażające się m. in. w konieczności jej reprodukcji głównie na rachunek pracownika, jakkolwiek bar­dzo istotną rolę w kształtowaniu kwali­fikacji, ochronie zdrowia i rozwoju ogól­nego poziomu kultury pracownika od­grywają świadczenia ze społecznych fun­duszów spożycia. Ponieważ wysokość pła­cy w warunkach socjalizmu zależy w znacznym stopniu od ilości i jakości pra­cy wykonywanej przez poszczególnych pracowników, możliwości prostej i roz­szerzone] reprodukcji ich s.r. wiążą się ze stopniem jej wykorzystania, ze stop­niem przekształcenia pracy potencjalnej w rzeczywistą.Zastosowanie s.r. w procesie produkcyj­nym przynosi od zarania dziejów rezul­taty wyższe od nakładów niezbędnych do jej reprodukcji; różnica ta — produkt dodatkowy — stanowi źródło pokrywa­nia kosztów reprodukcji s.r. finansowa­nych z funduszy społecznych oraz źród­ło akumulacji. W społeczeństwach antagonistycznych produkt dodatkowy przywłaszczany w różnych formach przez klasy wyzyskujące stanowi podstawę ich bytowania. Podział na produkt niezbęd­ny i dodatkowy Jest najbardziej zobiek­tywizowany przy towarowym charakte­rze s.r. w warunkach kapitalizmu, kiedy różnica między wartością s.r. a warto­ścią nowo wytworzoną dzięki Je] zasto­sowaniu przyjmuje postać wartości dodatkowe].W planowaniu gospodarczym s.r. zalicza-na jest do podstawowych elementówPlanu; poświęca się Jej Jedną z czterechgłównych części bilansu gospodarki na-rodowej, mianowicie bilans siły roboczej.SKALA PRODUKCJI: . ilość lub war­tość wytworzonych produktów, . skala procesu produkcyjnego wytwarzanych wyrobów lub ich części składowych. W pierwszym znaczeniu pojęcie „s.p.” stosujemy do określenia wielkości pro­dukcji wytwarzanej w różnych okresach przez różne Jednostki gospodarujące, ga­łęzie przemysłu lub całą gospodarkę na­rodową, w drugim zaś do określenia wielkości procesów produkcyjnych. Zwiększenie s.p. przedsiębiorstwa i gałę­zi wywiera istotny wpływ na ekonomicz­ne wyniki działalności przez możliwość uzyskania korzyści z masowych opera­cji, wzrost stopnia wykorzystania zdol­ności produkcyjnych, wzrost masy aku­mulacji, zysku i ogólną maksymalizację efektów działalności produkcyjnej osiąg­niętych przez gospodarkę narodową. Skala procesu produkcyjnego ma podsta­wowe znaczenie w kształtowaniu się kosztów produkcji, występuje bowiem zależność między skalą procesu a Jego organizacją, stosowanym wyposażeniem technicznym oraz technologią produkcji. Wysoko wydajne, wyspecjalizowane ma­szyny urządzenia oraz nowoczesne tech­nologie stają się opłacalne pod warun­kiem prowadzenia procesu produkcyjne­go o odpowiedniej skali. Ponieważ w przypadku produkcji wyrobów o złożo­nej konstrukcji (np. wyroby przemysłu maszynowego) pracochłonność wykona­nia poszczególnych części i elementów wyrobów jest różna, stąd też różne będą optymalne skale ich procesów produk­cyjnych. Podobnie rzecz się ma ze sto­sowaniem określonych technologii, któ­re zależą od skali procesu produkcyjne­go. Będą to więc wielkości różne dla odmiennych technologii, inne np. dla od­lewnictwa, obróbki plastycznej, obróbki skrawaniem i montażu stosowanego w przemyśle maszynowym przy wytwarza­niu większości Jego wyrobów. Dlatego też optymalizacja skali procesu produkcyjnego wymaga rozwiązania skomplikowanych problemów związanych z poszukiwaniem optymalnej skali wy­twarzania poszczególnych elementów wy­robów oraz różnych faz technologicz­nych. W wyniku tego można ustalić optymalną strukturę procesów produk­cyjnych (co wiąże się ściśle ze specjali­zacją produkcji i kooperacją) oraz uzys­kać optymalną s.p. poszczególnych przed­siębiorstw i gałęzi.SIŁY WYTWÓRCZE, techniczna strona produkcji dóbr materialnych, wyrażająca stosunek człowieka do przyrody, której przedmioty przekształca on w procesie produkcji; obejmują środki produkcji (często wymienia się tylko narzędzia pra-. cy) oraz ludzi posługujących się nimi, dzięki posiadanemu doświadczeniu i na­wykom produkcyjnym, w procesie pro­dukcji dóbr materialnych. Najbardziej zmiennym czynnikiem s.w. są — środki pracy (narzędzia pracy); rozwój s.w. roz­poczyna się zawsze od ich udoskona­lenia; charakteryzują one zarówno po­ziom, jak i charakter s.w. społeczeństwa. Na podstawie znajomości środków pra­cy, jakimi posługuje się dane społeczeń­stwo, można określić jego ogólny roz­wój. Ważne, przełomowe udoskonalenia techniczne są czynnikiem rozwoju spo­łeczeństwa. O poziomie rozwoju danego społeczeństwa świadczy nie tylko to, co ono produkuje, ale przede wszystkim w jaki sposób produkuje, Jakimi narzę­dziami posługuje się w procesie wytwa­rzania dóbr materialnych. Dlatego pre­historia społeczeństwa ludzkiego dzieli się na epoki w zależności od rodzaju stosowanych narzędzi, np. epoka kamie­nia łupanego, gładzonego, brązu. Ro­dzaj narzędzi wpływa nie tylko na po­ziom s.w. społeczeństwa, ale także na ich charakter, a przez to również na rodzaj stosunków produkcji stanowią­cych społeczne podłoże produkcji dóbr materialnych. Np. kij grzebalny i mo­tyka w rolnictwie świadczą o wspólnej gospodarce ludzi na roli, i o warunkach, które wykluczały Istnienie własności prywatnej. Konny pług żelazny sprawił, że możliwa była indywidualna gospodar­ka chłopska, z kolei zaś dla wielkiej gos­podarki rolnej w czasach współczesnych materialną przesłankę stanowi np. ciąg­nik i kombajn. Mimo że narzędzia pra­cy stanowią najbardziej zmienny i re­wolucyjny czynnik s.w., Jednak podsta­wową s.w. zawsze był i pozostanie czło­wiek i Jego umiejętności produkcyjne. Gromadzi on stale doświadczenia pro­dukcyjne i doskonali narzędzia wytwór­cze oraz metody i organizację produk­cji. adna najdoskonalsza nawet maszy­na, która zresztą również Jest dziełem rąk i myśli człowieka, nie potrafi cał­kowicie wyeliminować ani zastąpić czło­wieka myślącego.S.w. stanowią Jedność środków produkcji ludzi. Ludzie zmieniając i doskonaląc swoje narzędzia i metody pracy oraz przekształcając za ich pomocą przyrodę, zmieniają się przy tym sami, doskonalą swoje zdolności produkcyjne, a tym sa­mym zmieniają swoje społeczeństwo. Materialną podstawą historii społeczeń­stwa ludzkiego Jest rozwój Jego s.w.SIŁA NABYWCZA LUDNOŚCI, możność nabycia przez ludność określonej ilości dóbr i usług, wyrażona sumą pieniędzy i otwartych kredytów, znajdujących się w danym momencie w dyspozycji ludno­ści; przy porównywaniach w czasie nale­ży przyjmować nie zmiany nominalne tej sumy, lecz zmiany Jej wartości real­nej, tzn. z uwzględnieniem wahań cen artykułów i usług nabywanych przez ludność. Jest to tym ważniejsze, że za­zwyczaj przedmiotem zainteresowania Jest nie stan s.n.l. w jakimś momencie, lecz Jej przepływ w pewnym okresie, ponieważ zestawia się Ją z dopływem na rynek dóbr i usług, którymi musi być równoważona. Ostatecznym źródłem s.n.l. Jest przeznaczona do spożycia indywi­dualnego część dochodu narodowego. S.n.l. w danym okresie składa się z: . s.n.l. wytworzonej w tym okresie, będą­cej udziałem w dochodzie narodowym, głównie w formie płac i Innych docho­dów z tytułu pracy oraz dochodów z własnego gospodarstwa produkcyjnego (gospodarka drobnotowarowa); . zaku­mulowanej s.n.l. z okresów poprzednich, np. podjęte oszczędności; . uruchomio­nej zaliczkowo s.n.l. z okresów przy­szłych (akumulacja ujemna w postaci za­ciągniętej pożyczki). Tak powstała suma sji. . dzieli się na: . s.n.l. zrealizowaną, tj. zużytą na zakup dóbr i usług; . s.n.l. pokrywającą zaliczkowe uruchomienie s.n.l. w ubiegłych okresach (akumulacja wsteczna w postaci spłaty długów kre­dytów); . s.n.l. zakumulowaną na okre­sy następne (złożone oszczędności itp.). Pozycje ( ) i ( ) w jednym i drugim przy­padku można podawać brutto lub netto. Z wymienionych pozycji można plano­wać z dokładnością, odpowiadającą in­nym wielkościom planu, tylko pozycję ( ); Inne pozycje raczej się przewiduje, z możliwością znacznie większych odchy­leń, zależnych od postępowania ludno­ści; jest to źródło niepewności w sytua­cji rynkowej. SOWCHOZ państwowe przedsiębiorstwo (gospodar­stwo) rolne w Związku Radzieckim. Za­równo ziemia, wszystkie środki produk­cji, Jak i wytworzone w s. produkty sta­nowią własność państwa; robotnicy wy­nagradzani są w formie płacy roboczej. S. jest wielkim, wysoce zmechanizowa­nym i najczęściej wyspecjalizowanym gospodarstwem rolnym. W zależności od warunków glebowo-klimatycznych po­szczególne s. specjalizują się w produk­cji zbóż, bawełny, buraków cukrowych, w chowie bydła, trzody chlewnej, ko­ni, owiec, w drobiarstwie itp. Ostatnio wiele s. powstało na ziemiach nowo za­gospodarowanych. W istniały w ZSRR s., zatrudniające ok. tys. osób; zajmowały one , % ogólnej po­wierzchni użytków rolnych. S. są stero­wane i zarządzane centralnie, na pod­stawie planu produkcyjno-flnansowego. Ostatnio dokonane zmiany zmierzają do większego usamodzielnienia przedsię­biorstw i zwiększenia roli bodźców i eko­nomicznych instrumentów zarządzania.

[Głosów:1    Średnia:3/5]

Comments

comments