SAMORZĄD ROBOTNICZY

SAMORZĄD ROBOTNICZY

SAMORZĄD ROBOTNICZY, forma przedstawicielstwa pracowników powoła­na do reprezentowania ich Interesów i współzarządzania przedsiębiorstwem. S.r. w obecnej postaci ukształtował się w Polsce w 1956—58. Dążenie do zwięk­szenia udziału mas w procesach rządze­nia jest jedną z zasad socjalizmu. W Pol­sce zwiększanie się udziału robotników w zarządzaniu gospodarką narodową na­stępuje już w pierwszych latach po wojnie. Wyrażało się ono początkowo w żywiołowym uczestnictwie robotników w przeprowadzaniu podstawowych re­form społecznych, tworzeniu aparatu partyjnego państwowego, a także w udziale w zarządzaniu przedsiębiorstwa­mi przez tworzenie rad zakładowych, komitetów fabrycznych, a od 1946 orga­nizowania ogólnozakładowych wydzia­łowych narad wytwórczo-technicznych. Na początku lat 50-tych nastąpiło pewne ograniczenie bezpośrednich form udzia­łu robotników w zarządzaniu; ekspono­wano natomiast bardziej funkcje mobi­lizacyjne organizacji społecznych. Od 1954 rola czynnika społecznego ponownie wzrasta, co wyraża się przyznaniem or­ganizacjom partyjnym w przedsiębior­stwach prawa kontrolowania administra­cji oraz zwiększeniem roli narad pro­dukcyjnych przez nadanie im charakteru produkcyjno-ekonomlcznego. Pierwszą instytucją s.r. były rady ro­botnicze, powoływane początkowo samo­rzutnie przez załogi robotnicze w 195C, które po wejściu w życie ustawy sejmo­wej z 19 XI 1956 stały się zalecaną formą udziału załogi w zarządzaniu przedsię­biorstwem. Rady robotnicze otrzymały wówczas uprawnienia do podejmowania decyzji, sprawowania funkcji kontrol­nych i opiniodawczych. Zbiegło się to z posunięciami decentralizacji w syste­mie planowania zarządzania gospodar­ką i przyczyniło się do zwiększenia efektywności ekonomicznej oraz pogłę­bienia demokratyzacji stosunków spo­łecznych w przedsiębiorstwie, co m. in. wyrażało się ustawowo przewidzianym udziałem robotników w składzie rady robotniczej.Pierwsze 2 lata funkcjonowania rad ro­botniczych dowiodły potrzeby regulacji wielu problemów, m. in. wzajemnych stosunków między organizacjami spo­łecznymi i między radą robotniczą a ad­ministracją gospodarczą. Ustawa sejmo­wa z 20 XII 1958 powołała Konferencję Samorządu Robotniczego jako naczelny organ s.r., koordynujący działalność wszystkich podstawowych komórek przedstawicielskich załogi. Organami s.r. od 1958 są: KSR, rada robotnicza, pre­zydium rady robotniczej oddziałowe rady robotnicze. W skład KSR wchodzą obecnie członkowie rady robotniczej, rady zakładowej związków zawodowych, komitetu zakładowego (egzekutywy) PZPR, przedstawiciele zakładowych kół ZMS i NOT. Wg ustawy instancje związ­ków zawodowych sprawują stały nadzór nad s.r. i mają troszczyć się o dalszy Jego rozwój. Związkom zawodowym przekazano także reprezentowanie s.r. w sporach z administracją gospodarczą w komisjach rozjemczych.poszczególne organy s.r. działają w za­kresie określonym przez ustawę lub inne przepisy prawne. Do kompetencji KSR należy: uchwalanie zakładowych regula­minów pracy, podejmowanie uchwał w sprawie podziału funduszu zakładowego lub przekazanie tej sprawy do decyzji załogi, ustalanie regulaminu w sprawie przyznawania premii ze środków fun­duszu zakładowego, decydowanie w sprawach zakładowego budownictwa mieszkaniowego oraz urządzeń socjal­nych i kulturalnych, zatwierdzanie wy­boru przewodniczącego i sekretarza ra­dy robotniczej, a w przypadku powoła­nia prezydium rady robotniczej — za­twierdzenie prezydium. Do KSR należy także sprawowanie nadzoru i kontroli nad działalnością gospodarczą przedsię­biorstwa, ustalanie zasadniczych kierun­ków Jego rozwoju (m. in. opiniowanie projektów wskaźników rocznych planów i projektów planów wieloletnich) oraz usprawnianie Jego działalności gospo­darcze].Do zakresu działania rady robotniczej — wybieranej przez całą załogę — należy m. in. organizowanie wykonania uchwał KSR, sprawowanie bieżącej kontroli nad działalnością gospodarczą i finansową przedsiębiorstwa i Jego administracji. Ponadto wiele bardziej szczegółowych uprawnień mają prezydia rad robotni­czych, oddziałowe rady robotnicze, a także komisje problemowe rady. Akty normatywne regulują także spra­wę zasad powoływania i funkcjonowa­nia poszczególnych organów s.r. (m. in. częstotliwości posiedzeń, składania spra­wozdań załodze), wzajemnych stosunków między nimi oraz stosunków między or­ganami sj. a administracją gospodarczą. Uprawnienia s.r. nie naruszają zasady jednoosobowego kierownictwa w przed­siębiorstwie. Dyrektor Jest obowiązany do wykonywania uchwał organów s.r., Jeśli nie są one sprzeczne z obowiązują­cymi go przepisami prawnymi. Działalność s.r. Jest w warunkach pań­stwa socjalistycznego przejawem zmie­rzającym do racjonalizacji procesów gos­podarczych oraz pogłębienia procesów demokratyzacji. Te dwie zasadnicze funkcje s.r. określa się często Jako or-ganlzacyjno-gospodarczą i społeczno-wy-chowawczą. Pełnienie funkcji organiza-cyjno-gospodarczej odbywa się w trzech płaszczyznach: 1. w procesach podejmo­wania decyzji dotyczących zadań plano­wych; 2. w bieżącym współzarządzaniu przedsiębiorstwem wraz z administracją zakładową; 3. w mobilizacji załogi do wykonywania zadań produkcyjno-ekono-mlcznych. Realizacja tych funkcji uza­leżniona jest — w świetle badań socjo­logicznych — od następujących czynni­ków: a) całego systemu zarządzania gospodarką, zwłaszcza zakresu autonomii przedsiębiorstwa, a tym samym zakresu swobody decyzji organów s.r.; b) stosun­ku administracji zakładowej do s.r.; c) wielkości uprawnień formalnych, kie­runków i form pracy oraz składu człon­kowskiego organów s.r.; d) społecznego wyrobienia i aktywności pracowników przedsiębiorstwa.Powszechnie stwierdzana potrzeba s.r. wynika — zdaniem Jego członków i za­łóg — z konieczności instytucjonalnego zabezpieczenia Ich interesów i zajmowa­nia się problemami produkcyjnymi i ekonomicznymi bezpośrednio interesu­jącymi załogi. Dotychczasowa działalność s.r. determinowana jest jednak raczej potrzebami ekonomiczno-produkcyjnymi, rozumianymi często Jako problemy na­tury formalno-administracyjnej, a w mniejszym zaś stopniu problemami so­cjalno-bytowymi i rzeczowymi aspekta­mi procesu pracy, w którym robotnicy bezpośrednio uczestniczą; tym samym wpływa to na niewystarczające jeszcze spełnianie funkcji społeczno-wychowaw­czej i niedostateczne wciąganie jak naj­większej liczby robotników do procesów zarządzania. Istotą funkcji społeczno–wychowawczej s.r. jest poszerzanie krę­gów aktywu zakładowego, kształtowania twórczej inicjatywy pracowników, łącze­nie interesu osobistego czy grupowego z interesem przedsiębiorstwa, branży, ca­łego państwa.Realizacja hasła demokracji robotniczej w formie s.r. związana Jest z postulata­mi ideologicznymi marksizmu-leninizmu i doświadczeniami nagromadzonymi w praktyce ruchu robotniczego. Są to tra­dycje odbiegające od teorii i praktyki tzw. społecznej partycypacji pracowni­ków, uznawanej w krajach kapitali­stycznych, której istotą jest dążenie do zapewnienia jedynie emocjonalnego prze­jęcia się celami przedsiębiorstwa, nie zaś zapewnienie rzeczywistego udziału wważnych decyzjach ekonomicznych i so­cjalnych. W państwach socjalistycznych powoływanie różnych form udziału załóg w zarządzaniu jest praktycznym przeja­wem realizacji zasady ludowładztwa w sferze produkcji.Wcielanie w życie postulatu udziału mas w rządzeniu w konkretnych warunkach historycznych może ulegać wypaczeniu skłaniając się do: 1. anarchosyndykaliz-mu, przejawiającego się w drugiej poło­wie XX w. w państwach socjalistycznych w tendencji do ograniczenia uprawnień władzy centralnej, państwowej (zwolen­nicy tej koncepcji postulują oddanie radzie robotniczej całej władzy w przed­siębiorstwie, traktowanym Jako własność grupy robotników w nim zatrudnionych); 2. technokratyzmu, modnego zwłaszcza na zachodzie i skierowanego przeciwko klasie robotniczej, walczącej o większe swobody demokratyczne (zwolennicy tej koncepcji postulują uczynienie z samo­rządu organu fachowej ekspertyzy, któ­rej zadaniem byłaby Jedynie pomoc ad­ministracji w rozwiązywaniu ważnych dla niej problemów); 3. dogmatyzmu, nie doceniającego potrzeby zwiększenia udziału robotników w zarządzaniu przed­siębiorstwem i uznającego system zarzą­dzania gospodarką za nie podlegający zmianom.Wraz z rozwojem gospodarki socjali­stycznej znaczenie s.r. wzrasta. W uchwa­le VI Zjazdu PZPR stwierdzono, że „Sa­morząd robotniczy staje się szczególnie ważnym czynnikiem umacniania roli klasy robotniczej w systemie kierowania gospodarką narodową, w wyzwalaniu rezerw, w szybszym i skuteczniejszym rozwoju inicjatyw społecznych. Reforma systemu planowania i zarządzania otwie­ra przed samorządem robotniczym nowe możliwości i zadania. Zmniejszenie za­kresu dyrektywności planowania przy równoczesnym wzmocnieniu znaczenia rozrachunku gospodarczego przedsię­biorstw wymaga podniesienia roli sa­morządu robotniczego. Wzrastać musi funkcja społeczno-wychowawcza samo­rządu robotniczego w umacnianiu demo­kracji robotniczej w przedsiębiorst­wach”.SAMORZĄD SPÓŁDZIELCZY, Oprócz samorządu lokalnego rad narodowych, tzw. samorządu specjalnego (zawodowego i gospodarczego), samorządu robotnicze­go samorządu chłopskiego, reprezento­wanego głównie przez kółka rolnicze, stanowi jedną z form socjalistycznego samorządu ludzi pracy w Polsce. Podstawę prawną spółdzielczości, a co za tym idzie s.s. zawiera art. 11 Kon­stytucji gwarantując ruchowi spółdziel­czemu poparcie i wszechstronną pomoc. Przepisy prawne określają spół­dzielnię jako „dobrowolne samorządne zrzeszenie prowadzą­ce działalność gospodarczą w ramach narodowego planu gospodarczego, a tak­że działalność społeczno-wychowawcza dla dobra swoich członków i Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej”. Wynika stąd. że s.s. — jak każda forma samorządu — cechuje się pewną samodzielnoś­cią i niezależnością, ale w gra­nicach określonych obowiązującym po­rządkiem prawnym, a przede wszystkim narodowym planem gospodarczym i do­brem państwa.S.s. działa w myśl starego, ale nadal aktualnego hasła spółdzielców: „swoje sprawy bierzemy w swoje ręce”. Hasło to, stanowiące istotę zasady s.s., wystę­puje obecnie w dwojakiej postaci, a mia­nowicie: w formie samorządu poszcze­gólnych spółdzielni, które wg tej zasady powinny mieć wystarczające uprawnienia do decydowania o swoich sprawach bez ingerencji czynników ze­wnętrznych, zarówno państwowych, jak związków spółdzielczych oraz w formie samorządu związków spółdzielczych. Ta ostatnia forma dopuszcza, na gruncie prawa polskiego, daleko idącą ingeren­cję związków i central spółdzielczych w sprawy i działalność poszczególnych spółdzielni. Ingerencyjne funkcje związ­ków i central mają doniosłe znaczenie z uwagi na fakt, że organizacje te otrzy­mują od państwa pewne kompetencje w zakresie publicznoprawnego nadzoru nad spółdzielniami.Samorząd danej spółdzielni może zatem podlegać pewnym ograniczeniom. Pocho­dzą one z dwóch źródeł: 1. ze strony organów państwowych; 2. właściwych organów związków i central spółdziel­czych.W teorii spółdzielczości i nauki prawa spółdzielczego dominuje pogląd, że dy­skusyjne wątpliwe jest doszukiwanie się analogii między ograniczeniami sa­morządu poszczególnych spółdzielni, po­chodzącymi od właściwych organów pań­stwowych, a ograniczeniami, Jakie na­kładają związki i centrale spółdzielcze. W praktyce społecznej Jednak i odczu­ciu działaczy samorządu poszczególnych spółdzielni oba rodzaje ograniczeń mają analogiczny sens społeczny, a przerosty w tym zakresie oceniane są Jednakowo ujemnie. Dowiodły tego m. in. empirycz­ne badania prowadzone w Spółdzielczym Instytucie Badawczym. Wspomniane ograniczenia należy jednak traktować Jako wyjątki od zasady sa­morządności, tzn. ustawowego prawa spółdzielni do demokratycznego powo­ływania własnych organów, prowadzenia własnej działalności i samodzielnego de­cydowania o sprawach z nią związa­nych.Istotnym elementem s.s. Jest samo­rząd członkowski ściśle związa­ny z zasadą demokratyzmu spółdzielcze­go. W myśl tej zasady: 1. każdy członek spółdzielni, zgodnie z przepisami statu­towymi, ma prawo wybierać i być wy­branym do organów spółdzielni, a zwła­szcza uczestniczyć (osobiście na zasa­dzie równości) w najwyższym organie spółdzielni, jakim jest walne zgromadze­nie (jest to organ przedstawicielski, uchwałodawczy, a także powołujący radę i ew. w zależności od postanowienia sta­tutu — zarząd, który następnie podlega nadzorowi rady); 2. ogół członków może bezpośrednio lub pośrednio uczestniczyć w podejmowaniu decyzji zarządzaniu sprawami spółdzielni, a przede wszyst­kim wykonywać społeczną kontrolę i stosować społeczną i statutową odpo­wiedzialność wobec zarządu i aparatu techniczno-administracyjnego. S.s. (ściś­lej: spółdzielni) w warunkach ustroju społeczno-gospodarczego Polski można zatem określić jako niezależność spół­dzielni od kierownictwa państwowego, polegającą na prawnej możliwości kie­rowania przez spółdzielnię własnymi sprawami (organizacyjnymi, gospodar­czymi, społeczno-wychowawczymi i kul­turalnymi) za pomocą własnych organów, w sposób wolny — w określonym pra­wem zakresie — od wiążących dyrektyw organów kierownictwa zewnętrzne­go.S.s. zajmuje ważne miejsce w spoleczno–politycznym i gospodarczym życiu Pol­ski. Dała temu wyraz m. in. uchwała VI Zjazdu PZPR: „Spółdzielczość stano­wi nieodłączne ogniwo socjalistycznego systemu społeczno-gospodarczego. Spół­dzielczość powinna spełniać poważną rolę w dalszym wyzwalaniu społecznych i gospodarczych możliwości środowisk, w których działa, a zwłaszcza w akty­wizowaniu społecznym i gospodarczym terenów nie uprzemysłowionych. Szcze­gólny nacisk winien zostać położony na umacnianie roli samorządu spółdzielcze­go jako formy zarządzania i kontroli społecznej szerokich rzesz członkow­skich oraz pobudzania inicjatywy spo­łecznej”.

[Głosów:1    Średnia:3/5]

Comments

comments