RYNEK PIENIĘŻNY

rynek kredytowy Jest kategorią ekonomiczną obejmującą całokształt zjawisk ścierania się popytu i podaży różnych form i rodzajów kapitału pożyczkowego na rynku pieniężnym na rynku kapitałowym. Przedmiotem transakcji na rynku kapitałowym są walory średnio- i długoterminowe oraz kredyty średnio- i długoterminowe. Na obydwu rynkach, tzn. na rynku pieniężnym i na rynku kapitałowym, podaż i popyt wpływają na koszty kredytu; kosztami tymi są: — stopa procentowa krótkoterminowa na rynku pieniężnym i długoterminowa na rynku kapitałowym. Wielkość te] ostatniej Jest zawsze wyższa od wielkości stopy krótkoterminowej, co związane Jest z mniejszym stopniem ryzyka straty zaangażowanego kapitału w pożyczkach na krótki okres niż w pożyczkach średnio- i długoterminowych. Zróżnicowanie stawek procentowych na obszarze każdego z tych dwóch rynków zależy od formy kredytu (waloru), terminu płatności, zdolności płatniczych kredytobiorcy i ew. udzielonego przez niego zabezpieczenia. Oprócz popytu i podaży na poziom krótko- i długoterminowej stopy procentowej oddziałuje bardzo poważnie polityka władz monetarnych przez ustalanie stopy procentowej banku centralnego (która jest stopą krótkoterminową) oraz stosowanie polityki dyskontowo-pożycz-kowej, przez regulowanie poziomu rezerw pieniężnych banków handlowych, zakup lub sprzedaż walorów na rynku pieniężnym (co nosi nazwę operacji otwartego rynku) przez bank centralny (na rachunek własny lub na rachunek skarbu państwa) i ew. za pomocą innych jeszcze posunięć, np. konwersji krótkoterminowych walorów państwowych na walory długoterminowe. Zmiany stopy procentowej krótkoterminowej wpływają zwykle (o ile władze nie uważają za stosowne temu przeciwdziałać) na poziom długoterminowej stopy procentowej. Wyraża się to wzrostem lub spadkiem kursów długoterminowych papierów wartościowych. Rynek pieniężny wywodzący się historycznie z uprawianego handlu pieniądzem (monetami i kruszcem) obejmuje transakcje wekslami handlowymi, wekslami i krótkoterminowymi bonami skarbowymi oraz różnorodne krótkoterminowe operacje kredytowe. Uczestnikami rynku pieniężnego są przede wszystkim różnego rodzaju krajowe i zagraniczne banki, firmy finansowe, a także przedsiębiorstwa i koncerny przemysłowe, szukające krótkoterminowych lokat czasowo wolnych środków pieniężnych lub poszukujące krótkoterminowych pożyczek. Zasadniczym partnerem rynku jest bank centralny, skarb państwa i Jego agendy. Rynek pieniężny nie ma instytucjonalnej formy kontraktów; transakcje zawierane są między utrzymującymi stały kontakt partnerami, z reguły telefonicznie, a ceny transakcji zmieniają się z godziny na godzinę. W XIX w. i do wybuchu I wojny światowej dominującą rolę w świecie miał rynek londyński, koncentrujący finansowanie całego niemal światowego handlu zamorskiego. W okresie tym przedmiotem transakcji na rynku były weksle handlowe oraz — związane z handlem zamorskim — akcepty bankowe. Rynek obracał także, począwszy od lat 80-tych ub. wieku, emitowanymi w cotygodniowych transzach wekslami skarbu brytyjskiego, które od I wojny światowej stały się — w związku ze wzrostem długu publicznego Anglii — głównym do dziś na tym rynku walorem. Oprócz transakcji wymienionymi walorami rynek londyński angażuje się w pożyczkach wybitnie krótkoterminowych, udzielanych czasem na okres zaledwie jednego dnia (pieniądz dzienny) służących finansowaniu transakcji krótkoterminowymi walorami.W wyniku wzrostu dominacji w świecie kapitalistycznym gospodarki USA rynek londyński został wyprzedzony przez nowojorski rynek pieniężny, obracający — podobnie Jak „Londyn” — przede wszystkim wekslami skarbowymi oraz krótkoterminowymi bonami skarbowymi i akceptami bankowymi. Zamiast weksli handlowych, które nie są stosowane w USA, rynek nowojorski dokonuje transakcji tzw. papierami handlowymi (commercial papers), będącymi krótkoterminowymi pieniężnymi zobowiązaniami handlowymi znanych przedsiębiorstw, itynek operuje także szeroko krótkoterminowymi pożyczkami bankowymi, służącymi często finansowaniu gry giełdowej.swoistość tego rynku stanowią transakcje tzw. funduszami federalnymi oraz funduszami Izby rozrachunkowej. Fundusze federalne są to posiadane przez banki członkowskie na rachunkach w Banku Centralnym USA kwoty pieniężne, przekraczające ustawowe minimum rezerw pieniężnych (obliczane każdorazowo w stosunku do aktualnego poziomu wkładów klientów).Funduszami izby rozrachunkowej są czeki wystawiane na banki nowojorskie i przedstawione do zapłaty nowojorskiej izbie rozrachunkowej. Ponieważ izba rozlicza je następnego dnia, czeki te reprezentują „pieniądz na jutro”. Rynek zgłasza zapotrzebowanie na takie walory. Rynki pieniężne w Paryżu, Zurychu, Frankfurcie n. Menem, Mediolanie, Amsterdamie i Brukseli mają lokalny charakter i odgrywają znacznie mniejszą rolę niż rynki w Nowym Jorku i Londynie.Na rynku kapitałowym po stronie popytu występują trzy zasadnicze grupy pożyczkobiorców: 1. państwo i samorządy, emitenci różnego typu obligacji; 2. przedsiębiorstwa emitujące akcje, obligacje lub pragnące zaciągnąć długo- lub śred-nioterminowy kredyt bankowy; 3. osoby prywatne poszukujące długoterminowych pożyczek hipotecznych na budowę domów mieszkalnych.Podaż kapitału reprezentują: a) banki; b) instytucje dokonujące długoterminowych lokat pod zabezpieczeniem hipotecznym; c) towarzystwa ubezpieczeniowe (głównie ubezpieczeń na życie); d) fundusze emerytalne, fundacje i spółki powiernicze administrujące powierzonym im majątkiem; e) spółki lokacyjne (intreatment trusts); f) indywidualni kapitaliści (rentierzy). Instytucje wymienione w p. (c) i (d) odgrywają coraz większą rolę na rynku kapitałowym, skutecznie konkurując z bankami. Rynek kapitałowy wykształcił instytucjonalną formę kontaktów. Stanowi ją giełda pieniężna, na której dokonywana jest większość obrotów prywatnymi i publicznymi obligacjami oraz akcjami, gdzie w wyniku ścierania się podaży z popytem kształtuje się cena walorów, zwana ich kursem. Do najpoważniejszych giełd pieniężnych należą nowojorska, londyńska i paryska.Obligacje i akcje nie dopuszczone do obrotu na giełdzie pieniężnej są sprzedawane bądź bezpośrednio przez emitujące Je instytucje (np. towarzystwa kredytowe) i przedsiębiorstwa, bądź za pośrednictwem banków handlowych, specjalistycznych firm finansowych i tzw. towarzystw lub banków finansujących (Issuing Houses, Investment Banks), odgrywających bardzo poważną rolę na rynkach kapitałowych USA i Anglii RYNKOWA RÓWNOWAGA, wzajemny stosunek podaży, popytu, cen i dochodów, zakładający zrównoważenie podaży z popytem; Jest opisem pewnego stanu rzeczy, nie zaś narzędziem analitycznym, czyli szczególną formą abstrakcji zastosowaną do badań ekonomicznych. Charakterystyczną cechą r.r. Jest jej kształtowanie się w procesie wzajemnego oddziaływania na siebie wielkiej liczby podmiotów gospodarujących na różnych szczeblach hierarchii gospodarczej; zakłada zatem zrównoważenie i uzgodnienie ze sobą działalności ekonomicznej poszczególnych wytwórców i konsumentów, Jak również państwa jego organów gospodarczych (równowaga bilansowa gospodarki narodowej, równowaga budżetowa ltd.). R.r. Jest kategorią gospodarki towarowej. R.r. występuje zarówno w krótkich, Jak długich okresach; w okresach krótkich (np. w dniu targowym) polega na zrównaniu popytu i podaży za pomocą mechanizmu cen, w okresach długich jako zasadniczy czynnik równoważący rynek występują zmiany w rozmiarach podaży .RYNKU ANALIZA ogół czynności zmierzających do poznania istoty zjawisk i procesów rynkowych: podaży, popytu oraz związków i zależności miedzy nimi, stosunków rynkowych i czynników określających te stosunki lub oddziałujących na nie, jak stan sił wytwórczych, płace i dochody, ceny towarów i in. Celem a.r. w gospodarce socjalistycznej jest przede wszystkim uzyskanie przesłanek do planowania zespołu elementów kształtujących podaż (wielkość i asortyment produkcji oraz zaopatrzenia sieci handlowej) i popyt (ceny towarów, dochody ludności). Główną treścią a.r. jest wykrycie związków, przyczyn i prawidłowości w zjawiskach i procesach rynkowych, porównanie stwierdzanego stanu rzeczy w czasie i przestrzeni, skonfrontowanie go ze znanymi prawidłowościami i tendencjami, dokonanie uogólnień oraz opracowanie wniosków dla dalszej działalności gospodarczej. W gospodarce socjalistycznej a.r. opiera się na bilansach (grup towarowych i poszczególnych artykułów, pieniężnych dochodów i wydatków ludności itp.) i na materiałach statystycznych (zarówno w skali całego kraju, jak poszczególnych regionów), jak statystyka obrotów handlowych, utargów, zapasów, dochodu narodowego, płac, cen, monografie regionalne. Materiały te muszą być uzupełniane badaniami cząstkowymi, jak np. reprezentacyjne badania budżetów gospodarstw domowych i rachunkowości gospodarstw rolnych, ankietowe badania zbiorowości wybranych losowo lub przypadkowych, badania weryfikacyjne, ankietowe badania przez sieć sklepów-korespondentów. Takimi sposobami bada się najczęściej zagadnienia dotyczące konsumentów indywidualnych, gospodarstw domowych, pracowników handlu detalicznego oraz przedsiębiorstw i zakładów handlowych. Badania takie pozwalają głębiej wniknąć w strukturę analizowanych zbiorowości (np. wg klas społecznych, płci, wieku, liczebności rodziny, zawodu, wysokości dochodu).Prawidłowa metodyka a.r. powinna polegać na stosowaniu ilościowych metod badawczych (statystycznej, ekonome-trycznej) na podstawie logicznych założeń i w połączeniu z prawidłowym wyciąganiem wniosków z osiągniętych wyników. Najprzydatniejsze w a.r. są badania związków przyczynowych (często ujmowanych formalnie jako związki korelacyjne lub funkcyjne) podaży i popytu z najważniejszymi czynnikami kształtującymi te zjawiska; opierają się one głównie na danych z szeregów czasowych (np. statystyki sprzedaży) i szeregów rozdzielczych, czyli strukturalnych (np. budżety rodzinne). Ważne znaczenie mają badania elastyczności popytu na poszczególne towary. W miarę wzrostu podaży i różnicowania asortymentu zyskują na znaczeniu badania poszczególnych grup asortymentowych, oparte na sygnalizacji rynkowej i specjalnej ewidencji sprzedaży wg cech jakościowych (np. za pomocą etykiet towarowych). Odrębną gałęzią a.r. są badania motywów wyboru i zamierzeń konsumenta, gdzie obserwacje natury psychologicznej i socjologicznej ujmowane są statystycznie i służą do poszukiwania prawidłowości występujących masowo. A.r. ma szczególne znaczenie dla organów planujących i zarządzających gospodarką w skali centralnej lub regionalnej, choć jej charakter i zakres zmienia się zależnie od użytkownika. Komisja Planowania przy Radzie Ministrów kładąc nacisk np. na bilansowanie wielkości ekonomicznych, musi interesować się tendencjami do rozwoju podaży i popytu w zależności od zmian w siłach wytwórczych, płacach, cenach itd. Ministerstwo Handlu Wewnętrznego bada bardziej szczegółowo dynamikę wielkości i struktury popytu w związku z planowaniem masy towarowej. Przemysł zainteresowany jest w stopniu zmienności i w chłonności rynku dotyczącej określonego asortymentu wyrobów. Organa terenowe interesują się kompleksowo zdolnością nabywczą oraz potrzebami ludności danego terenu w celu zrównoważenia popytu odpowiednią podażą. Dla pojedynczych przedsiębiorstw oraz ich zrzeszeń istotna Jest wielkość popytu i zmienność jego struktury we właściwym im zakresie asortymentowym w krótkich okresach oraz wiążące się z tym możliwości podaży. Dla użytkbwników tego typu ważne są również operatywne, codzienne obserwacje zjawisk rynkowych na własnym terenie i opierający się na nich system raportów, meldunków, sygnałów, orientacyjnych przeglądów koniunktury, pozwalających na szybkie reakcje mające na celu zrównoważenie podaży z popytem przez elastyczny system zamówień. Od 1967 obowiązuje w handlu państwowym „minimalny zakres analizy rynku dla potrzeb zakupu towarów”. Zatwierdzone zostały też ramowe kierunki rozwoju badań rynku w handlu państwowym. Podobne prace podjął również handel spółdzielczy. W związku z doskonaleniem produkcji dóbr konsumpcyjnych, rozwojem podaży stabilizacją równowagi rynkowej a.r. staje się jednym z głównych nurtów operatywnej działalności gospodarczej.RYZYKO I NIEPEWNOŚĆ W DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ, niepewność jest zjawiskiem występującym, gdy prawdopodobieństwo realizacji planowanego (zamierzonego) zadania (celu, środków, warunków działania) zawiera się w granicach 0 P(x) l, gdzie P(x) — prawdopodobieństwo wystąpienia (realizacji) zmiennej losowej x. W przypadku wystąpienia odchyleń niekorzystnych mamy do czynienia ze zjawiskiem ryzyka. Z kolei ryzyko może być określone lub nieokreślone. Przed występowaniem pierwszego rodzaju ryzyka można się zabezpieczyć za pomocą rezerw własnych lub wspólnych (ubezpieczeń wzajemnych). Powodem zjawiska ryzyka nieokreślonego może być brak czasu na zastanowienie się nad rozmiarami ryzyka, lub działanie niedokładnie przemyślane. W działaniu planowym występuje ryzyko określone. W tym też znaczeniu mówi się o ryzyku w literaturze dotyczącej tego zagadnienia. Planowanie gospodarcze, uwzględniające zjawisko niepewności, nazywa się planowaniem w warunkach stochastycznych.