ROZWÓJ GOSPODARCZY

ROZWÓJ GOSPODARCZY

proces zmian w gospodarce, dotyczący przede wszyst­kim przekształceń Jakościowo-struktural-nych w rozbudowie gospodarki narodo­wej, wywołany rozwojem sił wytwór­czych, zapewniających odpowiedni wzrost produkcji konsumpcji, Jak też wynika­jące stąd zmiany stosunków i sposobów produkcji oraz stosunków społecznych, w sformułowaniu tym można wyodręb­nić następujące elementy: . rozbu­dowę bazy materialnej gospo­darki narodowej, zarówno w ujęciu ilo­ściowym, Jak też Jakościowo-struktural-nym i osiąganie — przy coraz lepszym wykorzystywaniu sił wytwórczych — po­żądanego wzrostu produkcji dóbr i usług, służącego odpowiedniemu zwiększaniu szeroko pojętej konsumpcji oraz tworze­nie podstaw materialnych dla wyższego poziomu wzrostu gospodarki narodowej; . zmiany stosunków i sposo­bów produkcji dóbr usług, wy­wierające zasadniczy wpływ na przyspie­szanie i bardziej nowoczesny charakter rozbudowy gospodarki oraz rozwoju spo­łeczeństwa; . zmiany typu so­cjalnego, będące z Jednej strony skutkiem r.g., a z drugiej zaś czynnikiem zwiększenia jego dynamiki; przemiany socjalne znajdują również swój wyraz w pożądanej strukturze rozwoju społeczne­go, m. ln. w społeczno-zawodowej struk­turze ludności oraz w innych przemia­nach społecznych danego kraju. R.g. łą­czy się zazwyczaj z pojęciem „wzrost gospodarczy”, przy czym w literaturze poświęconej teorii wzrostu czasami trak­tuje się oba te pojęcia Jako synonimy lub też dąży się do wyraźnego ich roz­różnienia. Na ogół przez pojęcie „wzrost gospodarczy” rozumie się ilościowe zwiększanie się z roku na rok produk­cji dóbr usług w przeliczeniu na l mieszkańca. Często zaznacza się przy tym, że w tej formie ujmowanemu pro­cesowi wzrostu gospodarczego nie towa­rzyszą zjawiska istotnych zmian Jako­ściowych i strukturalnych w gospodarce narodowej. Tak pojmowanemu proceso­wi wzrostu gospodarczego przeciwstawia się pojęcie „r.g.”, dotyczącego istotnych zmian Jakościowych wytwarzanych dóbr i usług oraz szerszego ich asortymentu, w praktyce takie rozróżnienie terminów wzrostu rozwoju nie Jest precyzyjnie stosowane. Z reguły bowiem niemal każ­dy ilościowy wzrost produkcji pociąga za sobą w konkretnych warunkach okreś­lone zmiany Jakościowo-strukturalne. Zwiększanie danego rodzaju produkcji łączy się zazwyczaj z wprowadzaniem jednoczesnych zmian w asortymencie wyrobów przy dążeniu do polepszania ich jakości. Odnosi się to zarówno do sposobu wykończenia danego produktu, zmiany Jego kształtu lub nawet opako­wania, podyktowanej nowymi potrzeba­mi rynku bądź przesłankami handlowy­mi. Fakt szybszego wzrostu produkcji wybranych gałęzi czy branż przemysłu, a także określonych kategorii wyrobów, prowadzi automatycznie do pewnych przekształceń strukturalnych w ogólnym wolumenie produkcji przemysłowej. Jest to najczęściej występujące zjawisko znacznych przeobrażeń strukturalnych, będących wynikiem zróżnicowanej dyna­miki wzrostu poszczególnych rodzajów produkcji. Podział na ilościowe i Jako­ściowo-strukturalne cechy r.g. ma Jed­nak niezmiernie istotne znaczenie. Ana­lizując bowiem Istotę zachodzących zja­wisk ekonomicznych, należy przede wszystkim określić, jaki rodzaj zjawisk cechuje dany okres rozwoju gospodar­ki narodowej. Na podstawie odpowied­nich badań ekonomicznych i statystycz­nych można więc stwierdzić, czy w da­nym okresie występuje ekstensyw-n y czy intensywny ( eksten­sywny i intensywny rozwój gospodar­ki) charakter rozwoju ekonomicznego. Przy występowaniu zjawisk typu ilościo­wego i jakościowo-strukturalnego o po­dobnym natężeniu można mówić o roz­woju typu mieszanego. A zatem w polityce ekonomicznej — biorąc pod uwagę zmienny stopień natężenia eks­tensywnych bądź intensywnych cech roz­wojowych — można w wyniku prze­prowadzanych analiz statystyczno-ekono-micznych wyróżniać kolejno: ekstensyw­ny, mieszany i intensywny charakter r.g. Jakkolwiek trudno tu o precyzyjne rozgraniczenia poszczególnych okresów rozwoju, to Jednak wprowadzenie tych pojęć Jest użyteczne w kształtowaniu bieżącej i długookresowej polityki eko­nomicznej oraz Jej zmieniającego się charakteru.W literaturze kapitalistycznej spotyka się także podobną interpretację wzrostu i r.g.Nawiązując do teorii reprodukcji K. Marksa, należy podkreślić niezwykle zło­żony charakter procesów rozwojowych. Z jednej strony występuje bowiem fakt ścisłego zazębiania się zjawisk typu ilo­ściowego oraz Jakościowo-strukturalnego (Marks, omawiając działanie prawa He­gla, pisał: „…czysto ilościowe zmiany w pewnym określonym punkcie przechodzą w różnice Jakościowe”). Z drugiej zaś, analizując wysoce skomplikowany cha­rakter zjawisk rozwoju, uwydatnił jego bogatą treść polityczno-społeczną i eko­nomiczną, którą należy rozpatrywać w konkretnych warunkach danego ustroju politycznego. Dopiero wówczas dostrze­ga się w sposób wszechstronny samą istotę, kierunki i dynamikę wzrostu gos­podarki narodowej oraz rozwoju społe­czeństwa.Problematyki r.g. nie można ograniczać do rozpatrywania zjawisk procesów za­chodzących w jednym kraju. We współ­czesnych warunkach czynnik współpra­cy międzynarodowej odgrywa istotną ro­lę w polityce r.g. Na rozwój krajów so­cjalistycznych decydujący wpływ ma zwłaszcza międzynarodowy podział pracy w obrębie polityki integracji gospodar­czej krajów RWPG. Zob. też: rozwój społeczny, wzrost gospodarczy.ROZWÓJ SPOŁECZNY, systematyczna poprawa warunków bytu ludności, wzro­stu świadczeń socjalnych i kulturalnych opartych na wszechstronnym postępie społecznym oraz powszechności i równo­ści dostępu do urządzeń socjalnych, kształtowanie optymalnych warunków rozwoju jednostki i społeczeństwa w wy­niku doskonalenia form i zasad współ­życia społecznego, jak też przeprowa­dzania pożądanych przeobrażeń mikro-i makrostruktur społecznych. R.s. rozpa­truje się obecnie w ścisłym powiązaniu z rozwojem gospodarczym. Wynika to z zasadniczych przesłanek teorii repro­dukcji K. Marksa, podkreślających ścisłe związki zjawisk społecznych i ekonomicz­nych oraz ich wzajemne na siebie od­działywanie. Analogicznie do rozwoju gospodarczego, na treść procesów r.s. składają się liczne elementy ilościowe oraz Jakościowe i strukturalne. Często zjawisk typu Jakościowego występują­cych w r.s. nie można skwantyfikować, co powoduje, iż oprócz wskaźników cha­rakteryzujących ilościowe i strukturalne procesy r.s. należy stosować metodę opi­sową. Wpływ licznych niewymiernych lub trudnych do zmierzenia czynników typu jakościowego na istotę i znaczenie r.s. jest Jednak bardzo duży, zwłaszcza w wyższych stadiach rozwoju socjali­stycznego społeczeństwa. O ile przy mierzeniu wzrostu gospodar­czego stosuje się powszechnie przyjmo­wany wskaźnik zwiększania się z roku na rok dochodu narodowego, o tyle przy analizie r.s. należy posłużyć się całym zespołem różnorodnych wskaźników opi­sów charakteryzujących poszczególne aspekty i dziedziny tego rozwoju. Obec­nie podejmuje się również próby skon­struowania syntetycznego wskaźnika ilu­strującego całość rozwoju socjalnego i kulturalnego. Próby te Jednak nie do­prowadziły jeszcze do stworzenia po­wszechnie uznawanego i stosowanego te­go typu wskaźnika. Stąd też, oprócz ogólnego wskaźnika, charakteryzującego wielkość dochodu narodowego przezna­czonego na cele r.s., stosuje się liczne wskaźniki uwzględniające charakter po­szczególnych dziedzin socjalnych, kultu­ralnych oraz różnych elementów spoży­cia indywidualnego i zbiorowego, które umożliwiają wytworzenie ogólnego obra­zu wzrostu stopy życiowej ludności. Analiza r.s. przyjmuje zazwyczaj za punkt wyjścia rosnące wielkości świad­czeń socjalnych, oparte na danych doty­czących rozbudowy urządzeń socjalnych i kulturalnych. Wiąże się z tym z Jed­nej strony ilościowy wzrost świadczeń dla ludności, z drugiej zaś ich struktura i poziom jakościowy, zwłaszcza zaś fakt, że do urządzeń socjalnych i kulturalnych mają dostęp najszersze warstwy ludności pracującej.Na pojęcie rosnącej stopy życiowej lud­ności składa się — w miarę przechodze­nia do wyższych stadiów rozwoju gos­podarki i społeczeństwa — coraz większa różnorodność zaspokajanych po­trzeb. Jest to pierwsza przesłanka cha­rakteryzująca r.s., znajdująca swoje od­zwierciedlenie w systematycznej rozbu­dowie urządzeń umożliwiających odpo­wiednie zaspokajanie wciąż rosnących potrzeb socjalnych i kulturalnych. Jako drugą przesłankę należy wymienić istot­ne przeobrażenia typu jakościo­wego i strukturalnego, które stają się dominującą cechą r.s. w jego wyższych stadiach. Występuje tu bowiem z jednej strony coraz intensywniejsze odczuwanie przez jednostkę i poszczególne warstwy społeczne wielu potrzeb, z drugiej zaś konieczność dostosowywania struktury i Jakości świadczeń socjalnych do zmie­niających się potrzeb ludności, zgodnie z rosnącymi wymaganiami społeczeń­stwa. Trzecią, zasadniczą przesłanką cha­rakteryzującą r.s. Jest dostępność korzystania całej ludności z poszczegól­nych kategorii świadczeń socjalnych. Jest to zasadniczy kierunek polityki spo­łecznej w warunkach rozwijającego się społeczeństwa socjalistycznego. Nowoczesne pojmowanie r.s. w pełni za­rysowuje się w rozwijającym się społe­czeństwie socjalistycznym. Nawiązując do finalnego celu oraz zadań i wysiłków podejmowanych przez politykę ekono­miczną i społeczną, tj. do coraz dosko­nalszego zaspokajania indywidualnych i społecznych potrzeb człowieka, należy z całym naciskiem uwydatnić dominują­ce znaczenie problematyki r.s. Stanowi on bowiem decydujące kryterium do wy­znaczania zespołu celów i kierunków kształtowania rozwoju gospodarki i spo­łeczeństwa, zwłaszcza w planowaniu per­spektywicznym i długookresowym. Oczy­wiście, ustawicznie zmieniają się i do­skonalą szczegółowe przesłanki, będące punktem wyjścia do określania kolej­nych etapów r.s. oraz wynikających stąd założeń i zadań rozwoju gospodarczego. w pełni jednak zachowuje swój walor istota r.s. w ustroju socjalistycznym, przede wszystkim jako podstawowy cel podejmowania wysiłków koncentracji środków tworzonych w wyniku wzrostu gospodarki narodowej. w początkowych stadiach r.s. kładzie się największy nacisk na optymalizację wa­runków bytowych ludności, dążąc do zapewnienia jak najszerszego zaspokaja­nia elementarnych potrzeb, a następnie systematycznego rozszerzania możliwości zaspokojenia dążeń wyższego rzędu, za­równo indywidualnych, jak i zbiorowych. w ustroju socjalistycznym od samego początku zmierza się do tego, aby ma­terialne podstawy r.s. służyły zaspoko­jeniu potrzeb całej ludności pracującej. Oznacza to, iż korzyści płynące ze wzro­stu gospodarki narodowej nie mogą być udziałem określonych grup społecznych, lecz powinny służyć potrzebom całego społeczeństwa.w kolejnych etapach rozwoju występuje złożona problematyka stymulowania po­żądanych przemian w mikro- i makro-strukturach społecznych. Podobnie bo­wiem, Jak w przypadku dążenia do zmian jakościowych i strukturalnych w kształtowaniu spożycia indywidualnego i zbiorowego, związanych z docelowym modelem przyszłego społeczeństwa socja­listycznego, staje się niezbędne zapew­nienie pożądanych przeobrażeń w struk­turach społecznych.Powiązanie obu tych zagadnień w aspek­cie szeroko pojmowanych warunków by­towych ludności oraz przemian w struk­turze społeczeństwa pozwala na prawi­dłowe ujmowanie założeń przyjmowa­nych w polityce oddziaływania na roz­wój człowieka, jego postawy i bodźców postępowania, a następnie form i zasad współżycia społecznego w rozwijającym się społeczeństwie. Ważne zagadnienie stanowi także kształtowanie właściwych warunków i stosunków pracy oraz wy­poczynku ludności.Na specjalne podkreślenie zasługują naj­nowsze sformułowania dotyczące zwią­zków zachodzących między r.s. a roz­wojem gospodarczym. Ich podstawowe znaczenie znalazło swój wyraz już w teorii reprodukcji Marksa. W przeszłości jednak przeważała w praktyce planowa­nia krajów socjalistycznych zasada ma­ksymalizacji tempa wzrostu gospodarcze­go i wynikająca stąd podstawowa prze­słanka, aby zwiększające się z roku na rok środki możliwości wykorzystywa­ne były przede wszystkim do dalszego dynamizowania rozwoju w sferze pro­dukcji materialnej. W konsekwencji, ce­le zadania, jak też stopa r.s. były w pewnym sensie jedynie wypadkową usta­leń podejmowanych w obrębie polityki i planowania gospodarczego. Niesłusznie więc nie doceniano istotnego znaczenia r.s. Jako głównego celu gospodarki socja­listycznej oraz nie uwzględniano poważ­nego wpływu poprawy warunków byto­wych ludności i innych elementów roz­woju socjalnego na podnoszenie dynami­ki wzrostu gospodarczego. Obecnie uwzględnia się w pełni występowanie sprzężenia zwrotnego między r.s. a roz­wojem gospodarczym oraz zachodzących tu wielostronnych powiązań. R.s. bowiem nie może być traktowany jedynie Jako bierny czy wynikowy element decyzji gospodarczych, przeciwnie, trzeba w peł­ni uwydatnić aktywny charakter r.s. ja­ko stymulatora wzrostu gospodarki na­rodowej. Często udowadnia się tę tezę stwierdzając, że rozbudowa materialnych podstaw r.s. stanowi punkt wyjścia do przyspieszenia wzrostu gospodarczego, zwłaszcza dzięki rosnącej wydajności pracy, na tle oddziaływania wielu istot­nych elementów r.s., jak: system oświaty i podnoszenie kwalifikacji, doskonalenie form opieki zdrowotnej oraz wypoczyn­ku po pracy, ogólne podnoszenie pozio­mu życia ludności pracującej. W kon­sekwencji, szybszy r.s. oznacza pojawie­nie się dodatkowych bodźców wzmaga-jących dynamikę wzrostu gospodarczego, co zapewnia nowe możliwości i dalsze środki służące zarówno intensyfikacji wzrostu gospodarczego. Jak też przyspie­szeniu r.s. W tym świetle staje się bar­dziej przejrzysty nieprzerwany proces stałego wzajemnego dynamizowania się wzrostu gospodarczego i r.s. Założenia te stanowią, obecnie podstawę do sformułowanej zasady nadrzędności celów i zadań r.s. Uchwała VI Zjazdu PZPR określiła wyraźnie cele społeczne, którym zostały podporządkowane zada­nia wzrostu gospodarczego. Planowanie rozwoju gospodarki narodowej musi za­tem uwzględniać tworzenie takich moż­liwości i środków materialnych, które są niezbędne do osiągnięcia wyznaczo­nych celów r.s. Jednocześnie zostały na­leżycie docenione dodatkowe korzyści ekonomiczne, płynące z odpowiedniego przyspieszenia r.s. i wydatnej poprawy warunków bytowych ludności.

[Głosów:1    Średnia:5/5]

Comments

comments