ROLNICTWO
Jedna z najstarszych i podstawowych gałęzi produkcji materialnej we współczesnej gospodarce, w której wytwarza się środki żywnościowe i surowce przemysłowe za pomocą uprawy i hodowli roślin oraz chowu i hodowli zwierząt gospodarskich . R. powstało w okresie — wspólnoty pierwotnej zajmując, oprócz pasterstwa, główne miejsce w produkcji społecznej. W dalszym rozwoju historycznym pasterstwo przekształciło się w hodowlę, stanowiącą część składową r. W okresie — niewolnictwa i feudalizmu r. w krajach gospodarczo rozwiniętych zajęło podstawowe miejsce w produkcji materialnej, dostarczając większość dóbr konsumpcyjnych i środków produkcji. W gospodarce tych okresów r. miało charakter uniwersalny, było gałęzią zaspokajającą wszystkie prymitywne potrzeby ówczesnych społeczeństw. Miało ono także charakter naturalny, tzn. służyło przede wszystkim zaspokojeniu potrzeb producentów. W okresie feudalizmu w wyniku społecznego podziału pracy z r. wyodrębniło się rzemiosło, które następnie dało początek współczesnemu przemysłowi.Produkcja roślinna, obejmująca uprawę i użytkowanie roślin w produkcji polowej oraz w ogrodnictwie (sadownictwo i warzywnictwo), jest podstawowym działem r. i gospodarstwa rolnego. Jest ona — Jak dotychczas — bezpośrednio lub pośrednio (przez przerób) podstawowym źródłem żywności dla ludzi. Współcześnie, w miarę wzrostu zamożności społeczeństw, maleje — na ogół biorąc — ilość produktów roślinnych przeznaczanych bezpośrednio na cele spożywcze, wzrasta zaś ich zużycie na pasze w przetwórstwie zwierzęcym i surowce w przetwórstwie przemysłowym. W produkcji roślinnej w skali światowej decydujące znaczenie mają rośliny zbożowe uprawiane na powierzchni ok. min ha, w tym pszenica ryż ( i kukurydza . Wśród okopowych — ziemniaki oleistych — soja (, włóknistych — bawełna W Polsce ze względu na warunki glebowe, klimatyczne i społeczno-ckonomiczne występuje przewaga zbóż i ziemniaków; z roślin przemysłowych zaś głównymi roślinami są buraki cukrowe, rzepak i len. Produkcja roślinna w Polsce stanowi , produkcji globalnej r., w tym zbóż ,Drugim podstawowym działem r. jest produkcja zwierzęca, obejmująca produkcję bydła, trzody chlewnej, koni, owiec, drobiu itp., a także artykułów pochodzenia zwierzęcego: mleka, żywca wołowego i wieprzowego, wełny, Jaj itp. Podstawową cechą produkcji zwierzęcej jako gałęzi r. Jest Jej przetwórczy charakter. Proces produkcji zwierzęcej jest przetwarzaniem surowców uzyskanych w produkcji roślinnej, przetwarzanie to zaś związane Jest z określonymi stratami wartości odżywczych pasz. Występujące tu straty stanowią cenę przekształcenia produktów roślinnych w produkty zwierzęce o wyższej wartości konsumpcyjnej. Produkcja zwierzęca Jest elementem uszlachetniającym całą produkcję rośllnną, a także bierze udział w zachowaniu i podnoszeniu żyzności gleb. Ogólną ewolucję rozwoju r. charakteryzuje zwiększenie udziału produkcji zwierzęcej ,v ogólnej produkcji r. i wzrost Jej roli w żywieniu ludzi. Ogólny stan pogłowia zwierząt gospodarskich w świecie ilustrują następujące dane : bydło min szt., trzoda chlewna min szt., owce min szt., konie min szt. Pogłowie podstawowych grup zwierząt gospodarskich w Polsce wynosi: bydło min szt., trzoda chlewna , min szt, owce , min szt., konie , min szt. Wzrost produkcji zwierzęcej spowodował powstanie i zaostrzenie się dysproporcji między podstawowymi działami produkcji rolnej, zwłaszcza w wyniku zbyt wolnego tempa rozwoju produkcji roślinnej, czego rezultatem są określone trudności paszowe. Wraz z rozwojem gospodarczym zmniejsza się udział r. w strukturze globalnej produkcji społecznej, co wynika ze swoistych cech produkcji rolnej i przemysłowej (różny poziom wyjściowy i różne tempo rozwoju, zróżnicowanie charakteru zaspokajanych potrzeb, możliwości wykorzystania techniki itp.). Postęp techniczny umożliwia szybki wzrost produkcji rolnej — zarówno wydajności z Jednostki powierzchni i sztuki zwierząt (wzrost poziomu intensywności przez zwiększenie nakładów pracy uprzedmiotowionej), jak i w przeliczeniu na Jednego zatrudnionego w r. (wzrost wydajności pracy) lub Jednego mieszkańca kraju . W wyniku tych procesów następuje zmniejszenie liczby osób zatrudnionych w r. i spadek udziału ludności rolniczej w ogólnej liczbie ludności kraju. W miarę rozwoju gospodarczego i wzrostu sił wytwórczych ulegają zmianie: systemy i sposoby produkcji rolnej, stosunki własności ziemi i użytkowania środków produkcji , działy i gałęzie produkcji, rozszerza się zakres przetwórstwa przemysłowego ‚tP- Wysoko wyspecjalizowane gospodarstwa stają się w pełni towarowe; powstaje i rozwija się sieć instytucji i przedsiębiorstw świadczących różnorodne usługi dla r. Gospodarstwa zbywają produkcję wielkim organizacjom handlowym, uzależniając jednocześnie od nich zaopatrzenie w środki produkcji, zbyt itp., co prowadzi do powstania procesów poziomej i pionowej integracji r. . Cechy r. w różnych krajach zależą głównie od stosunku między liczbą ludności a wielkością użytków rolnych i uzbrojenia technicznego, co kształtuje różny poziom intensywności i wydajności pracy w r. Kraje o wysokich zasobach ziemi gospodarują zwykle na niższym poziomie Intensywności, kraje zaś o małych zasobach ziemi — na wyższym (przy zróżnicowanych nakładach pracy żywej lub uprzedmiotowionej). W krajach nieuprzemysłowionych dominują nakłady pracy żywej przy bardzo niskim poziomie wyposażenia technicznego, w krajach uprzemysłowionych systematycznie zwiększa się zakres stosowania środków technicznych, a ogranicza zaś nakłady pracy żywej.ROLNICZA SPÓŁDZIELNIA zrzeszenie rolników na zasadach spółdzielczych , mające na celu prowadzenie i użytkowanie gospodarstwa rolnego opartego na wspólnych środkach produkcji i sile roboczej członków. Rozwój współczesnego rolnictwa cechuje koncentracja środków produkcji i siły roboczej w obrębie wielkich gospodarstw rolnych. Likwidacja rozdrobnienia gospodarki rolnej wiąże się z zastosowaniem w rolnictwie zdobyczy nauki, techniki nowoczesnych metod organizacji, co umożliwia szybki wzrost wydajności pracy i produkcji rolnej. Proces powstawania i rozwoju nowoczesnych wielkich gospodarstw rolnych zachodzi zarówno w krajach socjalistycznych, jak i kapitalistycznych; treść, charakter społeczny i formy tego procesu są jednak zasadniczo różne. W krajach socjalistycznych rozwój rolnictwa w postaci państwowych i spółdzielczych gospodarstw rolnych oznacza głęboką rewolucję społeczną, w toku której powstają, rozwijają się i zwyciężają socjalistyczne stosunki produkcji w rolnictwie. Natomiast rozwój wielkich gospodarstw w krajach kapitalistycznych oznacza koncentrację kapitału i siły roboczej w rękach zmniejszającej się grupy posiadaczy kosztem większości rolników, pogłębianie wyzysku i sprzeczności między kapitałem a pracą.W krajach socjalistycznych istnieją dwie podstawowe formy gospodarki uspołecznionej w rolnictwie: gospodarstwa państwowe i spółdzielnie produkcyjne; te ostatnie są najbardziej rozpowszechnioną formą gospodarowania w rolnictwie większości tych krajów. Spółdzielnie pozostają dotychczas główną formą przebudowy chłopskiej drobnotowarowej gospodarki rolnej w gospodarkę uspołecznioną, socjalistyczną. Spółdzielnia działa na podstawie ustawy o spółdzielniach i ich związkach z II i przyjętego przez członków statutu, który określa cel istnienia r.s.p., zakres działalności zmierzającej do realizacji tego celu, obowiązki i prawa członków, strukturę kierownictwa i Jego uprawnienia, zasady gospodarki funduszami oraz inne postanowienia organizacyjne. Statut r.s.p. zawiera zasady obowiązujące wszystkie spółdzielnie oraz te postanowienia, które uchwalone zostaną na ogólnych zebraniach członków do stosowania w obrębie własnej spółdzielni. Obowiązujące statuty r.s.p. w Polsce zawierają następujące ważniejsze zasady: . należenie do spółdzielni jest dobrowolne; . zrzeszający się chłopi łączą swoje mienie w celu prowadzenia wspólnego gospodarstwa, wkład gruntowy pozostaje własnością dotychczasowego właściciela; członek ma prawo do prowadzenia gospodarstwa przyzagrodowego ; . członkami mogą być również osoby nie posiadające ziemi; . gospodarstwo spółdzielcze opiera się na osobistej pracy członków; . organami spółdzielni są: ogólne zebranie, zarząd i komisja rewizyjna. Ponadto statuty normują wielkość i charakter gospodarstwa przyzagrodowego, sposób korzystania z wkładów gruntowych, zakres uspołecznienia inwentarza martwego i żywego, sposób korzystania przez spółdzielnię z wkładów inwentarza oraz inwentarza pozostającego w osobistym władaniu członków, sposób zwrotu wkładu ziemi inwentarza, wysokość udziałów pieniężnych, zakres obowiązków pracy członków w gospodarstwie zespołowym, zasady organizacji pracy, opłaty za pracę, premiowanie, zasady podziału dochodów oraz wielkości poszczególnych funduszy, powoływania sądu koleżeńskiego i innych specjalnych organów spółdzielni.W zależności od stopnia uspołecznienia gospodarki i sposobu podziału dochodów można rozróżnić w Polsce dwie podstawowe grupy r.s.p.: . zrzeszenie chłopów w celu prowadzenia wspólnej działalności tylko w dziedzinie produkcji roślinnej; podział dochodów odbywa się zależnie od ilości i jakości włożonej pracy osobistej członków oraz ich własnych nakładów i wkładów (obornik, maszyny, siła pociągowa, ilość ziemi na rzecz wspólnej gospodarki); . zrzeszenie chłopów zmierzające do prowadzenia wspólnej gospodarki w dziedzinie wszystkich gałęzi produkcji rolnej; podział dochodów odbywa się zależnie od ilości i jakości pracy członków w gospodarstwie spółdzielczym.zespołowych.ROLNICZE SYSTEMY, systemy uprawy roślin wyrażające się przede wszystkim w określonej kolejności ich upraw; kolejność ta, nazywana płodozmla-n e m, Jest podstawą każdego kierunku produkcyjnego w rolnictwie, gdyż niezbędnym czynnikiem produktywności uprawy Jest właściwe następstwo roślin po sobie. Płodozmian podnosi lub obniża żyzność gleby, wzmaga lub hamuje rozwój chwastów, wpływa na stosunki wodne w glebie, zwiększa wydajność stosowanych zabiegów agrotechnicznych. Za najdawniejszy system uprawy roślin, sięgający czasów przedhistorycznych, uważa się system polegający na podejmowaniu uprawy na coraz to innych gruntach, często wydzieranych lasom przez wypalanie drzewostanów. System ten, przechodząc stadia pośrednie, stopniowo przekształcił się w system ugorowania pól, polegający najczęściej na przerwie jednorocznej w uprawie roli. W okresie przerwy nie uprawiane pola przeznaczano na pastwiska dla bydła. System ten panował w całym niemal rolnictwie europejskim w XVIII i XIX w., a w wielu krajach, m. In. w Polsce, jest stosowany i obecnie w niektórych niewielkich obszarowo rejonach gospodarczo bardziej zacofanych, np. w woj. białostockim. W rejonach tych stosowany Jest prymitywny system ugorowy, tzw. płodozmian trójpolowy, polegający na podziale gruntów danej wsi na możliwie równe części; każda z tych części Jest obsiewana kolejno zbożami ozimymi, w następnym roku roślinami Jarymi, a w trzecim roku pozostawiana jest bez uprawy Jako tzw. ugór. Każdy z gospodarujących w ten sposób we wsi rolników miał swoje pola w każdej z tych części. System oparty na płodozmianie trójpolowym ograniczał swobodę poszczególnych rolników w stosowaniu gospodarki polowej bardziej intensywnej. W okresie późniejszym zaczęto stosować płodozmlany bardziej racjonalne z punktu widzenia możliwości osiągania wyższych plonów przy jednoczesnym wprowadzeniu nawożenia pól nawozami sztucznymi.Podana charakterystyka s.r. dotyczy rolnictwa klimatów strefy umiarkowanej. s-r. tej strefy znajdują zastosowanie Przede wszystkim w gospodarstwach wielokierunkowym nastawieniu produkcyjnym, opartym na wykorzystaniu wzajemnej współzależności zachodzącej między obydwiema gałęziami produkcji rolnej — roślinną i zwierzęcą. W klimacie kontynentalnym na dobrych glebach bardzo często występuje s.r. oparty na „Monokulturze, np. pszenicy, która uprawiana jest na przeważającym obszarze pól gospodarstwa rolnego. Odrębny charakter ma uprawa roślin w pasie podzwrotnikowym. Rolnictwo tej strefy wyróżnia się nieprzerwanymi pracami polowymi w ciągu całego roku i dużym udziałem w strukturze upraw roślin wieloletnich .ROLNIK musi spełniać różne funkcje — jest planistą i organizatorem pracy, kierownikiem i wykonawcą, producentem i sprzedawcą. Wykonywanie zawodu rolnika wymaga wiedzy i umiejętności nie tylko ściśle rolniczych, lecz także podstawowych wiadomości z dziedziny nauk przyrodniczych, technicznych, ekonomicznych ltp. Czynności składające się na pracę rolnika w indywidualnych gospodarstwach wykonywane są przez całą rodzinę chłopską, w obrębie której występuje podział zadań i uprawnień, w zależności od płci i wieku, głównie zaś miejsca zajmowanego w niej przez daną osobę. Maksymalną samodzielność zawodową osiąga w zasadzie tylko gospodarz i gospodyni prowadzący odrębne gospodarstwo rolne. Oboje uzyskują Ją nie w chwili ukończenia szkoły i zdobycia formalnych uprawnień, lecz w momencie założenia odrębnego, bądź przejęcia istniejącego gospodarstwa, co najczęściej wiąże się z założeniem własnej rodziny . Fakt ten ma istotny wpływ na kształtowanie się subiektywnego stosunku rolników do wiedzy i dyplomów szkolnych oraz wysokiej rangi efektywnego gospodarowania. Dopóki gospodarstwo rolne stosuje naturalne środki produkcji wystarczają kwalifikacje zawodowe zdobywane przez przyuczenie do zawodu w rodzinie rolniczej.