Rola ekonomiki

Rola ekonomiki

Odkryte przez Marksa prawo decydującej roli ekono­miki w stosunku do polityki jest najważniejszym ele­mentem materialistycznego pojmowania historii — potężnego ideowego oręża proletariatu w jego walce o uwolnienie się z kapitalistycznej niewoli. Dlatego właśnie ideologowie burżuazji nieustannie atakując marksistowską teorię rozwoju społecznego przede wszy­stkim usiłują wykazać, iż obiektywne prawo decydują­cej roli ekonomiki w stosunku do polityki nie istnieje.Liczne ich ataki przybierają najróżnorodniejsze for­my. Na przykład amerykański profesor ekonomii, W. A. Orton, rozpatrując ekonomiczną rolę państwa pisze o roli intelektu, o moralnej podstawie państwa itd., ale zagadnienie ekonomicznej podstawy państwa po­mija milczeniem .Inny amerykański profesor ekonomii, M. M. Bober, poświęca na „obalenie” marksistowskiego materiali­stycznego pojmowania dziejów całą książkę . Próbuje on wykazać „bezpodstawność” materialistycznego poj­mowania dziejów poprzez krytykę marksowskiego poję­cia sposobu produkcji. Po wyliczeniu „komponentów”,które — jego zdaniem — obejmuje pojęcie sposobu pro­dukcji (ludzie, technika, technologia i wiedza naukowa), Bober pisze: „Połączyć — jak to czyni Marks — tyle różnorodnych komponentów, podciągnąć je pod wspól­ny mianownik i następnie otrzymany wynik uznać za jedyny i najwyższy czynnik decydujący o przebiegu historii — wszystko to jest pozbawione podstaw” .Bober twierdzi dalej, że nie można traktować sił wy­twórczych jako czynnika materialnego, ponieważ są one związane z intelektem, i że „zawsze instytucje nieeko­nomiczne — pojęcia i obyczaje — są nieodłącznym aspektem, jeśli nie samym sercem (podstawą) sposobu produkcji. Powinniśmy podkreślić wzajemne oddziały­wanie, a nie przeciwstawność (not on polarities)” .Na potwierdzenie swoich eklektycznych wywodów Bober cytuje Russella, który uważa, że „… cztery namięt­ności — chciwość, próżność, rywalizacja i umiłowanie władzy — są podstawowymi instynktami i głównymi motywami wszystkiego, co się dzieje w polityce… My­ślę, że w tym właśnie tkwi źródło błędów marksistow­skiego pojmowania dziejów, które milcząco zakłada, że chciwość jest źródłem wszystkich poczynań politycz­nych” . Aby „obalić” marksistowską naukę o decydującej roli sposobu produkcji, Bober ucieka się jeszcze do argu­mentów innego rodzaju. Utrzymuje on na przykład, że wprawdzie państwa i inne polityczne instytucje Rosji Radzieckiej, Niemiec, Ameryki i Anglii znacznie różnią się od siebie, jednakże sposoby produkcji w tych kra­jach są „w istocie jednakowe”. We wszystkich tych pań­stwach istnieje taka sama organizacja pracy — na bazie podziału i kooperacji w polu i w fabryce, to samo wy­korzystywanie zasobów naturalnych i takie samo stoso­wanie technologii i nauki” .Wreszcie Bober usiłuje znaleźć fakty takiego panowa­nia politycznego, które rzekomo nie wynika z panowa­nia ekonomicznego. Jako przykład przytacza on Rosję Radziecką, w której nie ma jakoby klas władających środkami produkcji, a mimo to „zupełnie oczywiste są aspekty dyktatury”.Nietrudno zauważyć całkowitą bezpodstawność wszystkich tych argumentów, wymierzonych przeciw­ko marksistowskiej nauce o decydującej roli ekonomiki w stosunku do polityki, a podyktowanych dążeniem do rozbrojenia ideologicznego klasy robotniczej, co bar­dzo odpowiadałoby klasie kapitalistycznej.Po pierwsze, nie ma takich faktów, które by dowo­dziły, że panowanie ekonomiczne nie decyduje o pa­nowaniu politycznym. W Związku Radzieckim dykta­tura klasy robotniczej — czyli państwowe kierowanie przez nią społeczeństwem — opiera się na władaniu przez klasę robotniczą, cały naród radziecki, podstawo­wymi środkami produkcji.Po drugie, wyraźnym zniekształceniem rzeczywisto­ści, i to dużym, jest twierdzenie o „jednakowości” ka­pitalistycznego i socjalistycznego sposobu produkcji. Organizacja pracy, specjalizacja, kooperacja produkcji, wykorzystywanie nauki w ustroju kapitalistycznym stanowi przeciwieństwo tego, co widzimy w społeczeń­stwie socjalistycznym. W ustroju socjalistycznym pro­dukcja ma na celu podnoszenie dobrobytu narodu, na­tomiast w warunkach kapitalizmu służy wzbogacaniu grup monopolistycznych. Teoretyczna niedorzeczność zacytowanego twierdzenia Bobera polega na czysto me-chanistycznym interpretowaniu sposobu produkcji. Bo­ber całkowicie zignorował społeczny aspekt produkcji, a przede wszystkim charakter stosunków produkcji, ba­zę ekonomiczną jako jedną z ważnych stron sposobu produkcji. A przecież charakter bazy ekonomicznej uwydatnia różnice między jednym i drugim sposobem produkcji. W nim właśnie kryje się zasadnicza prze-ciwstawność kapitalistycznego i socjalistycznego spo­sobu produkcji.Po trzecie, marksistowskie pojęcie sposobu produk­cji bynajmniej nie wyklucza elementów duchowych: nawyków, doświadczenia produkcyjnego itd. Wszak odzwierciedlają one poziom rozwoju produkcji. Bez nich nie można sobie nawet wyobrazić bezpośredniego procesu produkcyjnego. Ale z faktu, że sposób produkcji i siły wytwórcze są związane z elementami ducho­wymi i innymi zjawiskami nieekonomicznymi, absolut­nie nie wynika, że to właśnie one stanowią „podstawę” sposobu produkcji, czyli że sposób produkcji i siły wy­twórcze przestają być czynnikami materialnymi. Zniekształcenie marksistowskiego pojęcia sposobu pro­dukcji potrzebne było Boberowi do zaprzeczenia faktu, że decydującymi elementami sił wytwórczych są rze­czowe, materialne narzędzia produkcji i ludzie pracy, którzy wprawiają te narzędzia w ruch, wytwórcy dóbr materialnych.Po czwarte wreszcie, zwykłe skonstatowanie wzaje­mnego oddziaływania na siebie czynników materialno-ekonomicznych, politycznych, duchowych i innych ni­czego nie daje i jest pod względem naukowym abso­lutnie bezpłodne. Marksistowska nauka społeczna daw­no już obaliła pozbawioną wszelkiej treści, eklektyczną„teorię czynników” i w oparciu o praktykę historyczną ustaliła decydującą rolę sposobu produkcji — ekonomi­ki — w rozwoju społeczeństwa.Ekonomika, decydując o powstaniu, istnieniu i ob­umieraniu klas, warunkuje powstawanie, istnienie i ob­umieranie polityki — szczególnego rodzaju stosunków między klasami. Ekonomika rozwija się zgodnie z obiek­tywnymi prawami, od których zależy działalność klas i ich instytucji politycznych. Obiektywny charakter praw ekonomicznych, działających w każdej formacji społecznej, to jedna z najważniejszych stron prawa de­cydującej roli ekonomiki w stosunku do polityki. Igno­rowanie tej strony nieuniknienie prowadzi do nego­wania samego prawa, do idealizmu. Istota błędnych poglądów głoszonych przed dyskusją ekonomiczną w 1951 r. przez niektórych ekonomistów radzieckich i filozofów, negujących obiektywny charakter praw ekonomicznych w ustroju socjalistycznym, polegała głównie na tym, iż nie uznawali oni prawa decydują­cej roli ekonomiki w stosunku do polityki, że mylili i utożsamiali ekonomikę z polityką, a ekonomiczne sto­sunki z prawami jurydycznymi będącymi odzwiercie­dleniem polityki ekonomicznej.W czym przejawia się obiektywny charakter praw ekonomicznych? Obiektywność praw ekonomicznych, to znaczy ich niezależność od świadomości społecznej, a zatem i od świadomości politycznej, wyraża się w tym, że prawa ekonomiczne przedstawiają sobą ze­spół zjawisk ekonomicznych, procesów i stron we wza­jemnym ich związku. Wszystko to, znajdując się poza świadomością, określa świadomość i wolę ludzi. Ekono­miczne stosunki i prawa kształtują się bez udziału świadomości społecznej. Jednakże właśnie te material­ne stosunki i prawa określają wszystkie stosunki spo­łeczne, a wśród nich także stosunki polityczne i praw­ne. Z kolei zaś ekonomiczne stosunki społeczne są uza­leżnione od poziomu i charakteru materialnych sił wy­twórczych. Siły wytwórcze decydują o stosunkach pro­dukcji w tym sensie, że od nich rozpoczyna się rozwój materialnego życia społeczeństwa. Z drugiej strony, na­rzędzia produkcji są głównym obiektem przywłaszcza­nia i własności — podstawy stosunków produkcji. Po­nadto — jak pisał K. Marks — „…ludzie nie panują swobodnie nad swymi siłami wytwórczymi, podstawą całej ich historii, gdyż wszelka siła wytwór­cza jest siłą nabytą, wytworem poprzedniej działalno­ści” .Każde nowe pokolenie zmuszone jest żyć w takich stosunkach produkcji, jakie najbardziej odpowiadają si­łom wytwórczym odziedziczonym po poprzednich po­koleniach. A zatem już w samym fakcie zależności sto­sunków produkcji od poziomu i charakteru sił wy­twórczych wyraża się obiektywność stosunków i praw ekonomicznych.Obiektywny charakter praw ekonomicznych przeja­wia się również w tym, że działają one niezależnie od tego, czy są przez ludzi poznane, czy też nie, czy ich działanie jest przez ludzi pożądane czy nie, czy ludzie się z nimi liczą czy nie. Ludzie tylko wtedy mogą rea­lizować z dobrym wynikiem swoje zamierzenia w dzie­dzinie ekonomicznej, gdy ich działalność jest zgodna z prawami ekonomicznymi . Instytucje polityczne mo­gą wzmacniać, osłabiać lub ograniczać działanie okre­ślonych tendencji ekonomicznych. Jednakże ludzie, kla­sy i ich instytucje polityczne nie są w stanie ani two­rzyć, ani zmieniać (przeobrażać), ani likwidować praw ekonomicznych.Prawa ekonomiczne, ekonomika jako całość, stanowią podstawę rewolucji społecznych. One też mają de­cydujący wpływ na przejście od jednego typu państwa, systemu politycznego, do drugiego typu, bardziej po­stępowego. Stosunki ekonomiczne są pierwotne, determinujące wszystkie inne stosunki społeczne, a wśród nich także stosunki polityczne. Formy, charak­ter i metody walki klasowej i rewolucji społecznych również są w ostatecznym wyniku uzależnione od eko­nomiki. Określony typ ekonomiki społeczeństwa kla­sowego wymaga istnienia odpowiadającej mu nadbudo­wy politycznej. Polityka obsługuje ekonomikę i w specyficzny sposób wyraża ją, stosunki ekono­miczne określają poprzez ekonomiczne interesy posz­czególnych klas ich interesy polityczne i znajdują w nich odpowiednie odbicie. Od zmian zachodzących w ekonomice uzależnione są zmiany w polityce. Stop­niowy i na ogół postępowy rozwój ekonomiki określa postępowy na ogół charakter rozwoju polityki. Charak­ter oddziaływania polityki na ekonomikę — podobnie zresztą jak na inne zjawiska społeczne — jest uwarun­kowany charakterem panujących stosunków ekonomicz­nych i wynikającej z nich struktury klasowej. Ekono­mika określa wzrost roli polityki w procesie roz­woju każdego społeczeństwa klasowego i w okresie przechodzenia do nowego społeczeństwa klasowego.Takie są istotne cechy i strony prawa decydującej ro­li ekonomiki w stosunku do polityki. Istotę tego prawa można sformułować w następujący sposób: ekonomika określa powstanie, zmiany, rozwój, charakter i stale wzrastającą rolę polityki w społeczeństwie klasowym.Prawidłowością rozwoju każdego społeczeństwa kla­sowego jest dyktatura klasy panującej pod względem ekonomicznym. Wynika to z faktu, że każdy sposób produkcji znajduje swojego nosiciela w jednej, okre­ślonej klasie. Nosicielem kapitalistycznego sposobu pro­dukcji jest klasa burżuazji i odpowiednio do tego życie polityczne społeczeństwa kapitalistycznego charaktery­zuje dyktatura burżuazji.Przejście od kapitalistycznego sposobu produkcji do socjalistycznego w drodze rewolucji proletariackiej jest najbardziej pełnym i głębokim wyrazem postępu histo­rycznego. Jeśli przejście od feudalizmu do kapitalizmu sprowadza się do zastąpienia jednej strony formy wy­zysku przez drugą, to przejście od kapitalizmu do so­cjalizmu oznacza likwidację wszelkich form wyzyskuf prawdziwe wyzwolenie proletariatu i wszystkich ludzi pracy — głównej siły wytwórczej społeczeństwa. Do­piero od socjalizmu rozpoczyna się nie hamowany i nie­bywały, jeśli chodzi o tempo, rozwój ekonomiki spo­łecznej w interesie mas ludowych. Rzecznikiem socja­listycznego sposobu produkcji, następującego zgodnie z obiektywnymi prawami po ekonomice kapitalistycz­nej, jest proletariat. Historyczna konieczność przejścia ludzkości do komunizmu warunkuje również koniecz­ność, nieuchronność dyktatury proletariatu. „Ten tyl­ko przyswoił sobie istotę nauki Marksa o państwie — pisał W. I. Lenin — kto zrozumiał, że dyktatura jed­nej klasy jest koniecznością nie tylko dla każdego w ogóle społeczeństwa klasowego, nie tylko dla pro­letariatu, który obalił burżuazję, ale także dla ca­łego okresu historycznego oddzielającego ka­pitalizm od «społeczeństwa bez klas», od komunizmu” .Główną i najbardziej ogólną cechą charakterystyczną działania prawa decydującej roli ekonomiki w stosunku do polityki w zastosowaniu do warunków socjalizmu jest to, że powstanie socjalistycznego układu gospodar­czego, powstanie i rozwój ekonomiki socjalistycznej wymaga uprzedniego zburzenia państwa burżuazyjnego, ustanowienia i umoc­nienia dyktatury proletariatu przy kierowniczej roli partii komunistycz­nej na przestrzeni całego okresu od początku rewolu­cji socjalistycznej do całkowitego zwycięstwa komu­nizmu.Dyktatura klasy robotniczej przy kierowniczej roli partii marksistowsko-leninowskiej stanowi decydującą prawidłowość rozwoju społeczeństwa w okresie przej­ściowym od kapitalizmu do komunizmu.Jeśli stosunki ekonomiczne społeczeństwa kapitali­stycznego rodzą sprzeczności antagonistyczne między proletariatem i burżuazją, zaostrzanie się walki klasy robotniczej z klasą kapitalistów, to socjalistyczne sto­sunki ekonomiczne i wynikająca z nich klasowa struk­tura społeczeństwa wykluczają sprzeczności antagoni­styczne i walkę klas zarówno w sferze ekonomiki, jak i w sferze polityki.W naszym kraju zlikwidowane zostały całkowicie klasy wyzyskiwaczy — obszarnicy, kapitaliści, kułacy. Wskutek tego wraz ze zbudowaniem socjalizmu w łonie społeczeństwa radzieckiego przestała istnieć ekonomicz­na i społeczna baza walki klasowej, a tym bardziej możliwość jej zaostrzania się.Jednakże problem walki klasowej jeszcze istnieje. Elementy walki klasowej przejawiają się w radzieckim społeczeństwie socjalistycznym na przykład w dławie­niu agentury nasyłanej przez państwa imperialistyczne, w walce z przenikającą z zewnątrz wrogą ideologią burżuazyjną i rewizjonistyczną. Klasowy charakter ma również walka ideologiczna partii i narodu z przeciw­stawiającymi się sprawie socjalizmu przeżytkami kapi­talistycznymi, tkwiącymi w świadomości pewnej części ludzi radzieckich, a zwłaszcza walka z lekceważącym stosunkiem do pracy. Ludzie radzieccy walczą ze spe­kulantami i innymi elementami antyspołecznymi i pa­sożytniczymi. Istotą jednak radzieckiego społeczeństwa socjalistycznego jest jego monolitowa jedność, zespole­nie całego narodu wokół partii komunistycznej.Najważniejszą cechą szczególną oddziaływania eko­nomiki na politykę w społeczeństwie socjalistycznym jest fakt, że owo oddziaływanie musi się bezwzględnie opierać na trwałym, stale umacniającym się sojuszu klasy robotniczej i chłop­stwa. Sojusz ten jest prawidłowością życia polityczne­go całego okresu walki o zwycięstwo rewolucji socjali­stycznej w skali międzynarodowej.

[Głosów:1    Średnia:5/5]

Comments

comments