REZERWY PAŃSTWOWE
rezerwy różnego rodzaju materiałów produktów tworzone przez rząd w celu uniknięcia trudności i zakłóceń w zaopatrzeniu kraju. R.p. przekazywane są do zużycia w zasadzie tylko w wyjątkowo ważnych dla gospodarki narodowej przypadkach: . trudności przywozowych spowodowanych np. dyskryminacją* w obrotach międzynarodowych lub na skutek innych przeszkód w nabyciu materiałów lub produktów z importu; . nieurodzaju i klęsk żywiołowych (susza, powódź); . czasowego zachwiania równowagi między zapotrzebowaniem a zasobami określonych materiałów lub produktów, np. z powodu opóźnienia oddania do eksploatacji ważnego obiektu przemysłowego; . konieczności strategicznych, kiedy na skutek wybuchu wojny w danym kraju lub w innym niezbędne Jest zwiększenie produkcji opartej na określonym materiale (np. metale kolorowe); . wystąpienieprzerwy w dostawach z zagranicy lub produkcji krajowej. R.p. gromadzone są w magazynach specjalnych, w magazynach zakładów produkcyjnych lub w magazynach handlowych. W niektórych krajach zdarza się, że rząd nakazuje przedsiębiorstwom utrzymywanie koniecznych zapasów, mających charakter r.p. Dysponentem r.p. jest z reguły rząd. Nadzór nad składowaniem i przechowywaniem materiałów i produktów wchodzących w skład r.p. sprawuje specjalna organizacja państwowa. RING, w kapitalizmie — krótkoterminowe porozumienie o charakterze monopolistycznym zawierane między przedsiębiorstwami lub innymi Jednostkami gospodarczymi, dotyczące konkretnych celów realizowanych w interesie tych przedsiębiorstw, np. wspólnej polityki cen.REZERWOWA ARMIA PRACY, stale istniejąca w kapitalizmie, pewna liczba poszukujących pracy, którzy oczekują na okres, kiedy kapitalistyczna gospodarka zwiększy swoje zapotrzebowanie na siłę roboczą. Bezrobocie Jest stałym zjawiskiem w kapitalizmie; Jest ono Jednak w kapitalizmie nie tylko nieuchronne, lecz także — wbrew pozorom i deklaracjom burżuazyjnych przywódców politycznych — niezbędne; bez pewnej liczby bezrobotnych niemożliwy jest w kapitalizmie „normalny” rozwój gospodarki. Rozwój gospodarki kapitalistycznej cechuje nierównomlerność ( prawo nierównomiernego rozwoju); reprodukcji ma charakter cykliczny; koniunktura ( cykl koniunkturalny) w kapitalizmie podlega ciągłym wahaniom; również nierównomiernie, skokowo pojawiają się i rozwijają nowe gałęzie produkcji. Dlatego w celu zabezpieczenia kapitalistycznego systemu gospodarczego przed groź.-bą braku siły roboczej w okresie poprawy koniunktury lub gwałtownego rozwoju nowej gałęzi produkcji konieczn”. Jest pewna liczba poszukujących pracy. Istnienie r.a.p. niezbędne Jest w kapitalizmie również do utrzymania kapitalistycznej dyscypliny pracy oraz w celu ukształtowania płac na poziomie zapewniającym dostateczną stopę akumulacji. R.a.p. jest do tego stopnia niezbędna kapitalizmowi, że Jej istnienie nie przeszkadza ekonomistom burżuazyjnym mówić o „pełnym zatrudnieniu”, mimo występowania pewnej liczby bezrobotnych.ROK GOSPODARCZY, okres obrachunkowy stosowany w planowaniu oraz w rozliczaniu działalności gospodarczej niektórych działów, gałęzi lub branż gospodarki narodowej. Początkowy i końcowy moment r.g. jest ustalany w zależności od charakteru działalności podstawowej danej branży i jest tak wyznaczany, aby w r.g. zamykał się pełny cykl tej działalności, nie zawsze pokrywający się z rokiem kalendarzowym. R.g. stosowany Jest m. In. w rolnictwie (od dnia l lipca do dnia czerwca), w leśnictwie (od dnia października do dnia września), w szkolnictwie (dla szkół podstawowych, zasadniczych szkół zawodowych oraz szkół średnich od dnia września do dnia sierpnia, a dla szkół wyższych od dnia października do dnia września).Zadania wszystkich działów gałęzi gospodarki narodowej ujęte są w planach rocznych, obejmujących okresy lat kalendarzowych, niezależnie od planów dotyczących lat gospodarczych.ROLA SPOŁECZNA, trwały sposób zachowania się, zgodny z oczekiwaniami grupy wobec osoby zajmującej daną pozycję w grupie. Pozycję społeczną wyznaczają prawa i obowiązki Jednostki w stosunku do grupy. R.s. obejmuje zatem zachowania oczekiwane przez grupę, utrwalone w postaci pewnego wzoru i sposób realizacji tego wzoru. Pojęcie r.s. występuje łącznie z pojęciem pozycji w określonej grupie, jednoczy bowiem podejście od strony Jednostki jako członka grupy i od strony zbiorowości kształtującej zachowania swoich członków. Rola Jest czymś zewnętrznym wobec członków grupy, którzy — jeśli chcą uczestniczyć w grupie i Jej działaniach oraz identyfikują się z nią — muszą się jej uczyć. W celu scharakteryzowania jakiejś r.s. należy: l. ustalić strukturę grupy Jej podstawowe działania; . stwierdzić, czy utrwalone są wzory zachowań i oczekiwania grupy oraz zbadać sposób przekazywania Ich członkom grupy; . określić, jak przejawiają się różne role, w jakich sytuacjach są podejmowane i jakim podlegają modyfikacjom.W zależności od typu grupy i typu roli proces uczenia się Jej przybiera rozmaity charakter. Czasami wystarcza przestrzeganie przepisów i reguł określających rolę, w innym przypadku chodzi o identyfikowanie się z rolą, aby stała się ona częścią osobowości. Bogactwa osobowości doszukujemy się w wielości odgrywanych ról, w zróżnicowaniu intensywności kontaktów społecznych w rozmaitych grupach. Często jednak oczekiwania rozmaitych grup są sprzeczne, odgrywane zaś role rozbieżne lub konfliktowe. Problem polega więc na umiejętności godzenia ról, ich integracji lub przyporządkowaniu.W zakładzie pracy możemy wyróżnić role wynikające z układu produkcji, władzy i więzi społecznej. Mamy więc role formalno-produkcyjne, jak rola dyrektora, kierownika, robotnika, inżynlera–konstruktora, kontrolera itp. Ponadto z punktu widzenia współżycia ludzi występują role: kolegi, przyjaciela, sąsiada. Działalność samorządu i innych organizacji wprowadza rolę aktywisty przejawiającą się w różnych postaciach. Pracownik w przedsiębiorstwie socjalistycznym występuje w roli produkcyjnej (wykonawczej lub kierowniczej), roli konsumenta opłacanego pracownika najemnego, a także w roli współgospodarza, współwłaściciela i współuczestnikaorganów zarządzania. Określenie każdej z tych ról, a zwłaszcza ich kompleksu nie jest Jednoznaczne i zawiera pewne sprzeczności. Przykładem konfliktu ról w zakładzie Jest np. sytuacja chłopa-ro-botnika, kobiety-pracownicy obarczonej liczną rodziną lub aktywisty, który w trosce o dobro przedsiębiorstwa ostro krytykuje kierownictwo, narażając się na zarzut, że zmierza do dezorganizacji pracy w zakładzie. Identyfikacja z rolą zawodową wyznaczona jest przez cechy charakteru oraz siłą motywów ekonomicznych i społecznych. Należy przy tym podkreślić wpływ pewnych cech społecznych pracowników, Jak płeć, wiek, wykształcenie, pochodzenie społeczne i terytorialne. Identyfikacja z rolą aktywisty zależy przede wszystkim od sytuacji i motywów ideologicznych.RODZINA grupa ludzi pozostających ze sobą w codziennym kontakcie, składająca się z osób połączonych społecznie unormowanym stosunkiem małżeństwa, więzami krwi lub adopcji, prowadzących wspólne gospodarstwo domowe i współdziałających ze sobą na zasadach podziału pracy, zwłaszcza w zapewnieniu utrzymania i wychowania dzieci; od zarania istnienia ludzkości podstawowa komórka społeczna, spełniająca oprócz funkcji reprodukcji biologicznej, także funkcję wychowawczą i kulturalną w procesie przystosowania do życia zbiorowego oraz zapewniająca start społeczny swoim członkom. Przez długi okres dziejów ludzkości, dopóki wytwarzanie, podział spożycie odbywało się głównie w obrębie rodziny, spełniała ona także rolę Jednostki produkcyjnej. Dopiero w okresie upowszechnienia kapitalistycznych stosunków najmu siły roboczej większość rodzin utraciła charakter podstawowej komórki produkcyjnej, zachowując tylko jej resztki w postaci spełniania tzw. funkcji bytowej, polegającej na wykonywaniu przez poszczególnych członków rodziny, na użytek innych członków, prostych usług (pranie, sprzątanie, szycie, drobne naprawy) i wytwarzaniu przedmiotów bezpośredniego spożycia (gotowanie, pieczenie, przetwórstwo spożywcze). Jedynie rodziny rolnicze utrzymały w wielu krajach uprzemysłowionych funkcję produkcyjną. Gospodarstwo rolne stanowi dla nich podstawowy warsztat pracy, dostarczający produkty nie tylko na sprzedaż, lecz również na własny użytek. W zależności od proporcji, w jakich przeznacza się produkcję dla siebie do wymiany oraz od stopnia zaangażowania całej rodziny w sprawy gospodarstwa rolnego, wyodrębnia się różne formy gospodarki rodzinnej w rolnictwie lub nawet różnie się definiuje samo pojęcie „gospodarstwo rodzinne”, ujmowane najczęściej Jako takie przedsiębiorstwo rolne, w którym praca wykonywana jest wyłącznie lub głównie przez drobnego producenta i Jego rodzinę. W polskiej literaturze naukowej istotną rolę odgrywa termin „gospodarstwo chłopskie”, którym określane Jest gospodarstwo rodzinne, wytwarzające przede wszystkim dla siebie, a Jedynie nadwyżki przeznaczające na rynek. Jest to cecha różniąca gospodarstwo chłopskie od innych form gospodarki rodzinnej, np. od rodzinnego warsztatu rzemieślniczego, produkującego głównie na sprzedaż. W gospodarstwie produkcyjnym rodzina chłopska wytwarza produkty częściowo przeznaczone do wymiany (ta część produkcji podlega zwykle skrupulatnej kalkulacji), a częściowo pozostające w gospodarstwie domowym na użytek własny, zużywając na ten cel część produkcji, której wielkość w zasadzie Jest uniezależniona od kalkulacji, a raczej zgodna z wymaganiami podyktowanymi własnymi potrzebami, tradycją oraz normami prestiżowymi. Fakt ten Jest przyczyną swoistego reagowania indywidualnych gospodarstw rolnych na bodźce materialnego zainteresowania, na ściśle ekonomiczne formy kierowania, świadcząc o tym, że ekonomiczna analiza funkcjonowania gospodarstw rodzinnych zawodzi, Jeśli nie idzie w parze z analizą socjologiczną. Z socjologicznego punktu widzenia gospodarstwo rolne jest nie tylko warsztatem pracy, lecz Jednocześnie miejscem życia całej rodziny. Na terenie gospodarstwa nie tylko pracuje się, ale także wypoczywa, zdobywa kwalifikacje i organizuje różne formy spędzenia czasu. Fakt, że rodzina chłopska jest również załogą produkcyjną określa Jej strukturę wewnętrzną, wyznaczając odrębną rolę każdemu Jej członkowi, który nie tylko korzysta z szans, jakie stwarza mu gospodarstwo, ale także musi podporządkowywać swoje działania Jego interesom. Obecnie, w miarę wzrostu znaczenia produkcji towarowej w gospodarstwach rodzinnych oraz powiązań gospodarstw indywidualnych z gospodarką uspołecznioną, ulega przemianom nie tylko charakter tych gospodarstw, lecz również sytuacja i charakter rodziny rolniczej.ROZDRABNIANIE GOSPODARSTW proces polegający zmniejszaniu się przeciętnego obsza ziemi należącej do gospodarstw chłopskich; proces ten może towarzyszyć zarówno koncentracji, Jak i dekoncentracji ziemi oraz produkcji rolnej; Jeśli udział danej grupy gospodarstw w ogólnej ilości ziemi zajętej pod uprawę nie zmienia się, lecz wzrasta ich liczba wówczas nie występuje ani koncentra cja ani dekoncentracja, lecz po pros’ r.g.ch., najczęściej w wyniku działo rodzinnych; sytuacja taka występuj rzadko w klasie gospodarstw drobnych może jednak występować w klasie gospodarstw średnich. Najczęściej r.g.ch. jest jednym z przejawów koncentracji ziemi, gdyż rosnąca liczba gospodarstwdrobnych traci swój stan posiadania na rzecz mniej licznych gospodarstw większych; Jest więc przejawem rozwarstwiania wsi. R.g.ch. zależy w poważnej mierze od czynników zewnętrznych, tj. leżących poza rolnictwem; są to: stopień rozwoju gospodarczego kraju, koniunktura gospodarcza poza rolnictwem, wielkość bezrobocia w mieście, tempo wzrostu gospodarczego kraju oraz ustawodawstwo. W niektórych krajach prawo zabrania dzielenia gospodarstw; w takiej sytuacji rozdrobnienie zależy wyłącznie od czynników ekonomicznych, Jak np. konkurencja w rolnictwie. Wysokie tempo wzrostu gospodarczego oznaczające duże możliwości znalezienia pracy poza rolnictwem zapobiega działom rodzinnym i tym samym r.g.ch. Proces r.g.ch. nie sprzyja też postępowi techniki, który znajduje większe pole zastosowania w gospodarstwach większych; procesowi temu ostatecznie kładzie kres socjalistyczne przekształcenie rolnictwa. ROZDZIELNICTWO, jeden ze stosowanych sposobów ograniczenia swobody obrotu towarowego w gospodarce planowej, przede wszystkim w celu zapewnienia przepływu odpowiedniej ilości środków w pożądanych z ogólnogospodarczego punktu widzenia kierunkach. R. wykształciło się Jako niezbędny element gospodarki wojennej (-> ekonomika wojenna), ale wobec powolnego postępu prac nad innymi metodami centralnego kierowania przepływem środków stało się z czasem Integralną częścią systemu planowania i zarządzania i w różnym stopniu stosowane Jest we wszystkich krajach socjalistycznych. Procesy decentralizacji operatywnego zarządzania gospodarką, umacnianie się samodzielności socjalistycznych przedsiębiorstw i wielkich organizacji gospodarczych oraz rozwój systemu umów Jako Podstawy stosunków między nimi powodują stopniowe zanikanie r. Nie można b°wiem pogodzić r. ze swobodą kontaktów handlowych między podmiotami gospodarczymi. R. powodowało nadmierne sformalizowanie procesów obrotu i wymagało wyjątkowo pracochłonnego, szczegółowego planowania zaopatrzenia w formie nieprzydatnej do innych celów. Działając z reguły w warunkach deficytu środków, zbyt szeroko stosowane r. umacniało pozycję „rynku dostawcy” i powodowało negatywne skutki w gospodarce zapasami, mobilizując do ich zwiększania.W Polsce r. dotyczy na ogół podstawowych środków produkcji. R. niektórych środków konsumpcji polega na podziale ich między regiony i placówki handlowe. Nie dotyczy to Indywidualnych konsumentów, którzy mogą Je kupować bez żadnych ograniczeń. R. środków produkcji uległo w latach — poważnemu ograniczeniu i w obejmowało — grup podstawowych surowców materiałów oraz ok. grup maszyn i urządzeń. Plany rozdziału (rozdzielniki), oparte na bilansach materiałowych, oraz bilanse maszyn i urządzeń opracowywane są przez Komisję Planowania przy RM lub przez kompetentne ministerstwa, zjednoczenia organizacje zbytu. Przydział określa rodzaj (grupę rodzajową) środka produkcji i ilość, na jaką sprzedawca (producent, biuro zbytu producenta, hurtownia) obowiązany Jest przyjąć zamówienia. W Polsce przydział jest więc uprawnieniem do zakupu określonej ilości danych środków produkcji, nie zobowiązuje natomiast nabywcy do Ich zakupu. W niektórych natomiast krajach socjalistycznych (Bułgaria, ZSRR) przydziały środków produkcji są traktowane Jako obustronny nakaz zawarcia umowy. Poza r. usankcjonowanym przepisami wydawanymi w PRL przez Komisję Planowania występuje niekiedy r. nieformalne. Dzieje się tak w przypadkach okresowych zakłóceń równowagi rynkowej polegającej na większym niż przewidywano popycie na określony, nie rozdzielany środek produkcji i braku możliwości zwiększenia Jego podaży. Producent lub jednostka zbytu z konieczności stosuje wówczas ograniczenia sprzedaży, a więc w praktyce rozdziela ilość towaru, którą dysponuje, między odbiorców, uznanych za najważniejszych. Zjawisko r. nieformalnego przestaje istnieć natychmiast po przywróceniu równowagi rynkowej.