REWOLUCJA PRZEMYSŁOWA
proces przechodzenia kapitalistycznego przemysłu od rękodzielniczej produkcji w manufakturach do zmechanizowanej produkcji fabrycznej. Przewrót techniczny w metodach wytwarzania rewolucjonizuje produkcję w podstawowych gałęziach przemysłu. Mechanizacja przemysłu lekkiego prowadzi do przewrotu technicznego w przemyśle środków produkcji oraz w transporcie. Przewrót techniczny zaczyna się od wynalezienia maszyny narzędziowej i zastosowania jej w produkcji. W r.p. wyodrębniają się dwa etapy: l. mechanizacja przemysłu lekkiego; maszyny dla tego przemysłu wytwarzane są w manufakturach metalowych w sposób rękodzielniczy; . mechanizacja przemysłu środków produkcji i wytwarzanie maszyn za pomocą maszyn. R.p. to proces ekonomiczny obejmujący całą gospodarkę kraju. Maszyna zastosowana w przemyśle stwarza nieograniczone możliwości wzrostu wydajności pracy; zostaje zwiększona produkcja i wzrasta akumulacja kapitału. Z uwagi na chęć maksymalnego wykorzystania maszyn dzień pracy zostaje przedłużony. Ostatecznie zanika więź łącząca robotnika z ziemią, tworzą się wielkie okręgi przemysłowe — skupiska klasy robotniczej. Na gruncie r.p. powstaje nowa klasa społeczna — wielkoprzemysłowy proletariat.Klasyczny przebieg miała r.p. w Anglii, gdzie zaczęła się najwcześniej (ostatnie -lecie XVIII w.). W okresie tym wynaleziono wiele nowych urządzeń i metod wytwarzania w różnych gałęziach przemysłu; najistotniejsze zmiany dokonały się w hutnictwie żelaza i jego obróbce plastycznej, w przemyśle włókienniczym i w energetyce. W J. Kay wynalazł mechaniczne czółenko, które ok. -krotnie zwiększyło wydajność pracy tkacza; wynalazek ten znajduje powszechne zastosowanie w Lancashire ok. , powodując poważną dysproporcję między wydajnością pracy w zmodernizowanym tkactwie a tradycyjnym przędzalnictwie. Stan ten skłania wielu wynalazców do szukania nowych metod produkcji przędzy. Pierwszym zastosowanym w skali przemysłowej wynalazkiem była mechaniczna przędzarka J. Hargreavesa (zm. ), zwana spinn-ing-Jenny, wprowadzona do przemysłu w latach — . W R. Arkwright zbudował przędzarkę ciągłą napędzaną silnikiem wodnym lub kieratem. Na podstawie tych wzorów S. Crompton w skonstruował maszynę przędzalniczą, która łączyła zalety obu poprzednich typów. Przędzarka Cromptona, nazwana mułem, dokonała rewolucji w angielskim przędzalnictwie bawełny. Rozwojowi przędzalnictwa początkowo nie towarzyszył postęp w tkactwie. Kres temu stanowi położył E. Cartwright konstruując w krosno mechaniczne. Wprowadzenie na początku XIX w. udoskonalonego krosna wpłynęło decydująco na przekształcenie manufaktury tkackiej w nowoczesny przemysł fabryczny. Tania produkcja fabryczna doprowadziła przemysł rękodzielniczy do upadku, co wywołało poważne przemiany społeczne, z których najistotniejszą była proletaryzacja majstrów tkackich. W Anglii w XVII w. z powodu wytrzebienia lasów wzrastającej ceny węgla drzewnego został zahamowany rozwój produkcji żelaza. Wynalazek A. Darby , który zastąpił węgiel drzewny koksem rozwiązał problem paliwa. Dopiero pod koniec XVIII w. rozpowszechnia się w Anglii metoda produkcji surówki przy użyciu koksu. Przerób surówki żelaza na żelazo kute i walcowane ułatwił wynalazek H. Corta , który w opracował metodę pudlingowania żelaza i poważnie usprawnił walcownictwo. Metoda ta była -krotnie wydajniejsza od dawnej metody fryszerskiej. Następny etap plastycznej obróbki żelaza zrewolucjonizował H. Maudslay , który przekształcił prymitywną tokarkę w nowoczesną obrabiarkę, stosując do ciężkiej obrabiarki suport krzyżowy, wprowadzając całkowicie metalową konstrukcję oraz śrubę pociągową . Wynalezienie obrabiarki rozpoczęło proces przekształcenia manufaktur metalowych w fabryki maszyn. Mechanizacja procesów produkcyjnych w ostatnim -leciu XVIII w. wpłynęła na wzrost zapotrzebowania na energię mechaniczną. Problem energii rozwiązało wynalezienie maszyny parowej. J. Watt opatentował maszynę parową w , a w pierwsza maszyna parowa Wat-ta została uruchomiona w hutnictwie. W pierwszej połowie XIX w. r.p. zaczęła się w krajach Europy zachodniej, w USA i w Niemczech; w drugiej połowie tego stulecia — w Rosji i Japonii. W Polsce r.p. przypada na lata — . Najszybciej rozwinął się wielki przemysł włókienniczy w okręgu łódzkim oraz przemysł górniczo-hutniczy na Śląsku i w Zagłębiu Dąbrowskim. W końcu tego okresu zaczyna powstawać przemysł budowy maszyn.Proces r.p. w różnych krajach przebiega odmiennie w zależności od warunków historycznych. Niektóre kraje, do niedawna kolonialne, dopiero dziś wchodzą na drogę r.p. REWOLUCJA SOCJALISTYCZNA, obalenie władzy burżuazji i ustanowienie dyktatury proletariatu w celu zlikwidowania kapitalizmu i zbudowania socjalizmu. Teorię r.s. sformułowali Marks, Engels i Lenin. Na gruncie analizy prawidłowości rozwoju kapitalistycznego społeczeństwa stwierdzili oni, że rozwój sił wytwórczych musi doprowadzić do konfliktu z kapitalistycznymi # stosunkami produkcji. Konflikt ten przejawia się w sprzeczności między kapitałem a pracą. Podstawowy antagonizm między klasą robotniczą a jej wyzyskiwaczami czyni r.s. obiektywną koniecznością naszej epoki. „M onopol kapitału staje się hamulcem dla sposobu produkcji, który się z nim i pod nim rozwinął. Centralizacja środków produkcji i uspołecznienie pracy dochodzą do punktu, gdy już się nie mieszczą w swej kapitalistycznej skorupie. Skorupa ta zostaje rozsadzona. W y-blja godzina kapitalistycznej własności prywatnej. Wywłaszczyciele zostają wywłaszczeni” (K. Marks). Kapitalizm ustępuje miejsca nowemu ustrojowi — komunistycznemu ( komunizm), którego pierwszą fazą jest -> socjalizm. Siłą przewodnią r.s. jest proletariat. Jego misją dziejową — przewodzenie rewolucji, obalenie władzy burżuazji, zburzenie burżuazyjnego aparatu państwowego, ustanowienie władzy — dyktatury proletariatu, likwidacja kapitalistycznej własności środków produkcji przez ich uspołecznienie oraz organizacja nowego socjalistycznego sposobu produkcji. „Pierwszym krokiem rewolucji robotniczej Jest wydźwignięcie proletariatu w klasę panującą, wywalczenie demokracji. Proletariat wykorzystuje swoje panowanie polityczne po to, by krok za krokiem wyrwać z rąk burżuazji cały kapitał, by scentralizować wszystkie narzędzia produkcji w ręku państwa, tj. w ręku proletariatu zorganizowanego Jako klasa panująca i by możliwie Jak najprędzej zwiększyć masę sił wytwórczych” Napodstawie doświadczenia Komuny Paryskiej Marks sformułował tezę, że między kapitalizmem komunizmem leży okres dyktatury proletariatu. Na przełomie XIX XX w. kapitalizm wolno-konkurencyjny (-. kapitalizm) przekształca się w kapitalizm monopolistyczny ( imperializm) i z całą mocą występuje prawo nierównomiernego ekonomicznego i politycznego rozwoju kapitalizmu, stwarzając warunki nierównoczes-noścl dojrzewania r.s. w różnych krajach. W okresie imperializmu zaostrzają się sprzeczności klasowe między pracą a kapitałem wewnątrz krajów imperialistycznych, sprzeczności i konflikty między imperialistycznymi mocarstwami o nowy podział świata, sprzeczności między państwami imperialistycznymi a krajami zależnymi. Zaostrzenie tych sprzeczności stwarza obiektywne możliwości przerwania światowego frontu Imperializmu w jego najsłabszych ogniwach. Naukowej analizy imperialistycznego stadium kapitalizmu dokonał Lenin i w konsekwencji rozwinął teorię r.s. wzbogacając ją m. in. tezą o możliwości zwycięstwa socjalizmu początkowo w kilku lub nawet w jednym kraju. R.s. wyróżnia wśród wszystkich poprzednich rewolucji społecznych wiele ważnych cech. Najważniejsza z nich polega na tym, że wszystkie poprzednie rewolucje prowadziły tylko do zmiany formy wyzysku, podczas gdy r.s. kładzie kres wyzyskowi i doprowadza w końcu do zniesienia klas. Różnica między r.s. a burżuazyjną polega również na tym. że rewolucja burżuazyjną zastaje w zasadzie gotowe formy stosunków kapitalistycznych i jej cel polega głównie na utorowaniu drogi dalszemu rozwojowi kapitalizmu. Stosunki socjalistyczne nie mogą rodzić się w obrębie kapitalizmu. Powstają one po objęciu władzy przez klasę robotniczą. „Zorganizowanie ewidencji, kontrola nad największymi przedsiębiorstwami, przeistoczenie całego państwowego mechanizmu ekonomicznego w jedną wielką machinę, w organizm gospodarczy, pracujący w ten sposób, by setki milionów ludzi kierowały się Jednym planem — oto olbrzymie zadanie organizacyjne, które spoczęło na naszych barkach” (W. Lenin). Podczas dawnych rewolucji nowa klasa po dojściu do władzy przystosowywała do swych potrzeb stary aparat państwowy, natomiast zadanie r.s. polega na tym, aby burżuazyjną machinę państwową zburzyć i zastąpić przez własne proletariackie państwo.Epoka r.s. to cały etap w rozwoju ludzkości — etap przechodzenia od kapitalizmu do socjalizmu. Fakt, te r.s. we wszystkich krajach stawiają sobie ten sam cel nie oznacza wcale, że zawsze przebiegają one w ten sam sposób. R.s. mogą w różnych krajach przebiegać różnie w zależności od konkretnych warunków historycznych, od określonych cech i tradycji narodowych. Klasa robotnicza nie dąży do rozwiązywania problemów społecznych przez wojnę domową. Lenin podkreślał, że „…klasa robotnicza wolałaby oczywiście wziąć władzę w swe ręce drogą pokojową”. Droga taka pozwala dokonać zasadniczych przeobrażeń społecznych kosztem najmniejszych ofiar ze strony mas pracujących i minimalnych zniszczeń dóbr materialnych. Wybór drogi i metod dokonania r.s. zależy jednak od obiektywnych warunków i układu sił klasowych. W związku z głębokimi historycznymi zmianami w skali międzynarodowej, jakie nastąpiły w wyniku powstania i rozwoju światowego systemu socjalizmu, otwierają się nowe perspektywy dla r.s. w poszczególnych krajach. Stąd doniosłe znaczenie zagadnienia stosunku ogólnych prawidłowości rewolucji do jej narodowych cech. Najpełniejsze sformułowanie zasad, których przestrzeganie Jest nieodzowne do zwycięstwa r.s. zawarte jest w deklaracjach narad przedstawicieli partii komunistycznych i robotniczych z i . Deklaracje wymieniają następujące ogólne prawidłowości obejmujące cały okres przejścia od kapitalizmu do socjalizmu: . kierowanie masami pracującymi przez klasę robotniczą wg idei partii marksistowsko-leninowskiej podczas przeprowadzenia r.s. w tej lub innej formie oraz ustanowienie dyktatury proletariatu; . sojusz klasy robotniczej z podstawową masą chłopstwa i innymi warstwami mas pracujących; . likwidacja kapitalistycznej własności i ustanowienie społecznej własności podstawowych środków produkcji; . stopniowa socjalistyczna przebudowa rolnictwa; . planowy rozwój gospodarki narodowej, mający na celu zbudowanie socjalizmu i komunizmu; .dokonanie r.s. w dziedzinie ideologii i kultury oraz stworzenie licznej inteligencji, oddanej sprawie socjalizmu; . zniesienie ucisku narodowego i ustanowienie równouprawnienia i braterskiej przyjaźni między narodami; . obrona zdobyczy socjalizmu przed napaścią wrogów zewnętrznych i wewnętrznych; . solidarność klasy robotniczej danego kraju z klasą robotniczą innych krajów — proletariacki internacjonalizm. Deklaracje podkreślają, że te ogólne zasady mogą być realizowane w różnych formach i różnymi metodami w zależności od konkretnych warunków danego kraju, zgodnie z charakterem jego polityki i kultury, tradycji ruchu robotniczego, obyczajów i psychologii Jego narodu itd. Jedność międzynarodowej strategii ruchu robotniczego wszystkich krajów nie wymaga likwidowania różnic narodowych, lecz takiego stosowania podstawowych zasad komunizmu, które by „we w ł a-ściwy sposób modyfikowało te zasady w szczegółach, prawidłowo Je dopasowywało, przystosowywało do różnic narodowych narodowo–państwowych” REWOLUCJA BURŻUAZYJNA, rewolucja, w której większość narodu: robotnicy i chłopi występują ze swoimi żądaniami ekonomicznymi i politycznymi; jest to rewolucja, w której „…masy ludowe, większość ludu, najgłębsze doły społeczne, przytłoczone uciskiem i wyzyskiem, powstawały samodzielnie, wycisnęły na całym przebiegu rewolucji piętno swoich żądań, swoich prób zbudowania na własną modłę nowego społeczeństwa w miejsce dawnego, które burzyły” (W. Lenin). Najważniejszym problemem każdej rewolucji jest problem władzy państwowej. Kryterium oceny treści rewolucji, Jej charakteru i zadań jest to, jaka klasa powinna być obalona i Jaka klasa bierze władzę w swoje ręce. Bur-/uazyjne rewolucje, które miały miejsce w Europie po , różnią się od wcześniejszych rewolucji burżuazyjnych tym, że dokonują się w okresie, gdy na arenę dziejową wstąpiła klasa robotnicza, wysuwając własne żądania i mając już zaczątki własnej, samodzielnej organizacji. Chociaż była to jeszcze klasa słaba, niemniej burżuazja obawiała się perspektywy radykalnego rozprawienia się z siłami feudalizmu. Do zasadniczych cech r.b.-d. w epoce imperializmu należą: . udział w rewolucji podstawowych mas narodu — robotników i chłopów: . istnienie rewolucyjnego proletariatu i szerokiego ruchu agrarno–chłopskiego; . Istnienie warunków do przeradzania się r.b.-d. w rewolucję socjalistyczną; . organizatorem hegemonem rewolucji Jest klasa robotnicza, będąca w sojuszu z chłopstwem. Spośród r.b.-d. w epoce imperializmu najdonioślejszą rolę odegrała rewolucja rosyjska — oraz rewolucja lutowa . Charakteryzując cechy rosyjskiej rewolucji — Lenin pisał: „Swoistość rewolucji rosyjskiej polega właśnie na tym, że była, jeśli chodzi o treść społeczną, burżuazyjno-demokra-tyczna, natomiast jeśli chodzi o środki walki — proletariacka. Była burżuazyjno-demokratyczna, gdyż celem, do którego bezpośrednio dążyła i który bezpośrednio własnymi siłami mogła osiągnąć, była republika demokratyczna, -godzinny dzień pracy, konfiskata ogromnych obszarów wielkiej szlacheckiej własności ziemskiej — wszystkie reformy, których program niemal w całej rozciągłości urzeczywistniała rewolucja burżuazyjna we Francji w latach i . Rewolucja rosyjska była zarazem proletariacką, nie tylko w tym sensie, że proletariat był jej siłą kierowniczą, awangardą ruchu, lecz również w tym sensie, że specyficznie proletariacki środek walki, a mianowicie strajk, stanowił główny środek rozkołysania mas i najcharakterystyczniejsze zjawisko w falowym narastaniu decydujących wydarzeń”.Rewolucja — i rewolucja lutowa dokonały się w sytuacji, gdy burżuazja nie mogła odegrać tej roli, Jaką odegrała w rewolucji angielskiej i francuskiej. W konsekwentnym zwycięstwie r.b.-d. zainteresowany był tylko proletariat, gdyż Jej pełne zwycięstwo stwarzało mu perspektywę przejścia do rewolucji socjalistycznej. Lenin w pisał: „…od rewolucji demokratycznej natychmiast zaczniemy przechodzić właśnie w miarę naszych sił, sił świadomego i zorganizowanego proletariatu, zaczniemy przechodzić do rewolucji socjalistycznej”. Rozwój rewolucji lutowej potwierdził słuszność tezy Lenina. Wielka Socjalistyczna Rewolucja Październikowa obaliła władzę burżuazji, ustanowiła dyktaturę proletariatu, zapoczątkowując nową erę w historii ludzkości. Ostatnie -lecia naszego stulecia przyniosły olbrzymie zmiany na mapie politycznej świata. Są one wynikiem procesu zwanego likwidacją kolonializmu. Olbrzymia liczba ludności uzyskała suwerenny byt narodowy. „Załamanie się systemu niewoli kolonialnej pod naporem ruchu narodowowyzwoleńczego — to drugie co do swej historycznej wagi zjawisko po utworzeniu światowego systemu socjalizmu” Proces rozpadu i likwidacji systemu kolonialnego imperializmu stawia przed krajami „trzeciego świata” dwa podstawowe zadania: . uzyskanie politycznej niezależności; . zdobycie niezależności ekonomicznej. Zdobycie niezależności politycznej, bez względu na sposób jej uzyskania (pokojowy lub zbrojny) mieści się we wzorze rewolucji burżuazyjno-demokra-tycznej. Rewolucja narodowowyzwoleńcza w swoim politycznym aspekcie jest antylmperialistyczna. W jej zwycięstwie zainteresowana Jest w zasadzie większość klas społecznych krajów zacofanych. Antyimperializm jest podstawową cechą politycznej orientacji krajów „trzeciego świata” łączącą Je z systemem socjalistycznym. Cecha ta jednak występuje do momentu zdobycia niezależności politycznej. Z chwilą jej uzyskania następuje, w zależności od ukształtowanych struktur społeczno-kla-sowych, zróżnicowanie krajów słabo rozwiniętych, zarówno w stosunku do imperializmu, Jak do socjalizmu oraz wybór różnych dróg rozwoju.