RENTOWNOŚĆ

RENTOWNOŚĆ

w najogólniejszym uję­ciu oznacza osiąganie nadwyżek przy­chodów z działalności gospodarczej nad kosztami jej prowadzenia. To ogólne znaczenie pojęcia „r.” jest precyzowane w bardziej szczegółowy sposób, zależnieod sposobów mierzenia nadwyżek przy­chodów z działalności gospodarczej nad Jej kosztami od sposobów relacjonowa­nia ich w stosunku do innych wielkości. Nadwyżka przychodów ze sprzedaży nad kosztami własnymi sprzedanej produk­cji nosi nazwę akumulacji finansowej. W przedsiębiorstwach przemysłowych akumulacja finansowa dzieli się najczę­ściej na podatek obrotowy (a w przy­padku sprzedaży usług — podatek od operacji nietowarowych) oraz na zysk przedsiębiorstwa. Jeżeli za nadwyżkę przychodów ze sprzedaży nad kosztami własnymi sprzedanej produkcji bierzemy całą * akumulację finansową przedsię­biorstwa przemysłowego, mówimy wów­czas o r. brutto (albo akumulatywno-ści). Jeżeli natomiast pomijamy w tym obliczeniu podatek obrotowy (lub budże­towe dotacje przedmiotowe, które mogą być traktowane Jako „ujemny podatek obrotowy”) za nadwyżkę przychodów ze sprzedaży nad kosztami własnymi sprzedanej produkcji przyjmujemy tyl­ko zysk przedsiębiorstwa przemysłowe­go, mówimy wtedy o Jego r. netto (albo zyskownoścl). R. brutto r. netto mogą być ustalane dla produkcji poje­dynczych wyrobów (mówi się wtedy o r. Jednostkowej brutto netto), dla całej produkcji określonych przedsię­biorstw i dla łącznej produkcji całych gałęzi przemysłu. R. Jednostkowa może być ustalana Jako r. indywidualna (tj. nadwyżka ceny zbytu lub ceny fabrycznej nad kosztami własnymi wy­robu, ustalonymi indywidualnie dla określonego przedsiębiorstwa) lub Jako r. przeciętna (nadwyżka ceny zbytu lub ceny fabrycznej nad przeciętnymi kosz­tami własnymi wyrobu, ustalonymi dla wszystkich przedsiębiorstw produkują­cych dany wyrób). R. przedsiębiorstwa może być ustalana jako r. sprzedaży w postaci akumulacji lub zysku z realiza­cji produkcji przemysłowej oraz Jako r. całokształtu działalności w postaci akumulacji lub zysku ze sprzedaży pro­dukcji przemysłowej łącznie z działal­nością uboczną (np. gospodarka w do­mach mieszkalnych, stanowiących włas­ność przedsiębiorstwa) oraz z saldem strat zysków nadzwyczajnych. Szczegółowe kategorie r. mogą być tak­że ustalane — z pewnymi modyfikacja­mi — w odniesieniu do działalnościprzedsiębiorstw innych działów gospo­darki narodowej (np. budownictwa, transportu, obrotu towarowego). R. brutto i netto ustala się nie tylko w postaci absolutnych kwot akumulacji i zysku (lub absolutnych kwot przyrostu akumulacji czy zysku w porównaniu do poprzedniego okresu obrachunkowego), ale także w postaci wskaźników, wyra­żających stosunek — zazwyczaj procen­towy — akumulacji lub zysku do Jakiejś innej wielkości. w praktyce najszersze zastosowanie mają następujące wskaźni­ki: . wskaźnik r. brutto, usta­lany Jako stosunek procentowy akumu­lacji finansowej do kosztów własnych sprzedanej produkcji; . wskaźnik r. netto — ustalany jako stosunek procentowy zysku do kosztów własnych sprzedanej produkcji; ten wskaźnik był najczęściej używany w latach — do ustalania zadań finansowych dla przed­siębiorstw przemysłowych („dyrektywny wskaźnik rentowności”); . wskaźnik r. przerobu, ustalany Jako stosu­nek procentowy zysku do kosztów włas­nych przerobu, tj. do kosztów własnych sprzedanej produkcji pomniejszonych o koszty materiałów podstawowych; ten wskaźnik bywał także stosowany do określania „dyrektywnej rentowności” dla przedsiębiorstw niektórych gałęzi przemysłu; . wskaźnik stopy zysku, ustalany Jako stosunek procen­towy zysku do łącznej średniej rocznej wartości środków trwałych i obrotowych zaangażowanych w działalności przed­siębiorstwa lub gałęzi przemysłu; wskaź­nik stopy zysku (oprócz takich wskaźni­ków, Jak wskaźnik kwoty zysku, wskaź­nik rentowności, wskaźnik wynikowego poziomu kosztów) są aktualnie stosowa­ne Jako dyrektywne wskaźniki finanso­we. REPARACJE, oznaczają płatności w pie­niądzu, towarach, wykonywanych usłu­gach lub przekazywanych terytoriach jednego państwa na rzecz innego pań­stwa lub niektórych Jego obywateli ew. organizacji. W myśl prawa międzynaro­dowego nie Jest to kara za popełnione czyny, lecz rekompensata za poniesione ofiary, szkody lub doznane krzywdy, począwszy od I wojny światowej termin ten odnosi się wyłącznie do odszkodowań wojennych, a ich wysokość, sposób płat­ności oraz prawo do odszkodowań okreś­lane były przez Ligę Narodów, a potem Organizację Narodów Zjednoczonych, płacenie r. stosowane było Już wśród społeczeństw pierwotnych. Do ważniej­szych, znanych w historii odszkodowań należą: żądanie Szwecji w wpłace­nia min f.sz. przez Święte Imperium Rzymskie, żądanie Napoleona wpłacenia min franków przez rządy Austrii, Portugalii, Holandii, Włoch i niektórych państewek niemieckich, odszkodowanie Francji w wysokości min franków na rzecz Świętego Przymierza na mocy decyzji Kongresu Wiedeńskiego, odszko­dowanie Francji w wysokości mld franków na rzecz Prus w , przeka­zanie przez Turcję części Kaukazu na rzecz Rosji w .Po I wojnie światowej zażądano od Nie­miec kwoty mld marek w złocie, którą obniżono potem do mld. R. płacone przez Niemcy regulował plan Dawesa oraz plan Younga. Faktyczne spłaty wynosiły mld marek, przy za­ciągniętym od państw zwycięskich kre­dycie mld marek.Po II wojnie żądania państw sprzymie­rzonych w stosunku do samych Niemiec wyniosły mld doi., w tym mld w formie zajęcia majątku narodowego na podstawie decyzji jałtańskiej. Duże odszkodowanie miały ponieść rów­nież Japonia, Włochy, Węgry, Finlandia, Rumunia i Bułgaria. Państwa te (oprócz Japonii) wpłaciły ok. , mld doi. Fak­tyczna wysokość odszkodowania ponie­sionego przez Niemcy i Japonię nie zo­stała dotychczas ustalona, mimo powo­łania w tym celu specjalnej komisji. Dawniej r. były celowym narzędziem doprowadzającym przeciwnika do upad­ku gospodarczego oraz jednym ze źródeł akumulacji pierwotnej. Po I wojnie światowej dzięki polityce państw zachod­nich, która doprowadziła do odbudowy militaryzmu niemieckiego, nie można było wyegzekwować od Niemiec przy­znanych przez Ligę Narodów należności (odmowa Hitlera). Po II wojnie świato­wej państwa zwycięskie same zrezygno­wały z należnych lm odszkodowań, kie­rując się względami politycznymi (zimna wojna). Do zrezygnowania z odszkodo­wań przyczyniły się również powody na­tury ekonomicznej — r. straciły swój ekonomiczny sens. Państwa płacące od­szkodowania znalazły się w kręgu wpły­wów państw zwycięskich, zwłaszcza USA ZSRR. Nie mając złota musiałyby spłacić zobowiązania z nadwyżek ekspor­towych, co doprowadziłoby do zahamo­wania rozwoju gospodarczego, współ­pracy gospodarczej oraz pełnego wyko­rzystania aparatu wytwórczego wszyst­kich krajów znajdujących się w kręgu tych wpływów. Przenoszenie aparatu wytwórczego przynosi płacącemu duże szkody, a zbyt małe natomiast korzyści wierzycielowi. Szacuje się, że przeciętnie pomoc udzielona przez państwa zwycię­skie państwom pokonanym nie była niż­sza od otrzymanych.REPARTYCJE, w życiu gospodarczym — najczęściej pozarynkowa, bezpośrednia alokacja środków produkcji lub dóbr konsumpcyjnych dokonywana centralnie przez państwo. R. szeroko stosowane są w warunkach gospodarki wojennej. Ja­ko przykład r. może służyć bezpośrednie rozdzielnictwo wszystkich nadwyżek produkcji rolnej zastosowane w swoim czasie w warunkach komunizmu wo­jennego w Związku Radzieckim. Formą r. Jest również quasl-rynkowy rozdział zamówień wojennych przez państwo ka­pitalistyczne. Możliwość zastosowania r. jest w razie potrzeby częściowo wyko­rzystywana w gospodarce planowej. Do­tyczy to zwłaszcza pewnych grup surow­ców lub środków inwestycyjnych, któ­rych racjonalne wykorzystanie — ze względu na ograniczoną ich ilość — ma znaczenie ogólnogospodarcze .REPRODUKCJA, produkcja społeczna ujmowana Jako proces ciągły, nieustan­nie się powtarzający. „Społeczeństwo nie może poniechać produkcji, tak Jak nie może zaprzestać konsumpcji. Dlatego wszelki społeczny proces produkcji roz­patrywany w Jego całokształcie i w to­ku jego ciągłego odnawiania się — Jest zarazem procesem reprodukcji” (K. Marks). W celu stałego kontynuowania produkcji społeczeństwo musi przezna­czać część wyprodukowanych dóbr na odtworzenie zużytych w procesie wy­twarzania środków produkcji. Odtworze­nie środków produkcji jest zatem Jed­nym z warunków r. R. wymaga również odtworzenia siły roboczej. Odbywa się ono przez konsumpcję środków spożycia (konsumpcję właściwą). Podstawowe za­leżności występujące w procesach r. rozpatruje się zwykle przy założeniu stałości warunków produkcji, tj. przy abstrahowaniu od postępu technicznego. Osiągnięcie niezmiennej wielkości pro­dukcji przy odnowieniu środków pro­dukcji i siły roboczej (w danych warun­kach technicznych) nazywamy r. pro­stą.Zmniejszona skala produkcji i niepełne odnowienie środków produkcji lub ilości zatrudnionej siły roboczej oznacza r. z a-wężoną. R. rozszerzona wystę­puje przy rosnącej skali produkcji. Z tego rodzaju r. mamy do czynienia, jeśli ilość produktów wytworzonych w społecznym procesie produkcji Jest więk­sza od ilości koniecznej do odnowienia zużytych środków produkcji oraz siły roboczej, Czyli gdy powstaje produkt dodatkowy.RETARDACJA, w pojęciu ekonomicznym oznacza zwalnianie, wstrzymywanie lub hamowanie procesów wzrostu, w zna­czeniu dosłownym r. Jest przeciwień­stwem akceleracji ( przyspieszenia za­sada). Dlatego wszystkie czynniki hamu­jące, wstrzymujące lub zwalniające prze­bieg procesu wzrostu gospodarczego, zja­wisk gospodarczych czy doskonalenia funkcjonowania gospodarki noszą nazwę czynników retardacyjnych lub o działa­niu retardacyjnym.REWALORYZACJA usta­wowe podwyższenie kursu danej waluty w stosunku do walut zagranicznych. Przyczyną, dla której niekiedy się ją przeprowadza, jest dążenie rządu danego kraju do osłabienia tendencji inflacyj­nych ( inflacja) w gospodarce narodo­wej. R. może być w tym celu wykorzy­stywana jedynie, gdy kurs walutowy Jest czynnikiem cenotwórczym i w efekcie aktywnie wpływającym na wielkość im­portu i eksportu. Taka sytuacja — jak dotychczas — ma miejsce właściwie tyl­ko w krajach kapitalistycznych. Antyinflacyjne oddziaływanie r. na gos­podarkę narodową przejawia się w dwóch kompleksach zjawisk gospodar­czych: . Podwyższając ceny (w przeli­czeniu na waluty obce) towarów krajo­wych dla zagranicy i obniżając ceny (w przeliczeniu na walutę krajową) to­warów zagranicznych dla odbiorcy kra­jowego r. oddziałuje w kierunku ogra­niczenia eksportu i zwiększenia impor­tu; r. wywołuje więc tendencję do spad­ku popytu na dobra krajowe (zmniejsza się bowiem popyt zagraniczny na te dobra) i względny wzrost podaży na rynku krajowym (następuje bowiem wzrost podaży dóbr importowanych, a ponadto część towarów krajowych, które wskutek r. tracą rynek zbytu za granicą, zostaje skierowana na rynek krajowy). Następuje zatem względne zwiększenie się podaży i względne zmniejszenie się popytu na rynku kra­jowym, co osłabia na nim tendencje in­flacyjne. . R. oddziałuje w kierunku zmniejszenia lub nawet likwidacji nad­wyżki bilansu płatniczego, a zatem w kierunku ograniczenia lub nawet za­hamowania strumienia pieniądza, Jaki wskutek tej nadwyżki wpływał poprzed­nio na rynek krajowy (nadwyżka taka bowiem powoduje, że na rynek krajowy z tytułu sprzedaży dewiz obcych wpły­wa więcej pieniądza niż z niego odpływa wskutek zakupu tych dewiz). R. zmniej­sza nadwyżkę bilansu płatniczego od­działując w kierunku pogorszenia się bilansu handlowego i bilansu obrotów kapitałowych. To ostatnie jest wynikiem zmniejszenia się dla zagranicy atrakcyj­ności lokat kapitału długoterminowego w kraju, który dokonuje r. (w przelicze­niu na walutę zagraniczną dana lokata w tym kraju Jest dla zagranicy po r. droższa), ponadto — w przypadku krajów dysponujących nadwyżkami kapitału — zachęca kapitalistów krajowych do jego wywozu za granicę (w przeliczeniu na walutę krajową dana lokata za granicą jest dla nich po r. tańsza). Siła antyin­flacyjnego oddziaływania r. na gospo­darkę narodową zależy w dużej mierze od cenowej elastyczności popytu krajo­wego na import i popytu zagranicznego na eksport towarów kraju, który doko­nuje r. Jeśli elastyczności te są względ­nie niskie, to r. Jako zabieg antyinfla­cyjny może nie spowodować specjalnych efektów.W celu przeprowadzenia r., wobec jej wpływu na ograniczenie popytu na to­wary krajowe i pogorszenie się bilansu płatniczego, muszą być spełnione dwa warunki: . w kraju decydującym się na r. stan zatrudnienia czynników produk­cji musi być względnie wysoki; . kraj icn musi dysponować względnie wysoki­mi rezerwami płatniczymi.

[Głosów:1    Średnia:3/5]

Comments

comments