RENTOWNOŚĆ
w najogólniejszym ujęciu oznacza osiąganie nadwyżek przychodów z działalności gospodarczej nad kosztami jej prowadzenia. To ogólne znaczenie pojęcia „r.” jest precyzowane w bardziej szczegółowy sposób, zależnieod sposobów mierzenia nadwyżek przychodów z działalności gospodarczej nad Jej kosztami od sposobów relacjonowania ich w stosunku do innych wielkości. Nadwyżka przychodów ze sprzedaży nad kosztami własnymi sprzedanej produkcji nosi nazwę akumulacji finansowej. W przedsiębiorstwach przemysłowych akumulacja finansowa dzieli się najczęściej na podatek obrotowy (a w przypadku sprzedaży usług — podatek od operacji nietowarowych) oraz na zysk przedsiębiorstwa. Jeżeli za nadwyżkę przychodów ze sprzedaży nad kosztami własnymi sprzedanej produkcji bierzemy całą * akumulację finansową przedsiębiorstwa przemysłowego, mówimy wówczas o r. brutto (albo akumulatywno-ści). Jeżeli natomiast pomijamy w tym obliczeniu podatek obrotowy (lub budżetowe dotacje przedmiotowe, które mogą być traktowane Jako „ujemny podatek obrotowy”) za nadwyżkę przychodów ze sprzedaży nad kosztami własnymi sprzedanej produkcji przyjmujemy tylko zysk przedsiębiorstwa przemysłowego, mówimy wtedy o Jego r. netto (albo zyskownoścl). R. brutto r. netto mogą być ustalane dla produkcji pojedynczych wyrobów (mówi się wtedy o r. Jednostkowej brutto netto), dla całej produkcji określonych przedsiębiorstw i dla łącznej produkcji całych gałęzi przemysłu. R. Jednostkowa może być ustalana Jako r. indywidualna (tj. nadwyżka ceny zbytu lub ceny fabrycznej nad kosztami własnymi wyrobu, ustalonymi indywidualnie dla określonego przedsiębiorstwa) lub Jako r. przeciętna (nadwyżka ceny zbytu lub ceny fabrycznej nad przeciętnymi kosztami własnymi wyrobu, ustalonymi dla wszystkich przedsiębiorstw produkujących dany wyrób). R. przedsiębiorstwa może być ustalana jako r. sprzedaży w postaci akumulacji lub zysku z realizacji produkcji przemysłowej oraz Jako r. całokształtu działalności w postaci akumulacji lub zysku ze sprzedaży produkcji przemysłowej łącznie z działalnością uboczną (np. gospodarka w domach mieszkalnych, stanowiących własność przedsiębiorstwa) oraz z saldem strat zysków nadzwyczajnych. Szczegółowe kategorie r. mogą być także ustalane — z pewnymi modyfikacjami — w odniesieniu do działalnościprzedsiębiorstw innych działów gospodarki narodowej (np. budownictwa, transportu, obrotu towarowego). R. brutto i netto ustala się nie tylko w postaci absolutnych kwot akumulacji i zysku (lub absolutnych kwot przyrostu akumulacji czy zysku w porównaniu do poprzedniego okresu obrachunkowego), ale także w postaci wskaźników, wyrażających stosunek — zazwyczaj procentowy — akumulacji lub zysku do Jakiejś innej wielkości. w praktyce najszersze zastosowanie mają następujące wskaźniki: . wskaźnik r. brutto, ustalany Jako stosunek procentowy akumulacji finansowej do kosztów własnych sprzedanej produkcji; . wskaźnik r. netto — ustalany jako stosunek procentowy zysku do kosztów własnych sprzedanej produkcji; ten wskaźnik był najczęściej używany w latach — do ustalania zadań finansowych dla przedsiębiorstw przemysłowych („dyrektywny wskaźnik rentowności”); . wskaźnik r. przerobu, ustalany Jako stosunek procentowy zysku do kosztów własnych przerobu, tj. do kosztów własnych sprzedanej produkcji pomniejszonych o koszty materiałów podstawowych; ten wskaźnik bywał także stosowany do określania „dyrektywnej rentowności” dla przedsiębiorstw niektórych gałęzi przemysłu; . wskaźnik stopy zysku, ustalany Jako stosunek procentowy zysku do łącznej średniej rocznej wartości środków trwałych i obrotowych zaangażowanych w działalności przedsiębiorstwa lub gałęzi przemysłu; wskaźnik stopy zysku (oprócz takich wskaźników, Jak wskaźnik kwoty zysku, wskaźnik rentowności, wskaźnik wynikowego poziomu kosztów) są aktualnie stosowane Jako dyrektywne wskaźniki finansowe. REPARACJE, oznaczają płatności w pieniądzu, towarach, wykonywanych usługach lub przekazywanych terytoriach jednego państwa na rzecz innego państwa lub niektórych Jego obywateli ew. organizacji. W myśl prawa międzynarodowego nie Jest to kara za popełnione czyny, lecz rekompensata za poniesione ofiary, szkody lub doznane krzywdy, począwszy od I wojny światowej termin ten odnosi się wyłącznie do odszkodowań wojennych, a ich wysokość, sposób płatności oraz prawo do odszkodowań określane były przez Ligę Narodów, a potem Organizację Narodów Zjednoczonych, płacenie r. stosowane było Już wśród społeczeństw pierwotnych. Do ważniejszych, znanych w historii odszkodowań należą: żądanie Szwecji w wpłacenia min f.sz. przez Święte Imperium Rzymskie, żądanie Napoleona wpłacenia min franków przez rządy Austrii, Portugalii, Holandii, Włoch i niektórych państewek niemieckich, odszkodowanie Francji w wysokości min franków na rzecz Świętego Przymierza na mocy decyzji Kongresu Wiedeńskiego, odszkodowanie Francji w wysokości mld franków na rzecz Prus w , przekazanie przez Turcję części Kaukazu na rzecz Rosji w .Po I wojnie światowej zażądano od Niemiec kwoty mld marek w złocie, którą obniżono potem do mld. R. płacone przez Niemcy regulował plan Dawesa oraz plan Younga. Faktyczne spłaty wynosiły mld marek, przy zaciągniętym od państw zwycięskich kredycie mld marek.Po II wojnie żądania państw sprzymierzonych w stosunku do samych Niemiec wyniosły mld doi., w tym mld w formie zajęcia majątku narodowego na podstawie decyzji jałtańskiej. Duże odszkodowanie miały ponieść również Japonia, Włochy, Węgry, Finlandia, Rumunia i Bułgaria. Państwa te (oprócz Japonii) wpłaciły ok. , mld doi. Faktyczna wysokość odszkodowania poniesionego przez Niemcy i Japonię nie została dotychczas ustalona, mimo powołania w tym celu specjalnej komisji. Dawniej r. były celowym narzędziem doprowadzającym przeciwnika do upadku gospodarczego oraz jednym ze źródeł akumulacji pierwotnej. Po I wojnie światowej dzięki polityce państw zachodnich, która doprowadziła do odbudowy militaryzmu niemieckiego, nie można było wyegzekwować od Niemiec przyznanych przez Ligę Narodów należności (odmowa Hitlera). Po II wojnie światowej państwa zwycięskie same zrezygnowały z należnych lm odszkodowań, kierując się względami politycznymi (zimna wojna). Do zrezygnowania z odszkodowań przyczyniły się również powody natury ekonomicznej — r. straciły swój ekonomiczny sens. Państwa płacące odszkodowania znalazły się w kręgu wpływów państw zwycięskich, zwłaszcza USA ZSRR. Nie mając złota musiałyby spłacić zobowiązania z nadwyżek eksportowych, co doprowadziłoby do zahamowania rozwoju gospodarczego, współpracy gospodarczej oraz pełnego wykorzystania aparatu wytwórczego wszystkich krajów znajdujących się w kręgu tych wpływów. Przenoszenie aparatu wytwórczego przynosi płacącemu duże szkody, a zbyt małe natomiast korzyści wierzycielowi. Szacuje się, że przeciętnie pomoc udzielona przez państwa zwycięskie państwom pokonanym nie była niższa od otrzymanych.REPARTYCJE, w życiu gospodarczym — najczęściej pozarynkowa, bezpośrednia alokacja środków produkcji lub dóbr konsumpcyjnych dokonywana centralnie przez państwo. R. szeroko stosowane są w warunkach gospodarki wojennej. Jako przykład r. może służyć bezpośrednie rozdzielnictwo wszystkich nadwyżek produkcji rolnej zastosowane w swoim czasie w warunkach komunizmu wojennego w Związku Radzieckim. Formą r. Jest również quasl-rynkowy rozdział zamówień wojennych przez państwo kapitalistyczne. Możliwość zastosowania r. jest w razie potrzeby częściowo wykorzystywana w gospodarce planowej. Dotyczy to zwłaszcza pewnych grup surowców lub środków inwestycyjnych, których racjonalne wykorzystanie — ze względu na ograniczoną ich ilość — ma znaczenie ogólnogospodarcze .REPRODUKCJA, produkcja społeczna ujmowana Jako proces ciągły, nieustannie się powtarzający. „Społeczeństwo nie może poniechać produkcji, tak Jak nie może zaprzestać konsumpcji. Dlatego wszelki społeczny proces produkcji rozpatrywany w Jego całokształcie i w toku jego ciągłego odnawiania się — Jest zarazem procesem reprodukcji” (K. Marks). W celu stałego kontynuowania produkcji społeczeństwo musi przeznaczać część wyprodukowanych dóbr na odtworzenie zużytych w procesie wytwarzania środków produkcji. Odtworzenie środków produkcji jest zatem Jednym z warunków r. R. wymaga również odtworzenia siły roboczej. Odbywa się ono przez konsumpcję środków spożycia (konsumpcję właściwą). Podstawowe zależności występujące w procesach r. rozpatruje się zwykle przy założeniu stałości warunków produkcji, tj. przy abstrahowaniu od postępu technicznego. Osiągnięcie niezmiennej wielkości produkcji przy odnowieniu środków produkcji i siły roboczej (w danych warunkach technicznych) nazywamy r. prostą.Zmniejszona skala produkcji i niepełne odnowienie środków produkcji lub ilości zatrudnionej siły roboczej oznacza r. z a-wężoną. R. rozszerzona występuje przy rosnącej skali produkcji. Z tego rodzaju r. mamy do czynienia, jeśli ilość produktów wytworzonych w społecznym procesie produkcji Jest większa od ilości koniecznej do odnowienia zużytych środków produkcji oraz siły roboczej, Czyli gdy powstaje produkt dodatkowy.RETARDACJA, w pojęciu ekonomicznym oznacza zwalnianie, wstrzymywanie lub hamowanie procesów wzrostu, w znaczeniu dosłownym r. Jest przeciwieństwem akceleracji ( przyspieszenia zasada). Dlatego wszystkie czynniki hamujące, wstrzymujące lub zwalniające przebieg procesu wzrostu gospodarczego, zjawisk gospodarczych czy doskonalenia funkcjonowania gospodarki noszą nazwę czynników retardacyjnych lub o działaniu retardacyjnym.REWALORYZACJA ustawowe podwyższenie kursu danej waluty w stosunku do walut zagranicznych. Przyczyną, dla której niekiedy się ją przeprowadza, jest dążenie rządu danego kraju do osłabienia tendencji inflacyjnych ( inflacja) w gospodarce narodowej. R. może być w tym celu wykorzystywana jedynie, gdy kurs walutowy Jest czynnikiem cenotwórczym i w efekcie aktywnie wpływającym na wielkość importu i eksportu. Taka sytuacja — jak dotychczas — ma miejsce właściwie tylko w krajach kapitalistycznych. Antyinflacyjne oddziaływanie r. na gospodarkę narodową przejawia się w dwóch kompleksach zjawisk gospodarczych: . Podwyższając ceny (w przeliczeniu na waluty obce) towarów krajowych dla zagranicy i obniżając ceny (w przeliczeniu na walutę krajową) towarów zagranicznych dla odbiorcy krajowego r. oddziałuje w kierunku ograniczenia eksportu i zwiększenia importu; r. wywołuje więc tendencję do spadku popytu na dobra krajowe (zmniejsza się bowiem popyt zagraniczny na te dobra) i względny wzrost podaży na rynku krajowym (następuje bowiem wzrost podaży dóbr importowanych, a ponadto część towarów krajowych, które wskutek r. tracą rynek zbytu za granicą, zostaje skierowana na rynek krajowy). Następuje zatem względne zwiększenie się podaży i względne zmniejszenie się popytu na rynku krajowym, co osłabia na nim tendencje inflacyjne. . R. oddziałuje w kierunku zmniejszenia lub nawet likwidacji nadwyżki bilansu płatniczego, a zatem w kierunku ograniczenia lub nawet zahamowania strumienia pieniądza, Jaki wskutek tej nadwyżki wpływał poprzednio na rynek krajowy (nadwyżka taka bowiem powoduje, że na rynek krajowy z tytułu sprzedaży dewiz obcych wpływa więcej pieniądza niż z niego odpływa wskutek zakupu tych dewiz). R. zmniejsza nadwyżkę bilansu płatniczego oddziałując w kierunku pogorszenia się bilansu handlowego i bilansu obrotów kapitałowych. To ostatnie jest wynikiem zmniejszenia się dla zagranicy atrakcyjności lokat kapitału długoterminowego w kraju, który dokonuje r. (w przeliczeniu na walutę zagraniczną dana lokata w tym kraju Jest dla zagranicy po r. droższa), ponadto — w przypadku krajów dysponujących nadwyżkami kapitału — zachęca kapitalistów krajowych do jego wywozu za granicę (w przeliczeniu na walutę krajową dana lokata za granicą jest dla nich po r. tańsza). Siła antyinflacyjnego oddziaływania r. na gospodarkę narodową zależy w dużej mierze od cenowej elastyczności popytu krajowego na import i popytu zagranicznego na eksport towarów kraju, który dokonuje r. Jeśli elastyczności te są względnie niskie, to r. Jako zabieg antyinflacyjny może nie spowodować specjalnych efektów.W celu przeprowadzenia r., wobec jej wpływu na ograniczenie popytu na towary krajowe i pogorszenie się bilansu płatniczego, muszą być spełnione dwa warunki: . w kraju decydującym się na r. stan zatrudnienia czynników produkcji musi być względnie wysoki; . kraj icn musi dysponować względnie wysokimi rezerwami płatniczymi.