RENTA KONSUMENTA
różnica między najwyższą ceną, Jaką konsument gotów byłby zapłacić za dane dobro, a ceną rzeczywiście płaconą. Marshall interpretując tę definicję oparł się na pojęciu użyteczności i na zasadzie malejącej użyteczności krańcowej. Konsument kupujący q jednostek danego dobra za pierwsza Jednostkę gotów byłby zapłacić najwyższą cenę, za drugą jednostkę Już nieco niższą, za następną Jeszcze niższą itd., za ostatnią zaś — krańcową Jednostkę dobra — nie więcej niż wynosi cena rynkowa, co w kategorii użyteczności krańcowej oznacza, że użyteczność ostatniej, krańcowej jednostki dobra równa Jest cenie pomnożonej przez użyteczność krańcową pieniądza. Jest to punkt równowagi cząstkowej konsumenta. Konsument ocenia zatem każdą kolejną jednostkę inaczej, płaci natomiast za wszystkie Jednostki tę samą cenę odpowiadającą najniższej ocenie Jednostki krańcowej. Stąd też na wszystkich Jednostkach intramarginalnych, a więc z pominięciem Jednostki krańcowej (marginalnej) konsument uzyskuje nadwyżkę użyteczności, czyli r.k. Wielkość r.k. Marshall mierzy przyjmując za podstawę krzywą popytu zbudowaną przy założeniu stałej użyteczności pieniądza (stałego dochodu realnego). W wyniku zakupu konsument uzyskuje użyteczność mierzoną pieniądzem o stałej użyteczności krańcowej odpowiadającej powierzchni Odrq. Wydaje natomiast kwotę odpowiadającą powierzchni . Różnica między tymi powierzchniami równa pdr stanowi nadwyżkę, czyli r.k. mierzoną pieniądzem o stałej użyteczności krańcowej. Zasadniczą słabością tej koncepcji Jest przyjęcie za podstawę pojęcia użyteczności, które Jest niemierzalne. Stąd też nie tylko ekonomiści marksistowscy, ale także wielu ekonomistów zachodnich odrzucało tę koncepcję. Dopiero J. R. Hicks (ur. ) po trzech kolejnych próbach w znacznej części zrehabilitował sformułowane przez Marshalla pojęcie „r.k.” eliminując Jego zasadnicze braki i nadając mu bardziej praktyczny sens. Po pierwsze, przyjmując definicję r.k. podaną przez Marshalla ogranicza swoją analizę do zagadnienia przyrostów r.k., rozważając cały problem w kontekście mierzenia korzyści konsumenta w wyniku konkretnej obniżki ceny (ew. strat w wyniku podwyżki). Po drugie, na podstawie krzywej popytu mierzy ceny nie „pieniądzem o stałej użyteczności krańcowej”, jak to czynił Marshall, lecz pieniądzem Jako „dobrem uogólnionym”, reprezentującym wszystkie pozostałe dobra, których ceny pozostają nie zmienione. Tak liczona cena Jest zbliżona, choć nie identyczna z „ceną realną”, jaką się posługujemy przy empirycznych badaniach popytu. Hicks rozpatruje zarówno przypadek dobra normalnego, tzn. dobra wyższego rzędu, jak i dobra niższego rzędu, posługując się tą samą metodą analizy. Ograniczamy się tutaj do pierwszego przypadku (dobra normalnego). Rozważania swoje Hicks Ilustruje wykresem. Wobec tego, że wchodzą tu w grę tylko małe odcinki krzywej popytu między dwoma poziomami ceny, Hicks w celu uproszczenia zakłada, że odcinki te są liniami prostymi.renta gruntowa, w formacjach przedsocjalistycznych — ta część produktu dodatkowego, wytwarzanego przez producentów rolnych, która przywłaszczana Jest przez właścicieli ziemskich; występuje Już w niewolnictwie Jako dodatkowy dochód uzyskiwany przez właścicieli latyfunMiów posiadających bardziej urodzajne ziemie; Jest produktem wyzysku niewolników lub drobnych właścicieli albo dzierżawców ziemi. W feudalizmle stanowi produkt dodatkowy wytwarzany przez poddanych chłopów, przywłaszczany przez feudałów. W kapitalizmie natomiast Jest częścią wartości dodatkowej wytwarzanej przez robotników rolnych, przypadającą w udziale właścicielom ziemskim w formie czynszu dzierżawnego; w formacji tej występuje Jako renta różniczkowa i renta absolutna. Renta różniczkowa — nadwyżka wartości dodatkowej ponad zysk przeciętny, której wysokość uzależniona Jest od urodzajności gleby i odległości, w jakiej położona Jest działka od rynków zbytu; warunki te powodują występowanie różnic w kosztach produkcji tych samych artykułów rolnych. Ilość ziemi lepszej Jest ograniczona, a zatem uprawiane muszą być także działki gorsze, gdyż ich produkcja Jest niezbędna do zaspokojenia potrzeb rynku. W tym przypadku społeczną cenę produkcji artykułów rolnych (koszty produkcji + przeciętny zysk) muszą określać warunki produkcji na działkach najgorszych pod względem urodzajności położenia, których produkcja Jest niezbędna do zaspokojenia potrzeb rynku (działki krańcowe). W związku z tym powstaje różnica między społeczną ceną produkcji artykułów rolnych na działkach krańcowych, stanowiącą podstawę cen rynkowych, a indywidualną ceną produkcji na działkach lepszych niż krańcowe. Różnica ta stanowi rentę różniczkową I, którą kapitalistyczny dzierżawca płaci właścicielowi ziemi. Powstanie renty różniczkowej można zilustrować przykładem podanym na s. .Oprócz renty różniczkowej I występuje renta różniczkowa II, związana z dodatkowymi wkładami kapitału w tę samą działkę ziemi, a więc z intensyfikacją gospodarki rolnej. Dodatkowe wkłady kapitału w działki lepsze przynoszą dodatkowy zysk, który staje się rentą różniczkową II; stanowi ona zatem różnicę między społeczną a indywidualną ceną produkcji, kształtującą się przy dodatkowych wkładach kapitału. Rentę tę przejmuje właściciel ziemi dopiero po wygaśnięciu terminu umowy dzierżawnej; do tego czasu stanowi ona dodatkowy zysk dzierżawców, w związku z czym są oni zainteresowani w jak najdłuższych terminach umów dzierżawnych, podczas gdy właściciele ziemi — w Jak najkrótszych. Przejmowanie przez obszarników renty różniczkowej II osłabia bodźce materialnego zainteresowania w dokonywaniu przez dzierżawców inwestycji w gospodarce rolnej, co stanowi poważny hamulec postępu w rolnictwie kapitalistycznym.Teorie, r.g. opracowali klasycy burżua-zyjnej ekonomii politycznej, zwłaszcza D. Ricardo ( — ); rozwinął ją Marks; w ujęciu Ricarda wiąże się ona z Jego koncepcją wartości, którą traktuje Jako rezultat pracy. Miernikiem wartości produktów rolnych Jest wg niego praca wydatkowana na działkach najgorszych, w związku z czym praca na ziemiach lepszych przynosi dodatkowy zysk, stanowiący rentę różniczkową. Ricardo jednak wiąże występowanie renty różniczkowej z działaniem prawa malejącej urodzajności ziemi. Renta różniczkowa jest wg niego związana z koniecznością przechodzenia od uprawy gruntów lepszych do uprawy gruntów gorszych na skutek wzrostu liczby ludności w kraju i niemożliwości zaspokojenia Jej potrzeb przez produkcję na działkach najlepszych. Marks dowodzi w Kapitale, że renta różniczkowa występuje niezależnie od tego, czy przechodzi się od uprawy gruntów lepszych do uprawy gruntów gorszych, czy na odwrót, gdyż w każdym z tych przypadków oprócz działek bardziej urodzajnych występują mniej urodzajne, których warunki wytwarzania określają cenę produkcji artykułów rolnych. Marks wskazał również, że w ustroju kapitalistycznym oprócz rentyróżniczkowej występuje renta absolutna; stanowi ona nadwyżkę wartości produktów rolnych ponad ich ceną produkcji. W rolnictwie bowiem, w warunkach wolniejszego postępu technicznego niż w przemyśle organiczny skład kapitału jest niższy; oznacza to, że na jednostkę kapitału stałego ( kapitał stały i zmienny) przypada w rolnictwie większy kapitał zmienny niż w przemyśle. Ponieważ wartość dodatkowa wytwarzana Jest przez siłę roboczą, w rolnictwie kształtuje się wyższa stopa zysku niż w przemyśle. Wyrównaniu sit; stopy zysku między rolnictwem a przemysłem stoi na przeszkodzie prywatna własność ziemi, która powoduje, że nawet najmniej urodzajna działka ziemi nie zostanie wydzierżawiona, Jeśli Jej właściciel nie otrzyma renty; hamuje to przepływ kapitału z przemysłu do rolnictwa i utrudnia wjflównywanle się stopy zysku między przemysłem a rolnictwem. Produkty rolne realizowane są nie wg ceny produkcji, lecz wg –wartości, a nadwyżka wartości ponad cenę produkcji pozostaje w rolnictwie, stanowiąc rentę absolutną; w przeciwieństwie do renty różniczkowej przynoszą Ją nie tylko działki lepsze od krańcowych, lecz wszystkie uprawiano działki. Renta absolutna wraz z rentą różniczkową przekazywana Jest przez kapitalistycznego dzierżawcę właścicielowi ziemi.R.g. występuje w kapitalizmie przede wszystkim w formie czynszu dzierżawnego płaconego przez dzierżawcę ziemi jej właścicielowi. W przypadku gdy właściciel ziemi sam wykorzystuje ją w sposób produkcyjny r.g. przyjmuje formę ceny ziemi. Zapłata za ziemię, która stanowi czynnik produkcji niezbędny do wytwarzania artykułów rolnych, dokonuje się w tych warunkach nie w forte okresowo płaconej sumy pieniędzy ako ceny za użytkowanie ziemi, a w ormie Jednorazowej zapłaty za nią. cenie ziemi decydują w zasadzie dwie elkości: stopa procentowa od pożycza-ych pieniędzy i r.g. Podstawą ceny zle- Jest taka suma pieniędzy, która zło-ona do banku zapewni otrzymanie do-odu w postaci procentu równego sokości r.g. osiąganej dzięki produkcyjnemu wykorzystaniu danej działki. Cena ziemi stanowi więc skapitalizowaną r.g. R.g. może wystąpić także w poci procentu od długu hipotecznego, łat rodzinnych itp. .g. występuje nie tylko w rolnictwie, lecz także w innych działach gospodarki wiązanych z ziemią. Odnosi się to główce do przemysłu wydobywczego i budownictwa.R.g. w kapitalizmie przejmowana Jest przez właścicieli ziemi, co oznacza, że poważna część wartości wytworzonej w rolnictwie przeznaczana Jest na ich cele konsumpcyjne; Jest to jeden z najistotniejszych czynników hamujących postęp w rolnictwie.W gospodarce socjalistycznej wskutek zmian w społecznych warunkach użytkowania ziemi i w działaniu ogólnego mechanizmu gospodarczego ulega zmianie sposób kształtowania się r.g., stanowiącej cenę użytkowania ziemi Jako czynnika produkcji występującego w ilości ograniczonej. Jeśli w warunkach prywatnej własności ziemi renta kształtuje się na rynku w zależności od wielkości popytu na ziemię traktowaną Jako czynnik produkcji i wielkości Jej podaży, występując głównie w formie czynszu dzierżawnego i ceny ziemi, to w gospodarce socjalistycznej powinna być kształtowana przez odpowiednie instancje gospodarcze jako ogólnospołeczna norma efektywności użytkowania ziemi, w swojej treści podobna do norm efektywności użytkowania innych środków produkcji. Formą występowania renty może być podatek gruntowy przejmowany od jednostek produkcyjnych użytkujących ziemię. R.g. stanowiąc cenę użytkowania ziemi skłania przede wszystkim producentów do oszczędnego i racjonalnego wykorzystania ziemi Jako ograniczonego czynnika produkcji. Stanowiąc dla producenta określone koszty użytkowania ziemi, i to koszty stałe, skłania do określonego. stopnia intensywności wykorzystania ziemi, gdyż wzrost produkcji z danej powierzchni ziemi obniża Jednostkowe koszty związane z rentą. Jednocześnie przejęcie r.g. przez państwo umożliwia zrównanie warunków produkcji dla Jednostek wytwórczych dysponujących różnymi zasobami ziemi zarówno pod względem jej obszaru, Jak i Jakości. Przy określaniu wysokości r.g. można wziąć za podstawę możliwość substytucji ziemi przez inne czynniki produkcji, które mają cenę. Jest sprawą oczywistą, że np. daną produkcję rolną można uzyskać wykorzystując mniejszy lub większy obszar ziemi o określonej urodzajności. W pierwszym przypadku mamy do czynienia z uprawą intensywną, wymagającą większej ilości środków produkcji (np. nawozów sztucznych), w drugim — z uprawą ekstensywną wymagającą mniejszej Ilości środków produkcji. Oznacza to, że Jednostka obszaru ziemi może być zastąpiona określoną ilością środków produkcji, które mają wartość, gdyż została w nich uprzedmiotowiona pewna ilość pracy ludzkiej. Stąd możemy dojść do określenia wysokości r.g. z Jednostki obszaru ziemi o pewnej Jakości Jako wartości tych środków produkcji, które mogą zastąpić dany obszar ziemi w procesie wytwarzania dóbr. Oczywiście, w przypadku ziemi mającej dogodniejsze warunki naturalne wysokość r.g. będzie większa. W literaturze ekonomicznej podawane są także inne sposoby określania wysokości r.g. w gospodarce socjalistycznej.