REGIONALNE
Jedno z ogniw planowania przestrzennego, przez p.r. należy rozumieć planowanie gospodarcze w ujęciu przestrzennym na terytorium mniejszym od całego kraju, a większym od Jednostki osadniczej. Plany regionalne sporządza się na okresy dłuższe, przeważnie na 20 lat w ścisłym powiązaniu z planem przestrzennego zagospodarowania kraju. Plany regionalne stanowią podstawę do: 1. opracowywania wieloletnich planów terenowych plany te sporządza się na podstawie centralnych wytycznych oraz planów regionalnych; planowanie terytorialne; 2. opracowania planów miejscowych planów urbanistycznych; 3. lokalizacji inwestycji i terenowej koordynacji inwestycji koordynacja terenowa; 4. prowadzenia polityki przestrzennej gospodarowanie terenami, różnicowanie w układzie przestrzennym płac i cen, subwencje itd.P.r. wywodzi się z urbanistyki. W procesie rozwoju zostało uzupełnione naukami ekonomicznymi głównie teorią lokalizacji rachunkiem optymalizacji rozmieszczenia oraz naukami geograficznymi typy przestrzenne, metody analizy geograficznejP.r. rozwinęło się na świecie po I wojnie światowej, zwłaszcza w państwach gospodarczo wysoko rozwiniętych. W wyniku przyspieszonych procesów urbanizacyjnych poszczególne miasta zaczęto 4czyć w zespoły miast i do nich dostosowywać infrastrukturę. W tej sytuacji nie można było prawidłowo rozwiązywać zagadnień rozbudowy miast bez analizy układu regionalnego, a zatem Planowanie miast musiało rozszerzyć się do planowania regionu. W Polsce p.r. zaczęło rozwijać się także po I wojnie światowej, w okresie międzywojennym oylo ono jednak p.r. typu fizycznego analiza warunków terenowych i istniejącego rozmieszczenia i na tym tle budowa różnych modeli układu przestrzennego Jako oferty dla działalności gospodarczej. W warunkach gospodarki planowej p.r. stopniowo zostaje włączone do ogólnego systemu planowania gospodarczego.Obecnie pracownie planów regionalnych istnieją we wszystkich województwach duże miasta wydzielone z województw i otaczające Je województwa mają wspólne pracownie. Zatrudniają one fachowców z dziedziny p.r., specjalistów z ekonomii, geografii, architektury różnego rodzaju specjalistów inżynierów. Sporządzane są różne rodzaje planów regionalnych, a mianowicie: plany makroregionalne, obejmujące kilka regionów lub Ich części, głównie obszary kraju o zbliżonych problemach do rozwiązania, np. makroregion nadmorski, Sląsko-Krakowski, ogólne plany regionalne, obejmujące obszary poszczególnych województw łącznie z miastami wydzielonymi z województw, szczegółowe plany regionalne, obejmujące tereny pod-regionów, okręgów i ośrodków przemysłowych, wyodrębnionych stref gospodarczych np. Karpat oraz powiatów. Plany te różnią się stopniem konkretyzacji treści gospodarczej oraz skalą topograficzną. Ogólne plany regionalne obejmują następujące zagadnienia: 1. ocenę dotychczasowego rozwoju społeczno-gospodarczego w układzie przestrzennym i wynikające z tej oceny wnioski dla planu perspektywicznego; 2. ogólne cele kierunki społeczno-ekonomicznego rozwoju regionu; 3. koncepcję przestrzennego zagospodarowania regionu w powiązaniu z koncepcją przestrzennego zagospodarowania kraju; 4. rozmieszczenie ludności, rozwój poszczególnych miast i ich zespołów oraz zasady kształtowania zabudowy na terenach wiejskich; 5. koncepcję formowania infrastruktury społecznej centra szkolnictwa wyższego placówek naukowo-badawczych, rozmieszczenie szkół średnich, rozwój kadr kwalifikowanych, centra kulturowe itd.; 6. koncepcję tworzenia skupisk przemysłowych łącznie z programem budowy niektórych z nich; 7. koncepcję rekonstrukcji struktury agrarnej, rejonizację produkcji rolnej, modele kształtowania obrotu towarowego na wsi, rozmieszczenie produkcji leśnej łącznie z rejonizacją funkcji lasów, zmiany w użytkowaniu ziemi; 8. kształtowanie zintegrowane} infrastruktury techniczno-ekonomicznej regionu w ścisłym powiązaniu z przebiegiem elementów tej infrastruktury w skali kraju sieci i źródła zasilania tej sieci; 9. ochronę środowiska człowieka oraz turystyczne zagospodarowanie regionu; 10. rozmieszczenie budownictwa mieszkaniowego i wybranych rodzajów usług, zasady kształtowania centrów usługowych; 11. rozmieszczenie przedsięwziąć inwestycyjnych oraz modele organizacji procesów inwestycyjnych; 12. wytyczne do realizacji planu systemy bodźców materialnego zainteresowania, wytyczne polityki terenowej itd. W toku sporządzania planów regionalnych szeroko opracowywane są modele układów przestrzennych oparte na ekstrapolacji dotychczasowych trendów rozwoju oraz różnych stopniach skupienia działalności gospodarczej modele skoncentrowane, pasmowe, rozproszone. Analiza tych modeli umożliwia dokonywanie wyboru rozwiązań najlepszych dla danego regionu. Ostatnio w p.r. coraz szerzej stosuje się rachunek ekonomiczny, w tym również rachunek optymalizacyjny rozmieszczenia potencjału produkcyjnego. Ponadto w planowaniu tym stosuje się różne tradycyjne metody analizy kartograficznej, np. analizę rozmieszczenia zjawisk społecznych i gospodarczych, korelacje przestrzenne itd. Plany regionalne w toku sporządzania opiniowane są przez komisje planów regionalnych złożone z naukowców wybitnych praktyków, uchwalane przez sesje wojewódzkich rad narodowych i przedstawiane do zatwierdzenia Radzie Ministrów. integralna część ogólnego systemu planowania gospodarczego, koncentrująca swoją działalność na zapewnieniu prawidłowych warunków kompleksowego rozwoju społeczno-gospodarczego poszczególnych regionów kraju, przy uwzględnieniu zróżnicowanych warunków ekonomicznych, przyrodniczych i społecznych, charakterystycznych dla każdego regionu, oraz skoordynowaniu rozwoju gospodarki przekazanej pod zarząd lub nadzór rad narodowych gospodarka terenowa z potrzebami założeniami polityki gospodarczej kraju.Celem p.t. jest: 1. dążenie do osiągnięcia harmonijnego rozwoju społeczno-gospodarczego regionu w układzie przestrzennym oraz prawidłowego kształtowania proporcji międzydziałowych i mię-dzygałęziowych gospodarki narodowej; 2. osiągnięcie optymalnego zaspokojenia potrzeb bytowych ludności; 3. osiągnięcie lepszych efektów ekonomicznych dzięki koordynowaniu i scalaniu zamierzeń gospodarczych różnych jednostek oraz wykorzystywaniu różnego typu rezerw; 4. koordynacja zamierzeń i prac związanych z ochroną środowiska przyrodniczego.Ważniejsze zadania p.t. i środki do ich realizacji ustalane są przede wszystkim w rocznych wieloletnich narodowych planach gospodarczych, w perspektywicznym planie rozwoju kraju, planie przestrzennego zagospodarowania kraju oraz w określonym zakresie przez ministerstwa i centralne organizacje spółdzielczości. Ustalanie na szczeblu centralnym ważniejszych zadań p.t. ma na celu zapewnienie ich zgodności z założeniami polityki gospodarczej i podporządkowanie interesów regionów strategii rozwoju gospodarki narodowej. Na szczeblu terenowym organami p.t. są rady narodowe wszystkich stopni, z tym że przewodnią rolę spełniają rady narodowe stopnia wojewódzkiego. Rady narodowe mają przyznane odpowiednie uprawnienia i środki umożliwiające oddziaływanie na prawidłowy rozwój gospodarczy terenu. Czynności te polegają przede wszystkim na: 1. opracowywaniu własnych planów perspektywicznych tzw. planów regionalnych, zawierających założenia rozwoju całej gospodarki na terenie województwa lub Jego części; 2. opiniowaniu ważniejszych zadań z rocznych i 5-letnlch projektów planów Jednostek gospodarczych objętych planowaniem centralnym oraz skoordynowaniu tych zadań z założeniami planu terenowego i założonymi kierunkami rozwoju danego terenu; 3. inicjowaniu opracowywaniu rocznych 1 5-letnich programów realizacji inwestycji wspólnych i towarzyszących; 4. analizie zdolności produkcyjnych i usługowych jednostek objętych planowaniem centralnym oraz przedkładaniu wniosków w sprawie wykorzystania stwierdzonych rezerw; 5. oddziaływaniu na prawidłową gospodarkę siłą roboczą w Jednostkach objętych planowaniem centralnym; 6. inicjowaniu powiązań kooperacyjnych między jednostkami planu centralnego i terenowego; 7. podejmowaniu decyzji o lokalizacji wszystkich obiektów przemysłu terenowego, zakładów przemysłu kluczowego zatrudniających do 500 osób, lokalizacji rozbudowy zakładów przemysłu kluczowego o wartości kosztorysowej poniżej 250 min zł i przyroście zatrudnienia do 1000 osób oraz opiniowaniu lokalizacji ogólnej wszystkich inwestycji, dla których decyzje lokalizacyjne podejmowane są na szczeblu centralnym.W wymienionych czynnościach rad narodowych związanych z p.t. ważną rolę odgrywają przepisy o koordynacji terenowej, określające szczegółowo uprawnienia rad narodowych w oddziaływaniu na gospodarkę im nie podporządkowaną. Dotyczy to zwłaszcza działalności inwestycyjnej, rozwoju usług, gospodarki siłą roboczą, wykorzystywania rezerw gospodarczych itp.Podmiotami p.t., oprócz rad narodowych wszystkich stopni, są również ministerstwa i centralne organizacje spółdzielczości nadzorujące gospodarkę terenową, współpracujące z Komisją Planowania przy Radzie Ministrów w ustalaniu zadań i środków dla gospodarki terenowej w projektach NPG oraz metod p.t. Instytucje te utrzymują stałą więż z radami narodowymi i ich organami wykonawczymi, informują o zadaniach, wynikających z ogólnej polityki resortowej, służą fachową i techniczną pomocą oraz instruktażem w rozwiązywaniu ważniejszych problemów gospodarczych, w wyniku realizacji wytycznych VI Zjazdu PZPR zostały zwiększone uprawnienia rad narodowych w dziedzinie oddziaływania na rozwój gospodarczy terenu oraz nałożone nowe obowiązki zadania, mające na celu usprawnienie, zwiększenie efektywności i polepszenie wyników p.t. Zwiększono samodzielność rad narodowych w ustalaniu zadań dla gospodarki terenowej pod warunkiem zachowania kilku z nich w formie wskaźników dyrektywnych ustalonych globalnie dla województwa w NPG. Podkreślona została odpowiedzialność rad narodowych za zapewnienie kompleksowego i prawidłowego rozwoju gospodarczego poszczególnych województw i regionów oraz wykrywanie racjonalne wykorzystywanie różnego rodzaju miejscowych rezerw gospodarczych i społecznych. Określono nowe zadania rad narodowych w zakresie utrzymywania stałej więzi z terenowym aktywem społeczno-gospodarczym, komitetami FJN, terenowymi instancjami politycznymi, organizacjami związków zawodowych i samorządu robotniczego oraz innymi organizacjami — reprezentującymi mieszkańców miast i wsi — w celu zapewnienia zgodności przedsięwzięć i zadań gospodarczych z istotnymi potrzebami terenu oraz wykorzystania inicjatyw społecznych. Potencjał gospodarczy, znajdujący się pod bezpośrednim zarządem lub nadzorem rad narodowych gospodarka terenowa stanowi znaczną część ok. 30% potencjału gospodarki narodowej. Nakłady inwestycyjne objęte p.t. rad narodowych i spółdzielczości stanowią ok. 30%i nakładów na Inwestycje całej gospodarki uspołecznionej. Liczba zatrudnionych w terenowej gospodarce uspołecznionej stanowi ok. 39’/« zatrudnionych w całej gospodarce uspołecznionej, budżety terenowe — ok. 26% budżetu państwa, a wartość produkcji przemysłu terenowego — ok. 12%i wartości produkcji przemysłu uspołecznionego.Gospodarka terenowa obejmuje ponadto: 1. całość gospodarki rolnej z wyjątkiem PGR specjalistycznych, gospodarstw pomocniczych podległych ministerstwom i wyższym szkołom rolniczym; 2. ok. 40% dróg publicznych o nawierzchni twardej, prawie wszystkie drogi gruntowe, krajowy transport PKS ‚l niektóre przedsiębiorstwa branżowe transportu drogowego; 3. handel detaliczny, działalność gastronomiczną i usługi dla ludności; 4. działalność przedsiębiorstw i zakładów świadczących usługi komunalne w miastach, osiedlach i na wsi oraz działalność zawodowych i ochotniczych straży pożarnych; 5. budownictwo mieszkaniowe typu miejskiego; 6. urządzenia socjalne i kulturalne, oprócz urządzeń o znaczeniu ponadwojewódzkim, np. szpitale kliniczne, uzdrowiska, częściowo sanatoria, szkolnictwo wyższe, niektóre szkoły zawodowe, większość muzeów, niektóre teatry, filharmonie, opery i obiekty wypoczynkowe; 7. pewną część działalności przedsiębiorstw budowlano-montażowych i biur projektowych; 8. lasy niepaństwowe.Na szczeblu terenowym zadania i środki dla gospodarki terenowej ustalane są przez rady narodowe wszystkich szczebli w rocznych i 5-letnich planach rozwoju społeczno-gospodarczego z uwzględnieniem zadań i środków ustalonych w NPG i przez radę narodową wyższego szczebla. Tryb i zasady opracowania planów wojewódzkich ustala Komisja Planowania przy Radzie Ministrów. Tryb i zasady opracowywania planów powiatowych, gminnych oraz miast nie stanowiących powiatów ustalają prezydia wojewódzkich rad narodowych. stworzenie systemu bodźców materialnego zainteresowania zachęcających przede wszystkim Jednostki gospodarujące, nie objęte planowaniem bezpośrednim indywidualna gospodarka rolna, prywatne rzemiosło, pozostałości sektora kapitalistycznego, spółdzielczość, do działalności gospodarczej zgodnej z ogólnymi kierunkami nakreślonymi w narodowym planie gospodarczym. Środkami p.o. są: 1. zapewnienie odpowiednio wysokich cen skupu produktów wytwarzanych przez chłopów, prywatne rzemiosło przemysłowe i przemysł prywatny oraz stworzenie możliwości zbytu; 2. dostarczanie indywidualnym producentom dostatecznej ilości środków produkcji i surowców po odpowiednio niskich cenach maszyny, nawozy sztuczne, cegła, metale, bawełna, plastyk itp; 3. udzielanie odpowiednich kredytów obrotowych i inwestycyjnych na zakup maszyn, budowę budynków gospodarczych itp. 4. prowadzenie odpowiedniej polityki podatkowej, która zapewnia dochodowość produkcji. W sektorze państwowym mamy również do czynienia z planowaniem pośrednim jako uzupełnieniem planowania bezpośredniego. Polega ono na całym systemie bodźców materialnego zainteresowania system płac, premii i dodatków oraz działalności motywacyjnej akcje uświadamiające, mających na celu zainteresowanie i zachęcenie pracujących do wykonania planowych zadań.