REASEKURACJA
odstępowanie udziałów w ryzykach przyjętych do ubezpieczenia przez towarzystwa (zakłady) ubezpieczeń innym towarzystwom (reasekuratorom). Towarzystwo ubezpieczające przekazuje Jednocześnie odpowiednią część składek ubezpieczeniowych w zamian za zobowiązanie reasekuratora do zwrotu proporcjonalnej części wypłaconych odszkodowań. Celem r. jest więc podział i wzajemna wymiana ryzyka, eliminująca niebezpieczeństwo strat przekraczających własne fundusze i umożliwiająca tym samym prowadzenie operacji ubezpieczeniowych w odpowiednio szerszej skali. W kapitalizmie stosowanie r. niezbędne jest z uwagi na wielkość ubezpieczanego ryzyka (wielkie zakłady przemysłowe składy towarowe, statki oceaniczne, rozwój motoryzacji, samoloty komunikacyjne itp.). W socjalizmie uspołecznienie i koncentracja działalności ubezpieczeniowej ogranicza potrzebę r. w wysokim stopniu. R. dochodzi do skutku bądź przez przekazywanie udziałów w dowolnie wybranym ryzyku (r. fakultatywna), bądź na podstawie umowy z góry określającej rodzaje ryzyka I wysokość udziałów reasekuracyjnych (r. obligatoryjna). Rease-kurowane ryzyko Jest następnie dzielone i wymieniane między reasekuratorami (retrocesja). Przez r. dokonuje się zatem wtórny i dalszy podział ryzyka (pierwotny jego podział został dokonany przez ubezpieczenie). O ile Jednak ubezpieczeniowa repartycja ryzyka zamyka się w obrębie określonej grupy ubezpieczonych lub w obrębie danego społeczeństwa, to repartycja ryzyka przez r. wychodzi poza te ramy i dokonuje się w skali międzynarodowej, najczęściej światowej. W Polsce działalność reasekuracyjną prowadzi Towarzystwo Ubezpieczeń Reasekuracji „Warta” SA w Warszawie. RECESJA GOSPODARCZA, stosowany we współczesnej ekonomii burżuazyjnej termin określający fazy kryzysu w cyklu koniunkturalnym. W burżuazyjnej literaturze ekonomicznej podkreśla się zazwyczaj, że termin „kryzys” może dotyczyć tylko gwałtownych krachów giełdowych i bankowych, natomiast rzeczywisty przebieg procesu kurczenia się produkcji lepiej odzwierciedla termin „r.g.”. W rzeczywistości chodzi o całkowite wyeliminowanie tradycyjnego terminu „kryzys”, gdyż w przypadkach ostrych załamań i wielkich zaburzeń gospodarczych używa się terminu „depresja”, zaś w przypadkach załamań o mniejszej skali i nie tak gwałtownych używa się terminu „r.g.”. Mimo licznych krachów giełdowych bankowych, które towarzyszyły kryzysowi lat — , kryzys ten określany jest w literaturze burżuazyjnej Jako depresja.REFINANSOWANIE, rodzaj stosunków kredytowych między bankiem biletowym (centralnym) a pozostałymi bankami ( banki i ich rodzaje). W gospodarce kapitalistycznej stosunki te obejmują kredyty udzielone przez bank centralny, głównie w formie redyskonta weksli zdyskontowanych uprzednio przez tzw. banki handlowe (depozytowe), oraz pod zastaw papierów wartościowych o stałym oprocentowaniu (w zasadzie » obligacji pożyczek państwowych lub weksli skarbowych). R. jest więc jedną z formupłynniania aktywów bankowych w banku centralnym, a także Jedną z form oddziaływania banku centralnego na rozmiary akcji kredytowej pozostałych banków, które w ten sposób zyskują dodatkowe środki do zwiększenia działalności kredytowej. W gospodarce socjalistycznej r. odgrywa mniejszą rolę, ponieważ w większości krajów przeważająca część akcji kredytowej skoncentrowana jest w banku centralnym, a rozmiary działalności kredytowej pozostałych banków ustalane są w planie kredytowym. Kredyt refinansowy występuje wówczas, gdy działalność kredytowa banku specjalnego (branżowego) przekracza je*go zasoby pieniężne (fundusze własne, lokaty wkłady), jeśli zaś banki specjalne wyposażone są z budżetu państwa w dostateczne fundusze własne, wówczas nie korzystają one z kredytów refinansowych lub tylko przejściowo; sytuacja taka występuje w systemie bankowym ZSRR, natomiast w Bułgarii, Jugosławii i NRD (a więc w krajach, w których banki centralne w zasadzie nie udzielają bezpośrednio kredytów dla przedsiębiorstw) kredyty refinansowe mają większe znaczenie. W Polsce (po przejęciu w działalności Banku Inwestycyjnego przez Narodowy Bank Polski) z kredytów refinansowych w NBP korzysta Bank Rolny, który udziela z kolei kredytów refinansowych spółdzielniom oszczędnościowo-pożyczkowym.REEKSPORT, eksport towaru importowanego ( import) i poddanego w kraju niekiedy niewielkim operacjom produkcyjnym (uszlachetniającym), np. czyszczeniu, sortowaniu, przepakowywaniu. Reeksporter może osiągnąć zysk za pośrednictwo kosztem pierwotnego eksportera i (lub) ostatecznego importera, Jeśli lepiej od nich zna rynki (lub) towar oraz (lub) dysponuje kapitałem obrotowym, którego im brak. R. pośredni występuje wówczas, gdy towar przechodzi przez kraj reeksportera; stosowany jest w celu dodatkowego podwyższenia zysku dzięki dokonaniu operacji uszlachetniających towar lub w celu ukrycia przed odbiorcą źródła pochodzenia towaru. R. bezpośredni występuje wówczas, gdy reeksporter kieruje towar wprost od producenta do odbiorcy; bywa z reguły pomijany w statystykach handlu zagranicznego kraju reeksportera.RACJONALIZACJA, stosowanie środków zmierzających do usprawnienia określonej dziedziny działalności ludzkiej. W produkcji materialnej za r. uważa się ulepszenie konstrukcji maszyn, narzędzi, urządzeń produkcyjnych, technologii, organizacji produkcji oraz wyrobów. Dokonywanie r. procesów produkcyjnych należy do obowiązków personelu kierowniczego i inżynieryjno-technicznego przedsiębiorstw. Inicjatywę i pomysłowość załóg pracowniczych w dziedzinie r. pobudza się przez stosowanie zachęt materialnego zainteresowania. Za projekt racjonalizatorski uważa się projekt ulepszenia: stosowanej techniki, technologii, jakości wyrobu lub istniejącego stanu bezpieczeństwa i higieny pracy, jeżeli projekt ten nie ma cech wynalazku lub wzoru użytkowego. Wynalazek Jest to nowe rozwiązanie zagadnienia technicznego, nadające się do zastosowania w gospodarce narodowej. Wzór użytkowy natomiast jest modelem, w którym nowa postać przedmiotu (np. kształt, rysunek, barwa) ma na celu zwiększenie jego użyteczności lub walorów estetycznych. Projekty wynalazków są zgłaszane w Urzędzie Patentowym, który w wypadku braku zastrzeżeń rejestruje dany projekt i wydaje właścicielowi (może być nim przedsiębiorstwo, grupa osób lub pojedynczy wynalazca) patent, tj. dokument stwierdzający jego wyłączne prawo do rozporządzania wynalazkiem. Wzór użytkowy podlega rejestracji. Urząd Patentowy wydaje autorowi wzoru świadectwo ochronne, stwierdzające wyłączne prawo do korzystania z wzoru. Projekt racjonalizatorski nie musi być nowością nawet w skali danej gałęzi produkcji. Wystarczy, że nie był dotychczas stosowany w przedsiębiorstwie i że koncepcja jego wprowadzenia nie została przekazana przez władze zwierzchnie lub nie wypłynęła z inicjatywy innego przedsiębiorstwa. Projekt „”racjonalizatorski — w odróżnieniu od wynalazku — może polegać na przystosowaniu do potrzeb danego przedsiębiorstwa znanego stosowanego w kraju rozwiązania określonego zagadnienia. Za przyjęty projekt należy się jego twórcy wynagrodzenie, którego wielkość ustalana jest zależnie od efektów uzyskanych w wyniku jego zastosowania. Za projekty, których zastosowanie przynosi korzyści nie dające się obliczyć, wielkość wynagrodzenia określa się szacunkowo.Do opracowania i realizacji niektórych projektów racjonalizatorskich celowe jest powołanie brygady racjonalizatorskiej — zespołu pracowników, uzupełniającego się pod względem wiedzy doświadczenia, w którego skład wchodzą robotnicy, mistrzowie, technicy i Inżynierowie. RUCHLIWOŚĆ SPOŁECZNA, przemieszczenia Jednostek i grup społecznych w strukturze społecznej. Rozróżniamy ruchliwość pionową (wertykalną), gdy Jednostka (lub grupa) przesuwa się z niższej pozycji społecznej na wyższą (awans społeczny) lub z wyższej pozycji na niższą (degradacja społeczna), i ruchliwość poziomą (horyzontalną), gdy Jednostka (lub grupa) zmienia miejsce w strukturze, pozostając Jednak w przybliżeniu na tym samym szczeblu drabiny społecznej. Przykładem ruchliwości pionowej może być przejście z kategorii niewykwalifikowanych pracowników fizycznych do kategorii wykwalifikowanych pracowników (lub na odwrót); przykładem ruchliwości poziomej natomiast może być przejście z kategorii samodzielnych rolników do kategorii samodzielnych rzemieślników (zakładając, że obie te kategorie znajdują się na tym samym szczeblu drabiny społecznej). Ponadto rozróżniamy r.s. międzypokole-niową, gdy w grę wchodzi zmiana pozycji społecznej jednostki w porównaniu z pozycją Jej ojca (lub matki) ruchliwość wewnątrzpokoleniową, gdy występuje zmiana pozycji jednostki w porównaniu z pozycją zajmowaną przez tę jednostkę we wcześniejszym okresie. Na wielkość r.s. wpływa wiele czynników gospodarczych i społecznych. Ze względu na nie wyróżnia się m. in.: . ruchliwość strukturalną (niekiedy nazywaną również ruchliwością technologiczną) wywołaną zmianami w społecznym podziale pracy, np. wzrostem udziału — wśród ogółu czynnych zawodowo — pewnych kategorii społeczno-zawodo-wych (np. przemysłowych pracowników fizycznych) a zmniejszaniem się udziału innych kategorii (np. pracowników rolnictwa); . ruchliwość reprodukcyjną, wywołaną faktem, że pewne kategorie ludności odznaczają się rozszerzoną reprodukcją demograficzną (np. ludność rolnicza), inne zaś nie osiągają prostej reprodukcji demograficznej (np. niektóre kategorie pracowników umysłowych); . ruchliwość związana z „wymianą” Jednostek, kiedy pewne jednostki, np. nie mające odpowiednich kwalifikacji przechodzą z wyższych pozycji na niższe, a na ich miejsce przychodzą Jednostki bardziej kwalifikowane zajmujące dotychczas niższe pozycje. Ruchliwość strukturalna odgrywa doniosłą rolę w ciągu całego okresu uprzemysłowienia. Natomiast ruchliwość związana z „wymianą” Jednostek nabiera szczególnego znaczenia w fazie intensywnego, selektywnego rozwoju gospodarczego. Ruchliwość reprodukcyjna Jest funkcją różnic w stopie reprodukcji poszczególnych kategorii społecznych zmniejsza się w miarę, jak te różnice maleją. R.s. należy odróżniać od ruchliwości geograficznej (migracji), tj. od zmiany miejsca zamieszkania lub pobytu. Ta ostatnia z reguły wiąże się z r.s. (np. migracje ze wsi do miast). R.s. często Jednak występuje bez zmiany miejsca zamieszkania lub pobytu.ROZSTĘP jedna z miar dyspersji; jest to różnica między największą a najmniejszą wartością spostrzeżeń w danej zbiorowości, inaczej — różnica między skrajnymi wartościami. R. jest łatwy do obliczenia, zwłaszcza przy niewielkiej ilości spostrzeżeń, kiedy nie potrzeba układać ich kolejno wg wielkości, aby móc stwierdzić, które z nich wykazuje wartość najwyższą, a które najniższą. R. nie Jest zbyt precyzyjną miarą dyspersji, ponieważ skrajne wartości mogą w silnym stopniu podlegać przypadkowi. Przy dostatecznie dużej jednak liczbie spostrzeżeń (co najmniej kilku tysięcy) występuje pewna prawidłowość, r. równa się bowiem w przybliżeniu -krotnemu odchyleniu standardowemu. Przybliżenie to jest tym lepsze, im bardziej roz kład spostrzeżeń jest zbliżony do rozkła du normalnego. Stwierdzenie dotyczące zależności między r. i odchyleniem standardowym można sformułować również w ten sposób, że wszystkie (lub niemal wszystkie) spostrzeżenia mieszczą się w granicach trzykrotnego odchylenia standardowego w dół i w górę od średniej arytmetycznej; Jest to tzw. reguła trzech sigm (odchylenie standardowe oznacza się bowiem symbolem sigma). R. dobrze charakteryzuje dyspersję w całej zbiorowości, Jeżeli wyznacza się go wielokrotnie na podstawie stale tej samej liczby spostrzeżeń. Jeżeli rozkład zbiorowości Jest normalny, stosunek wyznaczonego w ten sposób r. do odchylenia standardowego Jest wielkością ściśle określoną przez liczbę spostrzeżeń, na podstawie których każdorazowo wyznacza się r. Mając r. można więc łatwo wyznaczyć odchylenie standardowe. Dzięki temu r. znalazł zastosowanie w statystycznej kontroli jakości, gdzie stanowi podstawę jednego z rodzaj .ROZPIĘTOŚĆ rozpiętość kierowania (span o control) jest pojęciem, które pozwoli! sformułować zasadę ograniczonej roz piętości kierowania. Rozpiętość oznacz liczbę bezpośrednich podwładnych, któ rych przełożony może inspirować d działania, wyznaczać im cele (zadania i skutecznie nadzorować ich realizację Ograniczenia rozpiętości kierowania wy nikają m. in. z fizycznych i intelektual nych możliwości człowieka. Kierując si jedynie tym kryterium organizatorz usiłowali wiele razy formułować liczb” wo granicę rozpiętości. Formuły okazy wały się jednak zawodne ze względu n zbyt daleko posunięte uproszczenie pr blemu.Na zmienność rozpiętości kierowani wpływa wiele czynników Do najważ niejszych z nich zalicza się: . złożono zagadnień, które przydziela się kierów nikowi (zespołowi); . różnorodność pro blematyki przydzielonej zespołowi; stopień zrutynizowania decyzji i meto działania; . sposób przetwarzania lnfor macji; . rodzaj komunikacji miedz” członkami zespołu; . kwalifikacje człon ków zespołu; . kwalifikacje zawodów kierownika; . zdolność do podejmowania decyzji i ponoszenia ryzyka; . ro dzaj koniecznej kontroli (zarządzania inżynierskiej, administracyjnej) każd czynności. Niektóre z wymienionyc czynników wpływają na zmniejszenie inne zaś zwiększają rozpiętość kierowania. Właściwy wybór liczby podwładnych zależy zatem od konkretnych, indywi dualnych sytuacji organizacyjnych. Zasięg kierowania (scope) jest pojęciem oznaczającym liczbę wszystkich podwładnych, a więc zarówno bezpośrednich, ja’ i kierowanych pośrednio. ów kart kontrolnych