PRZESTRZENNE
Część ogólnego systemu planowania społeczno–gospodarczego. W skład zagadnień, którymi zajmuje się p.p., wchodzi: 1. teoria P. przez którą należy rozumieć wzajemnie powiązany zespół praw i zasad oraz spekulatywnych przewidywań rządzących rozmieszczeniem sił wytwórczych i urządzeń usługowych; 2. metodologia p.p., czyli nauka o metodach sporządzania planów przestrzennych, oraz metodyka, czyli metody sporządzania tych planów; 3. opracowywanie konkretnych planów przestrzennych w skali międzynarodowej, dla całego kraju, poszczególnych regionów i jednostek osadniczych. Zadaniem p.p. Jest racjonalne rozmieszczenie sił wytwórczych. Ma ono na celu: 1. wzrost gospodarczy i jednocześnie stopniową likwidację dysproporcji w poziomie życia ludności między różnymi obszarami kraju oraz takie rozmieszczenie działalności gospodarczej, które wyzwala i utrwala twórcze aspiracje ludności miast i osiedli; 2. wykształcenie określonej specjalizacji gospodarczej terenów i osiąganie dzięki temu intensywnego rozwoju wyznaczonych dziedzin gospodarki; 3. zapewnienie określonego porządku w przestrzeni oraz sprawnego i niezawodnego systemu funkcjonowania układu przestrzennego gospodarki narodowej; 4. realizację danego programu gospodarczego przy możliwie najniższych nakładach inwestycyjnych i eksploatacyjnych, na które wywiera wpływ miejsce lokalizacji; 5. sposób zagospodarowania kraju, który Jednocześnie zapewniałby wymagania obronności państwa; 6. ochronę środowiska geograficznego człowieka. W toku sporządzania planów przestrzennych dokonuje się oceny dotychczasowego rozwoju społeczno-gospodarczego w układzie przestrzennym wyznacza się najefektywniejsze rozmieszczenie przyszłej działalności gospodarczej odpowiada się na pytanie, gdzie zlokalizować wyznaczone przedsięwzięcia gospodarcze.Do p.p. zalicza się: 1. planowanie przestrzennego zagospodarowania kraju plan krajowy, będące integralną częścią perspektywicznego planowania rozwoju społeczno-gospodarczego kraju plany przestrzennego zagospodarowania kraju sporządza Komisja Planowania przy Radzie Ministrów; 2. planowanie rozmieszczenia działalności gospodarczej w ujęciach działowo-gałęziowych plany te sporządzają poszczególne resorty; 3. – planowanie regionalne, czyli planowanie gospodarcze w ujęciu przestrzennym na terytorium będącym częścią kraju; 4. planowanie miejscowe obejmujące plany urbanistyczne miast osiedli, plany rurallstyczne dla wsi oraz plany przestrzenne zespołów osadniczych. Podane rodzaje planów przestrzennych wymagają wzajemnej koordynacji, którą dokonuje się metodą kolejnych przybliżeń metoda lteracyjna. W praktyce spotyka się Jeszcze plany przestrzenne dla kilku państw i plany dla terenów przygranicznych wchodzących w skład dwu lub więcej państw. Zgodnie z omówionymi celami p.p. dąży również do uporządkowania struktury przestrzennej gospodarki narodowej, w której wyróżnia się: 1. układy węzłowe gospodarki narodowej, czyli miejsca koncentracji ludności i działalności gospodarczej; 2. układy infrastruktury techniczno-ekonomicznej, tj. układy komunikacyjne, energetyczne i wodne; 3. układy infrastruktury społecznej, czyli rozmieszczenie ludności o określonych kwalifikacjach, oraz placówek kształcenia; 4. układy strefowe, czyli tereny rozproszonej działalności człowieka, zwłaszcza rolnictwo, leśnictwo i turystyka; 5. układy osadnicze, obejmujące rozmieszczenie miast o różnych funkcjach, osiedli i wsi; G. regiony gospodarcze, tj. tereny o wykształconych lub wykształcających się ścisłych więziach ekonomicznych, mające własne ośrodki miejskie o wszechstronnie rozwiniętych funkcjach spo-łeczno-gospodarczych; 7. podregiony gospodarcze, obejmujące części regionów, mające wspólne ośrodki miejskie o funkcjach pośrednich między ośrodkami regionalnymi a powiatowymi tereny miasta ponadpowiatowego wraz z zapleczem; 8. mikroregiony gospodarcze, czyli najniższe podziały przestrzenne oparte na więziach ekonomicznych i organizacyjnych; 9. ośrodki przemysłowe tworzone przez skupienie w Jednym mieście kilku zakładów o charakterze ponadlo-kalnym przeważnie powiązane wspólną infrastrukturą; 10. okręgi przemysłowe, czyli aglomeracje obejmujące kilka miast położonych blisko siebie, w których skupione są różne gałęzie przemysłu o charakterze ponadlokalnym, przeważnie wzajemnie ze sobą powiązane węzłami kooperacyjnymi lub wspólnym systemem Infrastruktury; 11. obszary uprzemysłowione, tj. tereny, na których w różnych Jednostkach osadniczych i w niewielkim skupieniu są rozmieszczone zakłady przemysłowe; 12. rejony produk-cyjno-rolne, czyli obszary o zbliżonych warunkach naturalnych i ekonomicznych, o określonej strukturze produkcji rolnej, różniące się od sąsiadujących rejonów; 13. rejony turystyczne, stanowlące wyodrębnione obszary charakteryzujące się atrakcyjnymi krajobrazami z rozbudowanymi obiektami wypoczynkowymi i podlegające ochronie przyrody; 14. terytorialne kompleksy gospodarcze, czyli wzajemnie ze sobą powiązane dziedziny i przedsięwzięcia społeczno–gospodarcze składające się na określony efekt gospodarczy i zlokalizowane w Jednej Jednostce osadniczej lub Jej pobliżu.W ten sposób określona struktura przestrzenna Jest przedmiotem planowania w skali kraju. W p.p. regionu i Jednostki osadniczej stopień szczegółowości wzrasta, obejmując w zasadzie rozmieszczenie obiektów inwestycyjnych lub Ich zespołów.P.p. może przybierać charakter postula-tywny i wskazywać pożądane układy przestrzenne są to prognozy przestrzenne oraz charakter dyrektywny, a więc przygotowywać projekty konkretnych decyzji lokalizacyjnych właściwe plany przestrzenne.P.p. rozwija się od zakończenia I wojny światowej w państwach kapitalistycznych oraz w Związku Radzieckim, a po II wojnie w innych państwach socjalistycznych. W państwach kapitalistycznych na podstawie przyjętych zasad tzw. porządku przestrzennego wyznacza się ogólne ramy i zgłasza oferty lokalizacji działalności gospodarczej. W państwach socjalistycznych sięga ono znacznie dalej, gdyż w miarę konkretyzacji planów gospodarczych wypełnia te ramy treścią gospodarczą. W Polsce Ludowej p.p. rozwija się od 1945. W latach 1945—49 skoncentrowane ono było w Głównym Urzędzie Planowania Przestrzennego i obejmowało trzy stadia, mianowicie: planowanie krajowe, regionalne i miejscowe. W 1949 zostało podzielone między Państwową Komisję Planowania Gospodarczego planowanie krajowe i regionalne i Ministerstwo Budownictwa planowanie miejscowe. W późniejszych latach rola planowania krajowego i regionalnego znacznie zmalała. powołano ponownie wojewódzkie pracownie planów regionalnych przy wojewódzkich komisjach planowania gospodarczego, a w 1966 Pracownię Przestrzennego zagospodarowania Kraju w Komisji Planowania przy Radzie Ministrów.P.p. w skali kraju i regionów Jest ściśle powiązane z planowaniem perspektywicznym, a planowanie miejscowe z budownictwem. Sporządzanie planów regionalnych miejscowych oraz kierowanie lokalizacjami zgodnie z tymi planami należy do kompetencji rad narodowych. Wreszcie należy podkreślić istotne znaczenie, jakie ma dla praktyki rozwoju gospodarczego funkcjonowanie całego systemu planów gospodarczych. Przede wszystkim chodzi tu o podział na plany: perspektywiczne, wieloletnie zazwyczaj 5-letnle roczne oraz na krótsze — półroczne, kwartalne, miesięczne i tygodniowo-dobowe. Między poszczególnymi kategoriami tych planów występują ścisłe powiązania, zapewniające ciągłość i bardziej stabilny rozwój. W planach perspektywicznych dążymy jedynie do określania podstawowych przekształceń i zasadniczych etapów rozwoju gospodarki narodowej, z podziałem na kolejne okresy 5-letnie. Stopień szczegółowości ujęcia zadań wzrasta w planach wieloletnich, a bardziej operatywne i szczegółowe rozwinięcie zadań występuje w ustaleniach planów rocznych. Bieżący rozwój społeczno-gospodarczy kształtuje się w planach na krótsze okresy, co wymaga już powiązania z operatywnym kierowaniem produkcją, zaopatrzeniem, handlem i innymi dziedzinami gospodarki.Naukowy charakter planowania w ustroju socjalistycznym opiera się na świadomym wykorzystywaniu obiektywnych praw ekonomicznych przez państwo socjalistyczne, z tego punktu widzenia zarysowuje się w widoczny sposób rola i zadania p.g.n. Jako wyodrębnionej gałęzi wiedzy. Występuje bowiem zrozumiała konieczność naukowego uogólniania bogatych doświadczeń państw socjalistycznych w zakresie metodologii planowania, ich praktycznej działalności w kierowaniu gospodarką narodową, a tym samym rozwinięcia teorii p.g.n., wyjaśniającej praktykę, a jednocześnie oddziaływającej twórczo na działalność gospodarczą państwa w kierunku Jej ulepszenia i usprawnienia. Formy i zakres p.g.n. mogą być różne; odmienny może być również stopień ich skuteczności.P.g.n. obejmuje bezpośrednio lub pośrednio całą gospodarkę. Kompleksowy charakter planowania łączy Już w etapieopracowywania planu zadania planowe i środki niezbędne do ich wykonania Realność ustaleń planu opiera się na prawidłowej ocenie możliwości wykonania podstawowych zadań, mając do dyspozycji dane środki, z uwzględnieniem ew. wygospodarowania dodatkowych rezerw. Mówi się wówczas o wyższym lub niższym stopniu napięcia planu. Równocześnie z przystąpieniem do realizacji planu rozpoczyna się faza kontroli Jego wykonania. Niejednokrotnie wstępna koordynacja planu przy Jego opracowaniu musi być szeroko uzupełniona i niekiedy odpowiednio przekształcona w trakcie realizacji zadań planowych. Przedmiotem p.g.n. jako dziedziny wiedzy Jest działalność państwa związana z kierowaniem gospodarką, dotyczy to zwłaszcza zagadnień planowego kierowania rozwojem sił wytwórczych i stosunków produkcji. Na podstawie obserwacji i analiz praktycznej działalności państwa dokonuje się uogólnienia spostrzeżeń i zdobywanych doświadczeń oraz formułuje metody planowej działalności państwa socjalistycznego. Aby zapewnić Jak najbardziej skuteczne kierowanie rozwojem życia gospodarczego, p.g.n. musi w pełni uwzględniać działanie praw ekonomicznych oraz wykorzystywać Je w interesie społeczeństwa. Zakres p.g.n. jako dziedziny wiedzy obejmuje przede wszystkim całość problematyki form, metod i zasad planowania, z uwzględnieniem ich zmienności i elastyczności na tle historycznego rozwoju i kolejnych etapów wzrostu gospodarczego, zagadnienia związane z opracowywaniem Jednolitego, skoordynowanego planu gospodarczego, z Jego wykonywaniem i ew. zmianami, a także z zapewnieniem środków do realizacji i bieżącej kontroli. Teoretycznych uogólnień w zakresie p.g.n. dokonuje się metodą indukcji: z wielu obserwacji i analizy zjawisk społeczno-gospodar-czych, występujących w gospodarce narodowej, formułuje się ogólne prawidłowości, wytyczne i zasady działalności państwa; ustala się zwłaszcza możliwie najbardziej efektywne metody i zasady planowego kierowania gospodarką narodową oparte na zasadzie centralnego planowania i koordynacji podstawowych elementów rozwoju gospodarczego oraz szerokiego oddziaływania za pomocą zde- centralizowanego systemu bodźców materialnego zainteresowania. Uchwały V Zjazdu PZPR, a następnie II, IV i v Plenum wytyczyły podstawowe kierunki dalszego doskonalenia systemu planowania gospodarki narodowej. Realizacja tych uchwał i zawartych w nich szczegółowych postanowień wymaga wieloletniego wysiłku związanego z usprawnieniem całości funkcjonowania gospodarki narodowej.jednocześnie wyraźnie zarysowuje się konieczność kompleksowej reformy systemu planowania. Nie dały bowiem oczekiwanych efektów częściowe regulacje i zmiany obowiązującego systemu finansowego, cen, bodźców i inwestycji. Podjęto więc intensywne prace nad przygotowaniem rozwiązań całości zagadnień z możliwością Ich etapowego wprowadzenia w życie. Konkretne ustalenie zadań w tym zakresie zawierają postanowienia Uchwały VI Zjazdu PZPR z grudnia . Na szczególne podkreślenie zasługują także postanowienia Uchwały VI Zjazdu w dziedzinie planowania modernizacji gospodarki narodowej. Wiąże się to także z lepszym wykorzystaniem osiągnięć naukowo-technicznych i nowoczesnej organizacji oraz socjalistycznej współpracy międzynarodowej w celu przyspieszenia procesu unowocześnienia gospodarki polskiej i zwiększenia dynamiki jej rozwoju. sfera planowania społeczno-ekonomicznego, obejmująca zagadnienia polityki ludnościowej, rodzinnej, dochodów i stopy życiowej ludności, konsumpcji społecznej, rozwoju oświaty i wychowania, kultury, ochrony zdrowia, sportu turystyki. Do zadań p.s. należy z jednej strony formułowanie celów rozwoju społecznego i ekonomicznego, z drugiej zaś poszukiwanie oraz określanie metod i środków umożliwiających ich realizację. Do cech charakterystycznych p.s. należy zaliczyć ciągłą weryfikację i kontrolę publiczną wysuwanych i wykonywanych zadań. Stwarza to potrzebę elastycznego działania i konfrontacji z odczuciami społeczeństwa, którego warunki życia kształtują się pod wpływem ustaleń pia_ nłstycznych i ich realizacji. W p.s. bierze się też pod uwagę bezpośredni udział społeczeństwa w rozwijaniu i funkcjonowaniu infrastruktury społecznej, co znajduje swój wyraz w czynach społecznych i bezekwiwalentnej działalności różnych organizacji i stowarzyszeń. Materialną bazę p.s. stanowi infrastruktura społeczna oraz społeczny fundusz spożycia, za pomocą którego realizuje się program świadczeń społecznych. Każdy narodowy plan rozwoju społeczno-ekonomicznego obejmuje części wchodzące w zakres p.s. Wiele szczegółowych zadań zawartych jest w zakładowych i terenowych planach socjalnych, które stają się integralną częścią planów działalności przedsiębiorstw i rad narodowych.