PRZEMYSŁ
dział produkcji materialnej, w którym wydobywanie zasobów przyrody oraz ich przetwarzanie w celu dostosowania do potrzeb ludzi prowadzone jest na dużą skalę, oparte Jest na podziale pracy, w specjalnie do tego celu przystosowanych pomieszczeniach przy powszechnym użyciu maszyn, zapewniających ciągłość procesów produkcji i powtarzalność wyrobów. P. jest głównym działem gospodarki narodowej. Decyduje o poziomie i tempie rozwoju gospodarczego, gdyż Jest Jedynym działem wytwarzającym środki pracy dla wszystkich pozostałych działów gospodarki narodowej. Rozwój p. przyspiesza wzrost transportu budownictwa, decyduje o modernizacji i intensyfikacji rolnictwa. P. rozwija się szybciej od innych działów gospodarki narodowej, gdyż Jest w małym stopniu uzależniony od warunków klimatycznych oraz osiąga wyższą niż inne działy wydajność pracy na skutek rozwiniętego podziału pracy i stosowania doskonalszych metod wytwarzania. Rozwój p. wiąże się ściśle z rozwojem nauki i techniki. Na skutek procesu uprzemysłowienia zmienia się struktura społeczna kraju. Wzrost udziału p. i wielkoprzemysłowej techniki w gospodarce zmienia proporcje zatrudnienia; maleje liczba zatrudnionych w rolnictwie, powoduje w ciągu długiego okresu wzrost liczby klasy robotniczej, przyspiesza procesy urbanizacji, sprzyja wzrostowi stopy życiowej ludności oraz upowszechnianiu oświaty i kultury. Państwa o rozbudowanym p. mają wyższy poziom dochodu narodowego na jednego mieszkańca, są zamożniejsze i odgrywają większą rolę polityczną i gospodarczą niż kraje nie uprzemysłowione i z mniej rozwiniętym p. Dlatego też dążeniem krajów słabiej rozwiniętych gospodarczo jest industrializacja, a krajów rozwiniętych — dalszy rozwój p.roli p. w gospodarce narodowej świadczą następujące wielkości: udział p. w tworzeniu dochodu narodowego produktu globalnego, wartość środków trwałych w p. i ich udział w całym majątku trwałym gospodarki narodowej, wielkość zatrudnienia w p. i jego udział w ogólnym zatrudnieniu w kraju oraz udział wyrobów przemysłowych w obrotach handlu zagranicznego, a zwłaszcza w eksporcie.Poziom p. wyrażają absolutne wielkości produkcji (ogólna wartość produkcji i wielkość produkcji najważniejszych asortymentów) oraz wielkość produkcji p. przypadająca na mieszkańca kraju (ujęta wartościowo lub w poszczególnych grupach wyrobów). W porównaniach międzynarodowych rozwój p. ocenia się za pomocą danych określających produkcję wyrobów-reprezentantów o kluczowym znaczeniu w gospodarce narodowej. Charakteryzują one produkcję najważniejszych gałęzi p. Szczegółowe badania, dotyczące np. proporcji rozwoju i struktury gałęziowej p., opierają się na wielu wyrobach (od do i więcej), reprezentujących wszystkie gałęzie i większość grup p.Zależnie od ekonomicznego przeznaczenia wyroby wytwarzane w p. kwalifikuje się do środków produkcji (tzw. grupa A) i środków konsumpcji (tzw. grupa B) ( grupa A i B w przemyśle). Podział ten ma duże znaczenie, gdyż wpływa na ustalenie wielkości akumulacji i spożycia oraz ich wzajemnego stosunku wartościowego i ilościowego. Z punktu widzenia form własności środków produkcji w Polsce odróżnia się p. państwowy, p. spółdzielczy, a także p. prywatny. Z punktu widzenia charakteru działalności rozróżnia się p. w y-dobywczy, polegający na bezpośrednim opanowywaniu zasobów przyrody (górnictwo węgla, rud itp.) oraz p. przetwórczy, polegający na uszlachetnianiu i przetwarzaniu surowców i materiałów w celu przystosowania ich do różnorodnych potrzeb konsumpcyjnych i produkcyjnych. Postęp techniczny i ekonomiczny, wyrażający się w lepszym wykorzystywaniu surowców, produkcyjnym wykorzystywaniu odpadków oraz stosowaniu surowców syntetycznych wpływa na stopniowy wzrost udziału p. przetwórczego w całkowitej produkcji p. Zależnie od wielkości zakładów wytwórczych i przyjętych w danym okresie kryteriów klasyfikacji rozróżnia się p. wielki, średni i drobny. Państwowe przedsiębiorstwa p. wielkiego i średniego podporządkowane zjednoczeniom branżowym i ministerstwom przemysłowym tworzą tzw. p. klucz o-w y, zaś państwowe przedsiębiorstwa podporządkowane radom narodowym — p. terenowy. Używane są także potoczne określenia: p. ciężki — dla oznaczenia górnictwa, hutnictwa, chemii, energetyki, p. maszynowego i p. lekki, obejmujący włókiennictwo, p. szklarski i odzieżowy.Na potrzeby planowania, statystyki i organizacji zarządzania stosuje się podział p. na gałęzie (w p. polskim wyodrębnia się gałęzi), a te z kolei dzieli się na grupy p. (branże p.), obejmujące przedsiębiorstwa: . o podobnym procesie technologicznym; . opierające swoją produkcję na zbliżonym surowcu; . wytwarzające produkty o jednakowym przeznaczeniu. w strukturze p. zachodzą istotne zmiany, polegające na wzroście udziału najnowocześniejszych gałęzi i grup p., a zwłaszcza gałęzi p. maszynowego i chemicznego oraz na zmniejszeniu udziału gałęzi i grup tradycyjnych (p. paliw, włókienniczy, spożywczy). Zmienia się też struktura wewnętrzna poszczególnych gałęzi p. na korzyść grup p. wytwarzających nowoczesne wyroby lub opartych na nowych rodzajach surowców. Struktura p. w dużym stopniu kształtuje się pod wpływem koncentracji i specjalizacji produkcji. Dążenie do poprawy ekonomicznej efektywności produkcji p. zmusza do ciągłego pogłębiania podziału pracy i rodzi tendencje do wzrostu wielkości zakładów oraz przedsiębiorstw p. Prowadzi to do wyodrębniania się wyspecjalizowanych gałęzi, grup p., rodzajowych grup p. i przedsiębiorstw, zwęża zakres ich działania i doprowadza do skupiania dużej produkcji w stosunkowo nielicznych jednostkach gospodarczych. w wyniku tych procesów powstają i rozwijają się różnorodne formy współpracy produkcyjnej przedsiębiorstw i zakładów (kombinaty, zrzeszenia producentów, kooperacja). Jednym z głównych zadań polityki gospodarczej państwa socjalistycznego jest utrzymanie wysokiego tempa wzrostu produkcji p. oraz zapewnienie korzystnych zmian w strukturze produkcji p. Tempo rozwoju p. charakteryzuje wskaźnik wyrażający procentowy stosunek przyrostu produkcji globalnej w danym okresie, liczonej w cenach niezmiennych, do wielkości tej produkcji w okresie przyjętym za podstawowy. Zachowanie wysokiego tempa rozwoju p. wymaga dużych inwestycji i podnoszenia wydajności pracy. w poszczególnych okresach rozwoju kraje socjalistyczne osiągają niejednakowe tempo wzrostu p. w pierwszym etapie uprzemysłowienia tempo wzrostu p. jest zwykle bardzo wysokie, a obniża się w toku dalszej industrializacji (w Polsce w latach — wynosiło od do °/« rocznie). w ostatnim okresie większość krajów socjalistycznych osiąga wysokie tempo wzrostu p. w granicach — °/o rocznie. w pierwszym etapie uprzemysłowienia Polski ( — ) rozwój podstawowych gałęzi p. odbywał się przy wykorzystaniu ekstensywnych czynników wzrostu gospodarczego (wzrost liczby środków trwałych przy nie zmienionym poziomie technicznym, szybkie powiększanie zatrudnienia i stosunkowo wolny wzrost wydajności pracy itd.). W drugim etapie uprzemysławiania zaczynają dominować czynniki o charakterze intensywnym (podnoszenie poziomu technicznego p., podnoszenie kwalifikacji i wzrost wydajności pracy itd.). Nastąpiło także wyraźne uprzywilejowanie rozwoju tych gałęzi i grup p., które mają podstawowe znaczenie dla postępu technicznego w całej gospodarce narodowej.PRZETARG PUBLICZNY, w znaczeniu potocznym — licytacja, tj. sprzedaż publiczna nabywcy oferującemu najwyższą cenę; w znaczeniu ścisłym — licytacja in minus, czyli rodzaj konkursu organizowanego przez przedsiębiorstwo lub administrację państwową w celu uzyskania najkorzystniejszych warunków dostawy towarów, wykonania robót ltp. P.p. może być otwarty, rj. dostępny dla każdego, lub zamknięty, tzn. dostępny tylko dla osób (fizycznych albo prawnych), odpowiadających określonym warunkom (np. tylko dla przedsiębiorstw uspołecznionych). Składane oferty muszą najczęściej być zabezpieczone wadialnie, tj. przez złożenie pewnej sumy gwarantującej organizatorowi, że wygrywający zawrze umowę zgodnie z warunkami określonymi w ofercie. Rodzajem p.p. jest również aukcja, czyli licytacja in plus; nabywcą sprzedawanego na aukcji towaru staje się oferujący najwyższą cenę. Aukcja zbliżona jest do giełdy towarowej giełda), z tym że przedmiotem obrotu aukcyjnego są produkty niestandardowe, najczęściej towary kolonialne, bawełna, futra, drogie kamienie. PRZETWARZANIE DANYCH STATYSTYCZNYCH, ogół czynności związanych z przekształceniem danych statystycznych z postaci, w Jakiej są one rejestrowane w sprawozdaniach lub w innych dokumentach statystycznych, na informację wynikową, mającą zazwyczaj formę zestawień lub tablic. Z uwagi na to, że badania statystyczne dotyczą zjawisk masowych p.d.s. Jest z zasady procesem bardzo pracochłonnym. Jeśli wykonywane Jest ręcznie, powoduje nadmierne wydłużenie czasu opracowania publikacji wyników badań. Z tego względu do p.d.s. stosuje s:e od dawna różnorodne środki techniczne. Od kilku lat najważniejszą rolę w p.d.s. odgrywają elektroniczne maszyny cyfrowe (EMC). Po raz pierwszy EMC zostały zastosowane do p.d.s. w w Stanach Zjednoczonych, w Polsce natomiast w . Obecnie większość badań statystycznych opracowuje się przy ich utycii; W procesie p.d.s. w warunkach stosowa nla EMC wyróżnić można następując-czynności: . kontrola wstępna danych, . oznaczanie pojęć słownych symbola-ml, . przenoszenie danych z formularzy statystycznych na karty lub taśmy dziurkowane, . kontrola dziurkowania, . wprowadzanie danych do EMC z kari lub taśm dziurkowanych i zapis informacji na taśmach magnetycznych, fi. kontrola automatyczna danych odczytanych z taśmy magnetycznej, . grupo wanie danych i wykonywanie potrzebnych obliczeń, . opracowanie zestawiei wynikowych, . drukowanie zestawien Czynności wymienione w p. — są czynnościami przygotowawczymi i wykonywane są przeważnie ręcznie, natomiast pozostałe czynności —w sposób automatyczny za pomocą EMC. Dzięki zastosowani.. EMC pracochłonność czynności przygotowawczych można poważnie zmniejszyć przez wprowadzenie częściowej automatyzacji nadawania symboli oraz zastos > wanie bardziej racjonalnego rozmieszczenia informacji na kartach dziurkowanych.. Dzięki sto-sowaniu EMC dane statystyczne można poddawać szczegółowej kontroli, co pozwala uzyskać znacznie dokładniejszą informację wynikową. Maszyny elektroniczne pozwalają na stosowanie w opracowaniu wyników badań metod matematycznych, dzięki którym można uzyskać szereg dodatkowych wskaźników, ułatwiających prowadzenie analizy badanych zjawisk.przechowywanie masowej informacji statystycznej na taśmach magnetycznych lub w Innych rodzajach pamięci o dużej pojemności umożliwia gromadzenie indywidualnej, Jednostkowej informacji o różnych obiektach statystycznych ze stosunkowo łatwym dostępem do tej informacji. Podobne zasoby informacji, zawierające wszechstronne dane o różnych obiektach badań statystycznych z różnych okresów i przechowywane w formie umożliwiającej łatwe korzystanie z tej informacji przez wszystkich zainteresowanych użytkowników, nazwano bankiem danych statystycznych. Duże znaczenie dla sprawnego przebiegu p.d.s. ma rzetelność informacji statystycznej. Przekazywanie do opracowania informacji błędnej, niekompletnej i niedokładnej poważnie komplikuje proces przetwarzania i może zaważyć na dokładności informacji wynikowej.PRZYWÓDZTWO CENOWE w ustroju kapitalistycznym taki układ na rynku (wchodzi tu głównie w grę rynek oligopolistyczny), przy którym ceny wyznaczone przez Jedno przedsiębiorstwo (przywódcę cenowego są akceptowane przez pozostałe przedsiębiorstwa; może powstać: . gdy jedno wielkie przedsiębiorstwo dominuje na rynku (taką sytuację określa się niekiedy jako monopol częściowy); . w wyniku poufnego porozumienia oligopo-listów; . gdy jedno z przedsiębiorstw jest uważane przez pozostałe jako szczególnie dobrze orientujące się w sytuacji rynkowej; we wszystkich tych przypadkach p.c. staje się formą monopolu. prowadzą dla osób fizycznych rachunki, na które mogą być przyjmowane określone przez NBP waluty wymienialne. Krajowcy dewizowi mogą dysponować środkami na tych rachunkach — bez odrębnego zezwolenia dewizowego — w zakresie zależnym od rodzaju tych środków. Wpłaty z tytułu wynagrodzeń za prace, za występy artystyczne, diety, odszkodowania, zagraniczne nagrody pieniężne i darowizny, a w określonym stosunku również należności artystów plastyków, należności za wykłady, odczyty itp. mogą być wykorzystywane na: . bony towarowe w eksporcie wewnętrznym; zapłaty za towary zakupione za granicą oraz w polskich przedsiębiorstwach uprawnionych do sprzedaży za waluty obce wypłaty za granicę na określone cele; . wypłaty na pokrycie kosztów podróży i wydatków związanych z pobytem za granicą; . wypłaty w efektywnej walucie zagranicznej bez ograniczeń. Banki prowadzą również rachunki walutowe wpłat w pieniądzach zagranicznych posiadanych w kraju oraz określonych innych wpłat walutowych.