PROGNOZY W PLANOWANIU

PROGNOZY W PLANOWANIU

badania prognostyczne traktuje się obecnie Jako wstępne stadium samego procesu pro­gramowania lub planowania rozwoju. W praktyce wskazuje się nawet na ko­nieczność Integracji prognozowania pla­nowania, a więc bardziej ścisłego dosto­sowania prac prognostycznych do potrzeb powstawania samej koncepcji, a następ­nie projektu planu rozwoju społeczno–gospodarczego.Rozróżnia się następujące pojęcia stoso­wane w studiach prognostycznych i pra­cach w dziedzinie planowania: projekcję, wstępną hipotezę prognozę. Pod nazwą projekcji rozumiemy najbardziej uproszczone, a nawet sche­matyczne przenoszenie obrazu przeszłe­go rozwoju w przyszłość. Chodzi tu więcprostą ekstrapolację przeszłości na tle wykrycia trendu zjawisk procesów rozwoju. Często posługujemy się tutaj licznymi modelami ekonometrycznymi do określenia drogi rozwoju danej katego­rii zjawisk ich przyszłego obrazu. Oczywiście, jedynie w szczególnych przy­padkach tak uproszczone badania pro­gnostyczne w odniesieniu do zjawisk lub faktów o charakterze Jednorodnym mogą okazać się celowe i użyteczne. Następną kategorię opracowań progno­stycznych stanowią hipotezy wstę­pne. Można Je określić jako robocze założenia przyjmowane do wytyczenia najbardziej prawdopodobnego kierunku rozwoju lub biegu zjawisk, jak i ukształ­towania obrazu przyszłości. W praktyce planowania hipotezy wstępne stosuje się w powiązaniu z pierwszą fazą studiów nad przygotowaniem koncepcji lub Je­dynie Jej zarysu, w odniesieniu do po­szczególnych dziedzin studium perspek­tywicznego planu rozwoju gospodarkispołeczeństwa. Wstępne hipotezy po­wstają zazwyczaj na tle stosowania kameralnej metody opracowań przez grupy poszczególnych specjalistów ukazujących obraz rozwoju danych dziedzin społecz-no-gospodarczych w bliższej lub dalszej perspektywie. Zarówno projekcje, Jak i wstępne hipotezy traktuje się w fazie roboczej jedynie Jako materiał pomoc­niczy, wymagający w ciągu późniejszych badań należytego pogłębienia i z reguły zasadniczej weryfikacji. Od początkowych projekcji lub wstęp­nych hipotez roboczych przechodzi się do właściwie rozwiniętych prognoz. Prognozami nazywać będziemy oparte na naukowych podstawach prze­widywania najbardziej prawdopodobnego biegu lub obrazu zjawisk i procesów roz­woju. Prognozy generalne ukazują nam wizję przyszłego społeczeństwa oraz ob­raz całej gospodarki narodowej. Progno­zy częściowe lub odcinkowe, wymagają­ce należytego skoordynowania na pod­stawie prognoz generalnych, zawierają wizję rozwoju poszczególnych dziedzin czy kategorii zjawisk. Ogólny schemat klasyfikacji prognoz pozwala na bliższe zorientowanie się w skali zasięgu oraz treści sporządzanych prognoz.W zależności od kategorii sporządzanych prognoz stosuje się zróżnicowane metody ich opracowania. Zarówno w badaniach podstawowych, Jak i stosowanych zosta­ły Już wykształcone liczne rodzaje me­tod naukowego prognozowania, przy czym metody te ustawicznie doskonali się, wykorzystując rosnący zasób do­świadczeń oraz uwzględniając potrzeby praktyki, zwłaszcza zaś planowania per­spektywicznego.Postępujący proces integracji pro­gnozowania i planowania nie powinien jednak zacierać istoty różnic zachodzą­cych między systemem prognoz i syste­mem planów. Przede wszystkim należy podkreślić, iż nawet najlepiej opracowa­na prognoza całościowa nie może być utożsamiana z programem czy planem rozwoju. Również prognozy odcinkowe nie mogą być traktowane jako bezpo­średnia podstawa do automatycznego podejmowania decyzji. Zadaniem bo­wiem prognoz Jest Jedynie przygotowa­nie możliwie najbardziej obiektywnego materiału trafnie obrazującego przyszłość i służącego wyłącznie do wszechstronne­go rozważenia oraz wyboru optymalnej drogi rozwoju społeczno-gospodarczego. Prognoza więc nie może zastąpić planu. Wprawdzie może się zdarzyć, że przyję­ty ostatecznie projekt planu pokrywa się niemal całkowicie z prognozą generalną, sporządzoną do Jego opracowania. Taki szczególny przypadek nie powinien prze­słaniać faktu, iż na koncepcję planu roz­woju oraz zawarte w nim ustalenia i środki do ich realizacji składają się — oprócz przesłanek prognostycznych — li­czne kryteria i założenia. W ich wyniku powstaje sam plan, który zawiera Jed­nocześnie decyzje, jak i w jakim czasie zastąpić prawdopodobny bieg rozwoju społeczno-ekonomlcznego wskazywany w sporządzonej prognozie przez rozwój optymalny, konkretnie wyraźnie prze­sądzony ustaleniami planu. Jasno więc zarysowuje się funkcja, ro­la, a także użyteczność systemu prognoz, które mają ułatwić opracowanie kon­cepcji planu, wskazać prawdopodobny bieg przyszłych zjawisk społeczno-eko-nomicznych i umożliwić optymalny wy­bór — dokonywany Już w samym pla­nie — celów i zadań wzrostu społeczno–gospodarczego, przy jednoczesnym wska­zaniu środków i metod ich realizacji. w konsekwencji badania prognostyczne w krajach socjalistycznych torują drogę do dalszej modernizacji systemu plano­wania; w ostatecznym wyniku coraz wy­raźniej zarysowuje się zintegrowany system przewidywania, programowania i planowania, a następnie kierowania i realizacji procesów rozwoju społeczno– gospod ar czego.w Polsce rozróżnia się następujące pod­stawowe rodzaje prognozowania: demo­graficzne, naukowo-techniczne, społecz­ne, ekonomiczne, techniczno-gospodarcze i przestrzenne. Każda z tych form pro­gnozowania ma swoiste cele, zadania i metody. Wprowadzona została również zasada przewodnich funkcji i odpowie­dzialności Instytucji centralnych za przy­gotowanie opracowań prognostycznych i ekspertyz oraz stałe Ich pogłębianie i weryfikowanie. Nad całością badań prognostycznych ich koordynacją czu-wt Główna Komisja Prognozowania, współdziałająca z Komisją Planowania przy Radzie Ministrów, Polską Akademią Nauk, Ministerstwem Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki, Głównym Urzę­dem Statystycznym, resortami i radami narodowymi oraz licznymi placówkami i ośrodkami naukowo-badawczymi. Ca­łość tak zorganizowanego systemu pro­gnozowania stanowi bazę wyjściową do planowania wieloletniego perspekty­wicznego, zob. też: prognostyka.PROTEKCJONIZM, polityka mająca nu celu ochronę produkcji krajowej przee; konkurencją zagranicy; w stosunku ci’» rynku krajowego głównym narzędziem tej polityki są cła przywozowe, choć niekiedy rolę tę mogą spełniać także subsydia wypłacane przedsiębiorstwon. krajowym; tym samym celom może słu­żyć cło eksportowe na ważne dla go-podarki surowce, przez co przemysł kra jowy uzyskuje lepsze warunki zaopa­trzenia. Ochrona produkcji krajowe, może dotyczyć również rynków ekspor­towych; narzędziem ochrony są tu pre­mie eksportowe. Do klasycznych metod polityki protekcjonistycznej należą tary­fy kolejowe; są one niższe przy wywo­zie towarów z kraju, wyższe natomiast dla towarów przywożonych. Srodkien charakterze nadzwyczajnym są zakaz-, przywozu lub wywozu pewnych grup to warów ( prohibicjońizm) i związane z tym kontyngentowanie handlu zagra­nicznego.Jako świadome narzędzie polityki gos­podarczej w skali państwowej p. poja­wił się po raz pierwszy w Europie w okresie — merkantylizmu, przyczyniając się do rozwoju przemysłu krajowego; poczynając od XVIII w. zaczyna Jednak hamować rozwój kapitalizmu w ówczes­nych krajach gospodarczo rozwiniętych zostaje stopniowo likwidowany. Od po­łowy XIX w. Europa wchodzi w okreswolnego handlu; wprawdzie cła nic zostają całkowicie zniesione, lecz prze­kształcają się głównie w cła fiskalne i przestają odgrywać decydującą rolę w obrotach międzynarodowych. Nawroty do p. występują tylko w krajach, które z opóźnieniem wstępują na drogę roz­woju kapitalistycznego. Ten typ p. uza­sadnił teoretycznie ekonomista niemiec­ki F. List ( — ), wysuwając doktry­nę tzw. ceł wychowawczych, która głosi że do wykorzystania potencjalnych moż­liwości krajów gospodarczo nierozwinię-tych potrzebne są cła ułatwiające pierw­sze kroki nowych gałęzi produkcji, któ­re po osiągnięciu pełnej dojrzałości będa. zdolne do konkurowania bez pomocy tych ceł.Dopiero I wojna światowa i ujawnione przez nią z całą silą sprzeczności impe­rializmu zachwiały mocno system wolne­go handlu, a wielki kryzys w latach -tych doprowadził do pełnego powrotu do p. Niezwykle ostry i długotrwały charakter tego kryzysu sprawił, że pań­stwa kapitalistyczne — w celu ratowa­nia kurczącej się produkcji i zatrudnie­nia — zaczęły podwyższać cła, wprowa­dzać zakazy przywozu, ograniczenia wa­lutowe, obniżać parytet walut itp. Głów­nym celem tego rodzaju p., w odróżnie­niu od p. merkantylistycznego czy wy­chowawczego, była ochrona wielkości produkcji i zatrudnienia. Polityka p. od­powiada także monopolom, które w rea­lizacji wyśrubowanych cen monopolo­wych dążą do obwarowania się za po­mocą barier celnych przed konkurencją monopoli innych krajów. Od początku XX w. monopole, zwłaszcza USA, wy­wierały silny nacisk na rząd w kierun­ku realizacji protekcjonistycznej ochro­ny rynku amerykańskiego. II wojna światowa w niewielkim tylko stopniu osłabiła tendencje protekcjonistyczne w krajach kapitalistycznych. Wprawdzie po wojnie kryzysy nie miały tak ostrego przebiegu, Jak w latach -tych, powsta­ły Jednak nowe problemy w związku z pogłębianiem się nierównomierności rozwoju państw kapitalistycznych i za­ostrzaniem się sprzeczności na świato­wym rynku kapitalistycznym. Jednym z przejawów tych sprzeczności był tzw. głód dolarowy odczuwany przez kraje Europy zachodniej w pierwszych latach powojennych. Polityka p. po II wojnie światowej zmierza do ochrony — bilan­su płatniczego. Ten nawrót do p. okreś­lany Jest przez niektórych ekonomistów burżuazyjnych Jako neomerkantylizm. Cały absurd uciekania się do p. przez państwa gospodarczo rozwinięte polega na tym, że środki te w dłuższym okre­sie są bezskuteczne, spotykają się bo­wiem z taką samą polityką innych państw. Przy zręcznym manewrowaniu któryś z partnerów może czasem osiąg­nąć kosztem Innych pewne korzyści, lecz są one niewspółmierne do strat, Jakie wynikają stąd dla całości gospodarki światowej. Prowadzenie racjonalnej po­lityki p. jest natomiast konieczne dla krajów gospodarczo słabo rozwiniętych, które w ten sposób mogą ochronić włas­ny powstający przemysł przed konku­rencją krajów gospodarczo rozwiniętych oraz zdobyć środki na finansowanie roz­woju gospodarczego. PROWIZJA, procentowe wynagrodzenie od wartości za pośrednictwo przy za­wieraniu transakcji. W handlu uspołecz­nionym oznacza również system płac. zwany prowizyjnym, przy którym wysokość płacy oblicza się w procencie od zrealizowanego obrotu (tzw. p. czy­sta). W praktyce stosowany jest szero­ko mieszany system prowizyjny płac, polegający na ustaleniu minimum płacy oraz p. zależnej od osiągnięcia określonej normy obrotu. Czysty system prowizyjny płac w handlu Jest odmianą akordowego ( akord) systemu płac w produkcji.PRYMAT PRODUKCJI, kierownicza, de­cydująca rola produkcji w całym proce­sie gospodarczym. Produkcja, podział, spożycie i akumulacja są współzależne wzajemnie na siebie oddziałują. W tej współzależności i wzajemnym oddziały­waniu zasadniczą rolę odgrywa produk­cja. Rola jej wyraża się w tym, że nic nie może zostać podzielone, spożyte czy zakumulowane, zanim nie zostało wy­tworzone. Charakter społeczny produkcji określa charakter społeczny podziału. Produkcja decyduje więc o tym, co i Jak się dzieli.P.p. realizuje się odmiennie w warun­kach kapitalizmu i socjalizmu. W kapi­talizmie, mimo że w ostatecznym rezul­tacie produkcja służy konsumpcji, jednak celem bezpośrednim produkcji kapitali­stycznej Jest zysk. W socjalizmie na­tomiast produkcja podporządkowana jest bezpośrednio maksymalnemu zaspokoje­niu potrzeb wszystkich członków społe­czeństwa, przy zapewnieniu odpowied­niego do danych warunków wzrostu eko­nomicznego. P.p. nie oznacza zatem podporządkowania spożycia produkcji Zadania produkcji są bowiem wyznacza-ne przez cele spożycia, z tym Jednak że cele te są określane z uwzględnieniem możliwości produkcji.

[Głosów:1    Średnia:5/5]

Comments

comments