PRODUKCJA NIEZAKOŃCZONA
wyroby, półfabrykaty i usługi, znajdujące się w danym momencie (np. na początku lub końcu okresu sprawozdawczego czy planowego) w określonej fazie procesu produkcyjnego w jednym z wydziałów lub oddziałów przedsiębiorstwa. Do p.n. nie zalicza się surowców i materiałów przekazanych już do przetworzenia, ale nie poddanych Jeszcze obróbce. Potrzeba obliczenia p.n. wynika przede wszystkim z faktu, że cykl produkcyjny nie pokrywa się z okresem (planowym lub sprawozdawczym), dla którego mierzy się wielkość produkcji. Przy obliczaniu wartości produkcji danej jednostki w określonym czasie uwzględnia się wartość różnicy remanentów p.n. na końcu i na początku okresu. W praktyce, dla jednostek, w których cykl produkcyjny jest krótki, pomija się przy obliczeniach wielkości produkcji wartość różnicy.PRODUKCJA POMOCNICZA, jest częścią procesu produkcji w przedsiębiorstwie, która przyczynia się bezpośrednio do wytwarzania produktów podstawowych i ubocznych oraz jest niezbędna do utrzymania ciągłości w przebiegu procesów podstawowych i ubocznych. Wśród rodzajów p.p. w przedsiębiorstwie rozróżniamy: . wytwarzanie energii i zaopatrzenie stanowisk roboczych w energię elektryczną, parę, sprężone powietrze; . wytwarzanie w przedsiębiorstwie środków produkcji na własne potrzeby; . utrzymanie urządzeń wytwórczych, budynków; . zaopatrzenie procesów podstawowych w materiały, narzędzia i części za pośrednictwem środków transportu wewnętrznego; . gospodarkę magazynową. Poziom techniczny i organizacyjny p.p. wpływa na ilościowe i jakościowe wyniki produkcji. Wraz z postępem technicznym następuje wzrost znaczenia organizacji procesów pomocniczych w przedsiębiorstwach. PRODUKCJA PORÓWNYWALNA, wykonana w bieżącym roku produkcja wyrobów i usług takich, Jakie były wytwarzane co najmniej w ciągu poprzedniego roku. Produkcja ta powinna być w obu okresach jednakowa pod względem asortymentu, standardu (normy) i parametrów techniczno-użytkowych. Do p.p. zalicza się również te wyroby, które różnią się od produkowanych w roku poprzednim właściwościami techniczno-eksploatacyjnymi, zestawem części składowych lub składem surowców, technologią wykonania i zakresem kooperacji, zmodernizowaną konstrukcją, zawartością głównego składnika, gatunkiem, klasą, kształtem, opakowaniem, sposobem wykończenia itp. innowacjami, nie powodującymi jednak zasadniczej zmiany charakterystyki technicznej (standardu i typu) wyrobu, uzasadniającej zmianę ceny fabrycznej i ceny zbytu. Do p.p. nie zalicza się wyrobów uznanych — zgodnie z obowiązującymi przepisami — za nowe, których produkcję rozpoczęło w roku bieżącym, bądź w roku poprzednim, ale w skali doświadczalnej (prototypy, serie próbne). Kryteria szczegółowe określenia pojęcia p.p. ustalają właściwe ministerstwa i zjednoczenia. Ścisłe zdefiniowanie p.p. ma Istotne znaczenie, gdyż w odniesieniu do tej produkcji oblicza się obniżkę kosztów własnych produkcji. PRODUKCJA POTOKOWA ( = przepływowa), charakteryzuje się przejściem obrabianych części przez wszystkie stanowiska robocze.w P-p. obrabiarki lub stanowiska montażowe są ustawione w kolejności, w jakiej przebiega proces technologiczny, tworzą tzw. linię potokową. w P-p. każda operacja z reguły jest podzielona na mniejsze elementy (zabiegi) Przydzielone do wykonania odrębnym stanowiskom pracy, co pozwala na lep-sza. synchronizację linii. Czas trwania Poszczególnych operacji (zabiegów) musi yc jednakowy, gdyż Jest to warunkiem ciągłości przekazywania przedmiotu obrabianego z jednego stanowiska roboczego na drugie. Czas trwania każdej operacji w linii jest równy taktowi (tj. okresowi, w ciągu którego następuje wykonanie operacji) lub stanowi jego wielokrotność. Klasyfikując wg stopnia zmechanizowania rozróżnia się linie potokowe: . z przewagą pracy ręcznej; . zmechanizowane; . automatyczne. Ze względu na ciągłość i rytm produkcji p.p. można podzielić na: . p.p. ciągłą (zsynchronizowaną), w której na każdym stanowisku praca przebiega wg ustalonego taktu; produkcja taka wymaga dobrego przygotowania technicznego i jest opłacalna przy produkcji większej liczby wyrobów, np. w okresach dłuższych od miesięcy; . p.p. niezsynchronizowaną, różniącą się od zsynchronizowanej tylko tym, że czas pracy na poszczególnych stanowiskach nie jest zsynchronizowany; produkcja ta Jest łatwiejsza do przygotowania i wobec tego opłacalna także przy wytwarzaniu mniejszej liczby wyrobów; często jest ona wstępnym etapem do przygotowania p.p. zsynchronizowanej; . produkcję zmienno-potokową, która może być zsynchronizowana lub niezsynchronizowana występuje przy produkcji kilku wyrobów, np. linia Jest przezbrajana co kilka dni w zależności od typu wyrobu; . p.p. zautomatyzowaną (linie automatyczne), która ma całkowicie zautomatyzowane sterowanie obrabiarek i urządzeń kontrolnych i transportowych. Szybko rozwijająca się automatyzacja produkcji prowadzi do całkowicie zautomatyzowanych wydziałów i zakładów. Do zalet p.p. należy zaliczyć: przejrzystość procesu produkcyjnego, uproszczoną organizację pracy, niskie koszty transportu, pełne wykorzystanie czasu roboczego, odciążenie robotników od robót ciężkich, rytmiczną i wydajną produkcję, łatwe przygotowanie obsad roboczych, uproszczenie administracji produkcyjnej, tanią i skuteczną kontrolę jakości, krótki cykl produkcyjny, zmniejszenie środków obrotowych, niskie koszty własne. Do wad p.p. natomiast należy zaliczyć: ograniczenie produkcji do jednego lut) niewielu typów wyrobów, zaburzenia w produkcji występujące przy awarii nawet jednej z obrabiarek, wysokie koszty inwestycyjne. Produkcja ta wymaga rytmicznych dostaw i zachowania ścisłej dyscypliny pracy. PRODUKCJA TOWAROWA, wielkość produkcji zrealizowanej (sprzedanej) przez daną Jednostkę wytwórczą i przeznaczonej do realizacji na zewnątrz; w praktyce zalicza się do niej często również produkcję przeznaczoną na potrzeby przedsiębiorstwa produkującego, nie związane Jednak z podstawowym dla danej jednostki procesem produkcji. P.t. ujmuje się w formie naturalnej (w Jednostkach fizycznych, np. t, m , m ) wartościowej (w jednostkach pieniężnych); najczęściej oblicza się Ją tzw. metodą zakładową, tzn. dla poszczególnych przedsiębiorstw. Możliwe są Jednak i inne metody obliczania; w rolnictwie np. oblicza się p.t. tzw. metodą działów gospodarki narodowej ( produkcja globalna). Do wartości p.t. obliczonej metodą zakładową zalicza się w przemyśle: . wartość wyrobów gotowych sprzedanych oraz przeznaczonych: a) do sprzedaży na zewnątrz przedsiębiorstwa, b) na własne inwestycje kapitalne remonty, c) dla własnej gospodarki mieszkaniowej oraz dla pomocniczych gospodarstw rolnych itp.; . wartość sprzedanych półfabrykatów i części wyprodukowanych przez przedsiębiorstwo z własnych surowców; . wartość usług świadczonych na zewnątrz lub na własne cele nie związane z procesem produkcji (analogicznie Jak w przypadku wyrobów gotowych). P.t. charakteryzuje wielkość dóbr i usług wchodzących do obrotu ekonomicznego; jest ona przedmiotem bilasowania produkcji między gałęziami oraz między producentem a końcowymi odbiorcami; najczęściej oblicza się ją w cenach bieżących. PRODUKCJA UBOCZNA, wytwarzanie wyrobów w procesie produkcyjnym, nie stanowiącym elementu składowego podstawowego procesu produkcji ani nie związanego z obsługą podstawowej działalności przedsiębiorstw przemysłowych. Wyroby powstające w procesie p.u. wytwarzane są głównie z odpadów surowców i materiałów zużywanych w podstawowym procesie produkcyjnym. P.u. pozwala pełniej wykorzystać surowiec, a także zbędne i rezerwowe powierzchnie produkcyjne oraz maszyny i urządzenia. P.u. ma na celu pełniejsze zaspokojenie zapotrzebowania na różne artykuły, głównie na potrzeby rynku, nie wytwarzane w dostatecznej ilości w procesach działalności podstawowej. W okresie istnienia niedoboru towarów na rynku p.u. ma istotne znaczenie jako dodatkowe źródło zwiększenia rynkowej masy towarowej. P.u. artykułów rynkowych osiągnęła poważne rozmiary w latach — i następnie od . Rozwój jej był kształtowany pod wpływem różnorodnych zachęt materialnego zainteresowania. Wytwarzanie artykułów p.u. regulowane jest odrębnymi przepisami obowiązującymi od . Zysk osiągnięty ze sprzedaży p.u. przeznaczony jest w ‚/t na dodatkowe odpisy na fundusz zakładowy i w % na fundusz inwesty-cyjno-remontowy. W pierwszym roku wytwarzania p.u. nie jest obejmowana wskaźnikami planu, a w latach następnych wykazywana jest w formie aneksu do planu techniczno-ekonomicznego. Pojęcie „p.u.” używane jest również do określenia wielkości tzw. produktów ubocznych, tj. produktów powstających w procesie produkcyjnym równocześnie z produktem podstawowym, np. melasa przy produkcji cukru, gaz koksowniczy przy produkcji koksu, spirytus posulfitowy przy produkcji celulozy.PRODUKCJI KOOPERACJA, międzyzakładowe powiązania produkcyjne wyspecjalizowanych zakładów produkcyjnych podyktowane względami techniczno-ekonomicznymi. Wytwarzanie niektórych półfabrykatów, części i podzespołów konstrukcyjnych wyrobów wyłącznie dla wewnętrznych potrzeb produkcyjnych w poszczególnych fabrykach może być nieracjonalne ze względu na nieopłacalną wielkość produkcji; bardziej opłacalne staje się wówczas ich wytwarzanie tylko w niektórych wyspecjalizowanych wydziałach produkcyjnych lub fabrykach pracujących albo na potrzeby kilku innych zakładów, albo na potrzeby całej gospodarki narodowej. Racjonalna specjalizacja i koncentracja produkcji tworzą podstawy międzyzakładowych powiązań produkcyjnych. Proces produkcji określonego wyrobu zostaje podzielony między wiele fabryk; Jedne z nich zajmują się wstępnymi fazami procesu technologicznego (np. odlewanie, kucie) lub produkują niektóre gotowe części albo zespoły konstrukcyjne wyrobów (np. łożyska toczne, silniki elektryczne do obrabiarek), w innych natomiast odbywa się zasadniczy proces obróbczy i montażowy, którego efektem Jest wyrób finalny.Poszczególne fabryki mogą produkować wyłącznie pewne półfabrykaty, części lub zespoły konstrukcyjne (np. fabryki łożysk) i swoją produkcją zaspokajać potrzeby wielu różnorodnych zakładów, wytwarzających wyroby finalne, mogą też, oprócz wykonywania wyrobów finalnych w obrębie własnego planu produkcji, przeznaczać część swojej zdolności produkcyjnej na wytwarzanie podzespołowej produkcji dla wyrobów finalnych, z punktu widzenia planowania organizacji należy rozróżnić dwie formy powiązań międzyzakładowych: . ogólne powiązania międzyzakładowe — fabryki produkują podzespoły dla ogólnych potrzeb gospodarczych, bez ścisłego określenia odbiorcy, np. produkcja znormalizowanego asortymentu śrub, łożysk, silników elektrycznych; powiązania produkcyjne mogą być zorganizowane w ogólnych ramach zaopatrzenia materiałowego i zbytu; . ścisłe powiązania międzyzakładowe o charakterze bezpośredniej współpracy, polegające na wykonywaniu półfabrykatów lub specjalnych, nie-katalogowanych części i zespołów konstrukcyjnych na specjalne zamówienie indywidualnie określonego odbiorcy; powiązania tego typu określamy w naszej praktyce gospodarczej pojęciem „k o-„peracja”; kooperacja wiąże w sposób ścisły i bezpośredni grupę fabryk i wymaga ścisłej i bezpośredniej współpracy objętej odrębnym planem kooperacji oraz stosowania specjalnych przepisów prawnych, regulujących wzajemne zobowiązania i odpowiedzialność współpracujących fabryk za jej przebieg. Trwałe występowanie międzyzakładowych powiązań produkcyjnych może uzasadniać tworzenie dostosowanej do ukształtowanych powiązań organizacji zarządzania, np. przedsiębiorstw wielozakładowych, kombinatów lub zjednoczeń, mających formę organizacji typu koncernowego. PRODUKCJI SPECJALIZACJA, celowe ograniczenie zakresu produkcji na zasadzie doboru produkcji technologicznie podobnej. Specjalizacja przedmiotowa polega na ograniczeniu zakresu produkcji do wąskiej grupy gotowych. wyrobów (a nawet jednego wyrobu), części lub zespołów konstrukcyjnych wyrobu o podobnej technologii wykonania (np. fabryki samochodów, łożysk, śrub). Szczególne znaczenie ma specjalizacja w zakresie wytwarzania zunifikowanych i znormalizowanych ( normalizacja) części oraz zespołów konstrukcyjnych. Na tej podstawie tworzone są wydziały i fabryki specjalizujące się w wytwarzaniu części i zespołów przeznaczonych do konstrukcji różnych wyrobów finalnych. Umożliwia to racjonalną koncentrację tej produkcji i przez zwiększenie skali procesu — podniesienie jej efektywności ekonomicznej. Specjalizacja technologiczna opiera się na ograniczeniu zakresu produkcji do niektórych tylko faz procesu technologicznego (np. kuźnie, odlewnie), przy czym zachowuje się zazwyczaj szeroki asortyment produkcji.Pod wpływem s.p. powstają wyspecjalizowane fabryki i ulega odpowiednim przemianom ich wewnętrzna struktura produkcyjna (wydziały, gniazda, linie obróbcze) oraz wyodrębniają się wyspecjalizowane gałęzie przemysłu jako zespoły wyspecjalizowanych fabryk (np. w przemyśle maszynowym wyodrębnia się przemysł motoryzacyjny, obrabiarkowy). Proces s.p. obejmuje wszystkie elementy procesu produkcyjnego i prowadzi do Ich technicznego oraz organizacyjnego udoskonalenia. Powstaje możliwość po-sługiwania się specjalnymi maszynami, urządzeniami i przyrządami dostosowanymi do wykonywania ściśle określonych, masowo powtarzalnych operacji produkcyjnych. Rozwija się również specjalizacja kadr inżynieryjno-technicznych i robotniczych, umożliwiająca lepsze opanowanie procesów technologicznych i zastosowanie nowoczesnej techniki.