POLITYKA
Pojęcie p.e. ulegało z biegiem czasu zasadniczym zmianom, w poszczególnych bowiem formacjach społecznych odmiennie były określane Jej cele zadania; podobnie zmieniały się również formy i metody działania p.e.Współczesne definicje p.e. wynikają przede wszystkim z radykalnych różnic, Jakie występują w kształtowaniu celów założeń rozwoju w warunkach gospodarki socjalistycznej kapitalistycznej w ustroju socjalistycznym Jest działalnością państwa występujących z Jego ramienia organizacji, mającą na celu rozwijanie socjalistycznych stosunków Produkcji oraz koordynowanie kierunw rozwoju gospodarki narodowej w celu osiągnięcia wyższej wydajności praspołecznej, a więc szybszego tempa wzrostu gospodarczego i Jego optymalnej struktury. Przyspieszenie wzrou gospodarczego z Jednej strony umożliwia dalszą rozbudowę podstaw materialnych gospodarki narodowej, z drugiej zaś zapewnia lepsze zaspokojenie potrzeb Indywidualnych i zbiorowych. W ten sposób zarysowuje się wyraźnie istota p.e., Jej cele i zadania. W wyniku nowoczesnej p.e. osiąga się znaczne przyspieszenie wzrostu gospodarczego, a następnie Jak najbardziej celowe wykorzystanie efektów tego wzrostu, które służą zwiększeniu lub utrzymaniu dotychczasowej dynamiki wzrostu gospodarczego oraz stają się podstawą do coraz wszechstronniejszego rozwoju społecznego, umożliwiającego pełniejsze zaspokojenie potrzeb Jednostki społeczeństwa socjalistycznego. Wynika stąd, że celów i zadań p.e. nie można ograniczać wyłącznie do zapewniania coraz szybszego i wszech-stronnlejszego wzrostu gospodarki narodowej, bez Jednoczesnego uwzględnienia podstawowych założeń: komu ten rozwój ma służyć i Jak najlepiej go wykorzystać w celu optymalnego zaspokojenia potrzeb indywidualnych i zbiorowych. Współczesne pojmowanie p.e. łączy się z koniecznością rozróżniania ekonomicznych i pozaekonomicznych czynników rozwoju. Istotnym bowiem zadaniem p.e. staje się wykorzystanie na rzecz przyspieszenia wzrostu gospodarczego zarówno ekonomicznych czynników rozwoju. Jak czynników społecznych oraz innych, określanych łącznie Jako czynniki pozaekonomiczne. Czynniki te bowiem oddziałują bardzo silnie na kształtowanie wzrostu gospodarczego. Wpływ ich może mleć charakter bezpośredni lub pośredni, przy czym zadaniem p.e. staje się umiejętne wykorzystanie bezpośredniego i pośredniego oddziaływania czynników pozaekonomicznych na podniesienie dynamiki wzrostu gospodarczego oraz optymalizację Jego kierunków struktury. P.e. opiera się na badaniach ekonomii politycznej, a zwłaszcza na analizie występujących zjawisk społeczno-ekono-micznych i działających w ustroju socjalistycznym społecznych praw gospodarowania. Najogólniej można w następujący sposób określać istotę p.e., która: 1. bada życie gospodarcze w Jego dynamicznym rozwoju; 2. określa cele i wyznacza zadania rozwoju; 3. wskazuje i zapewnia środki do realizacji; 4. ustala metody działania i drogi wiodące do osiągnięcia wyznaczonych celów. Wykorzystując działanie praw ekonomicznych, polityka gospodarcza powinna zapewnić wszechstronny rozwój sił wytwórczych i socjalistycznych stosunków produkcji. W celu skoordynowania rozwoju gospodarki narodowej, a tym samym osiągnięcia optymalnego stopnia zaspokojenia potrzeb społeczeństwa, p.e. posługuje się podstawowym narzędziem — narodowym planem gospodarczym, obecnie określanym jako narodowy plan rozwoju społeczno-gospodarczego. W obrębie tego planu następuje ilościowe zbilansowanie celów zadań, które w danym okresie chcemy osiągnąć, oraz środków i możliwości realizacyjnych, będących do dyspozycji w tym okresie. Szczególnie ważne Jest również zastosowanie takich metod wykonania zadań, które przy danych środkach mogą przynieść Jak największe efekty lub przy wyznaczonych w planie zadaniach i celach mogą spowodować Jak najbardziej oszczędne użycie środków. Omówione założenia p.e. opierają się na zasadzie racjonalnego gospodarowania. Zasada ta polega na osiągnięciu maksimum efektów przy danych środkach albo na zużyciu minimum środków do wykonania danego zadania czy osiągnięcia danego celu. Z tego punktu widzenia niejednokrotnie można spotkać się z określeniem p.e. Jako działalności państwa, polegającej na wyznaczaniu w planach gospodarczych celów i zadań rozwoju oraz ich realizacji za pomocą metod ł środków wynikających z zasady racjonalnego gospodarowania.W warunkach ustroju socjalistycznego, za główne zadanie polityki gospodarczej uważa się praktyczne zastosowanie praw odkrytych przez ekonomię polityczną, pod kątem rozbudowy sił wytwórczych i optymalnego rozwoju społeczno-gospodarczego, umożliwiającego wszechstronne zaspokojenie odczuwanych potrzeb. Tym samym przyspieszenie wzrostu gospodarczego Jego wysoka dynamika następują w wyniku skoncentrowanego wysiłku całej ludności pracującej i w interesie całego społeczeństwa. Nadaje to p.e. w warunkach socjalizmu odmienny charakter. W kapitalizmie natomiast p.e. zmierza w Interesie klas posiadających do tworzenia warunków umożliwiających maksymalizację zysku przez przedsiębiorstwa kapitalistyczne, opierające się na prywatno-gospodarczej racjonalności gospodarowania. W takich warunkach wytwarzają się z reguły sprzeczne cele i interesy poszczególnych przedsiębiorstw oraz ich organizacji , co prowadzi niejednokrotnie do wielokierunkowej ich działalności, powstawania wielu żywiołowych zjawisk w produkcji i na rynku, a w konsekwencji — do częściowego marnotrawienia podejmowanych wysiłków i ich efektów. Stąd też współczesne państwa kapitalistyczne rozwijają na wielką skalę system – interwencjonizmu, niejednokrotnie określany także mianem programowania lub planowania zmierzającego do ograniczenia żywiołowości procesów gospodarczych i zapobiegania nadmiernym wahaniom koniunkturalnym oraz zapewniającego bardziej ustabilizowaną stopę wzrostu społeczno-gospodarczego. Programowanie lub ograniczone — Jeśli chodzi o zasięg i skuteczość — planowanie gospodarcze nie zmienia istoty ustroju kapitalistycznego ani prywatno-gospodarczej zasady gospodarowania, Jednak przynosi niewątpliwie bardziej uporządkowany i ustabilizowany rozwój, w wyniku ograniczenia zjawisk Jego żywiołowości czy nawet chaosu w produkcji i na rynku.Staje się więc widoczne, że w warunkach ustroju socjalistycznego przejście od zasady prywatno-gospodarczej do społecznej racjonalności gospodarowania musi automatycznie wiązać się z kształtowaniem przez p.e. całokształtu rozwoju na podstawie Jednolitego należycie skoordynowanego planu gospodarczego. Założenia tego planu zapewniają bowiem wszechstronne wykorzystanie środków możliwości rozwoju oraz dobór takich Jego kierunków i struktur, które stanowią optymalny wariant szybszego osiągnięcia wyznaczonych celów rozwoju gospodarki i zaspokojenia potrzeb społecznych.W tym celu współczesna p.e. w krajach socjalistycznych zmierza do umiejętnego łączenia zasady centralnego kierowania rozwojem i zarządzania gospodarką narodową z systemem wielu zdecentralizowanych posunięć, opartych zwłaszcza na bodźcach ekonomicznych. Dyrektywne nakazy i podstawowe wskaźniki planu narodowego wiąże się z całym systemem bodźców materialnego zainteresowania ludności pracującej i przedsiębiorstw, co wydatnie zwiększa skuteczność działania załóg i realizacji określonych w planie zadań. W miarę przechodzenia do wyższych stadiów wzrostu gospodarczego oraz w miarę Jak struktura gospodarki narodowej staje się bardziej złożona, system coraz bardziej zdecentralizowanego zarządzania kierowania odgrywa niezwykle istotną rolę. P.e., opierając się na narodowym planie gospodarczym, musi zachować zasadę scentralizowanych decyzji, dotyczących głównych zagadnień rozwoju społeczno-gospodarczego, a zwłaszcza Jego struktury, tempa i właściwego wyboru kierunków, umożliwiających coraz bardziej nowoczesny wzrost gospodarki. Realizacja Jednak wielu ustaleń i licznych zadań planu wymaga szeroko rozwiniętego systemu zdecentralizowanych decyzji w przedsiębiorstwach i innych organizacjach. W ten sposób p.e. zmierza do najbardziej efektywnego łączenia zasad centralnego kierownictwa oraz zdecentralizowanego systemu wykonawczego.W celu zrealizowania wyznaczonych zadań p.e. posługuje się metodami bezpośrednimi pośrednimi. Metody oddziaływania bezpośredniego stosuje się przede wszystkim w odniesieniu do gospodarki uspołecznionej, natomiast metody pośrednie służą głównie do oddziaływania na gospodarkę nieuspołecznioną, w praktyce niejednokrotnie może mieć miejsce posługiwanie się obu formami metod. W zasadzie Jednak w obrębie gospodarki uspołecznionej państwo Jako główny podmiot p.e. kształtuje działalność swoich organizacji i przedsiębiorstw na podstawie metod bezpośrednich.Przechodząc do podstawowych klasyfikacji P.e., należy na podstawie kryterium granic państwowych i suwerenności rozróżniać p.e. międzynarodową i wewnętrzną.Międzynarodowa lub światowa p.e. wywiera istotny wpływ na p.e. poszczególnych krajów. Do współczesnych zjawisk Pe. należy zaliczyć grupowanie się wielu Państw w celu wspólnego rozwiązywania konkretnych problemów społeczno-gospodarczych lub w celu koordynowania swojego rozwoju, np. zgrupowanie rozwiniętych krajów kapitalistycznych Europy zachodniej tworzących tzw. Wspólny Rynek. Odrębne cele stawia sobie również grupa państw socjalistycznych, należących do Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej. P.e. zmierza do wykorzystania międzynarodowej współpracy gospodarczej, a zwłaszcza specjalizacji i podziału zadań związanych z rozwojem, co łącznie przyczynia się do wydatnego przyspieszenia wzrostu gospodarczego oraz zwiększenia ogólnych korzyści wspólnoty krajów socjalistycznych indywidualnych korzyści poszczególnych krajów. Socjalistyczna kooperacja wymaga przeto wprowadzenia międzynarodowych elementów p.e. Wewnętrzna p.e. może dzielić się wg kryterium branżowoścl na politykę przemysłową, rolną, handlową krajową i zagraniczną, komunikacyjną, komunalną, mieszkaniową ltd. Ponadto można na podstawie kryterium przedmiotowego rozróżniać politykę finansową, inwestycyjną, zaopatrzeniową itd. Wreszcie, przyjmując za punkt wyjścia kryterium organizacyjne, można p.e. rozpatrywać Jako centralną terenową, resortową organizacji podległych, następnie Jako politykę organizacji państwowych, spółdzielczych, prywatnych itd. w przeprowadzanej klasyfikacji trzeba Jednak mieć na uwadze generalne założenie koordynacji całej p.e. oraz zasadę nadrzędności rozstrzygnięć głównego podmiotu p.e., tj. państwa. Posługując się kryterium czasu, rozróżniamy p.e. bieżącą, wieloletnią i perspektywiczną. Analizując aktualne potrzeby i środki oraz zadania rozwojowe, państwo i występujące z Jego ramienia organizacje prowadzą bieżącą p.e.. uwzględniając tak często pojawiające się zmienne możliwości, nowe fakty i Inne zjawiska społeczno-gospodarcze, wymagające elastyczności p.e. i Jej odpowiednio dostosowanych posunięć bieżących. Zawsze Jednak w toku bieżącej p.e. trzeba mieć na uwadze Jej wieloletnie cele i zadania, zazwyczaj określane w 5-let-nich planach gospodarczych. Na tej podstawie wyznacza się generalne linie rozwoju społeczno-gospodarczego, wymagające systematycznej umiejętnej koncentracji sił środków do wykonania podstawowych zadań wzrostu gospodarczego i rozwoju spoiecznego. Stąd też w bieżącej p.e., mimo Jej elastycznych posunięć wynikających z kształtowania się aktualnej sytuacji gospodarczej, zawsze trzeba dążyć do utrzymywania generalnych linii rozwojowych, niezależnie od przejściowych odchyleń czy zmian o charakterze doraźnym.Perspektywiczna p.e. zmierza w długim okresie do zasadniczych przekształceń gospodarki narodowej i do wyższych etapów rozwoju społecznego. Wytyczając zazwyczaj w planie perspektywicznym docelowe modele rozwoju i przekształceń strukturalnych oraz dążąc do osiągnięcia nowoczesnego, wysokiego rozwoju, trzeba przeto określać kolejne etapy wieloletnie, a w konsekwencji brać pod uwagę przesłanki perspektywicznego rozwoju również przy kształtowaniu realizacji bieżącej p.e. W ten sposób ma miejsce łączenie bieżących, wieloletnich perspektywicznych przesłanek wzrostu społeczno-gospodarczego i wynikających stąd zadań dla p.e. prowadzonej w ustroju socjalistycznym.