PODZIAŁ PRACY
Wyodrębnienie i Jednoczesne Istnienie różnych, uzupełniających się i nawzajem zależnych od siebie rodzajów pracy działalności; Jest on przejawem społecznego charakteru produkcji. P.p. dokonuje się w różnych płaszczyznach i przekrojach. Ogólnie można wyodrębnić pp. w skali całego społeczeństwa i pp. w skali przedsiębiorstwa.P.p. w skali społeczeństwa polega przede wszystkim na wyodrębnieniu wielkich działów produkcji społecznej przemysł, rolnictwo, budownictwo, transport itd. Wg terminologii przyjętej przez Marksa jest to ogólny p.p. Działy produkcji społecznej dzielą się z kolei na poszczególne gałęzie np. przemysł chemiczny, przemysł włókienniczy; Jest to szczegółowy p.p. P.p. wewnątrz przedsiębiorstwa, zwany Jednostkowym p.p., polega na rozczłonkowaniu procesu produkcyjnego na odrębne fazy, operacje i czynności; we współczesnym przedsiębiorstwie przemysłowym znajduje on wyraz w istnieniu poszczególnych wydziałów, a w obrębie tych wydziałów — poszczególnych grup stanowisk roboczych gniazda, odcinki itd. Jednostkowy p.p. zwany też technicznym p.p. związany jest bezpośrednio z techniką i technologią produkcji. Rozbicie procesu produkcyjnego w przedsiębiorstwie na wiele prostych czynności i wykonywanie ich przez poszczególnych robotników podnosi sprawność pracy, likwiduje straty czasu związane z przechodzeniem od jednej czynności do drugiej, prowadzi do oszczędniejszego zużycia surowca. Zwiększa to wydajność pracy i obniża koszty produkcji. Zbyt daleko posunięty p.p. wykazuje Jednak pewne cechy ujemne w postaci nużącej monotonii pracy, która z kolei może wpływać ujemnie na wydajność pracy. Z wymienionymi formami p.p. wiąże się ściśle podział na zawody i specjalności zwany też zawodowym p.p. Pogłęl bianie się ogólnego, szczegółowego i jednostkowego p.p. prowadzi do powstawania zawodów i specjalności. Przejawem wszelkiego p.p. jest bowiem specjalizacja. Ludzie Jednakowych zawodów mogą przy tym pracować w różnych działach i gałęziach i na odwrót, ludzie różnych zawodów — w jednym dziale i gałęzi. Dalszą formą p.p., związaną z poprzednimi. Jest terytorialny p.p. Znajduje on wyraz w rozmieszczeniu produkcji na terenie kraju stosownie do wielu czynników źródła surowców, warunki komunikacyjne itd. i tworzeniu się regionów gospodarczych o określonej specjalizacji.Istnieje również międzynarodowy p.p., polegający na specjalizowaniu się poszczególnych krajów w tych rodzajach wytwórczości, które znajdują w nich najbardziej korzystne warunki rozwoju.Historyczny rozwój p.p. wiąże się ściśle z rozwojem sił wytwórczych, a zwłaszcza narzędzi pracy. Rozwój sił wytwórczych prowadził do pogłębiania się p.p., które Jednocześnie sprzyjało rozwojowi sił wytwórczych. W rozwoju p.p. można wyodrębnić kilka zasadniczych etapów. Pierwszym z nich, będącym jednocześnie najprostszą formą p.p., był naturalny p.p., który polegał na zróżnicowaniu czynności i funkcji wg płci i wieku wykonujących je pracowników. Już w okresie wspólnoty pierwotnej dokonał się pierwszy wielki społeczny p.p. — wyodrębnienie się plemion pasterskich, tj. powstanie hodowli. W okresie niewolnictwa nastąpił drugi wielki społeczny p.p. — oddzielenie się rzemiosła od rolnictwa, w wyniku czego nastąpiło wyodrębnienie się miasta i wsi. Powstanie i rozwój produkcji towarowej i wymiany doprowadziło do trzeciego wielkiego społecznego p.p., który polegał na wyodrębnieniu się handlu. Znaczny postęp w społecznym p.p. zwią-zany Jest z okresem -* manufaktur. W manufakturach nastąpiło przejście od kooperacji prostej do kooperacji złożonej. Szczególnego rozmachu nabrał rozwój p.p. w okresie kapitalizmu, poczynająć od tzw. rewolucji przemysłowej, która zapoczątkowała szybki rozwój przemysłu maszynowego, wpływający na postęp w innych gałęziach i działach gospodarki. Rozwój p.p. w ustroju kapitalistycznym dokonuje się w sposób żywiołowy; cechują go dysproporcje, które ujawniają się szczególnie ostro w okresie kryzysów.W ustroju socjalistycznym pp. ma charakter odmienny niż w kapitalizmie. Znajduje w nim wyraz planowy i proporcjonalny rozwój całej gospodarki socjalistycznej. Inny niż w kapitalizmie charakter ma również międzynarodowy p.p. między krajami socjalistycznymi. Opiera się on na zasadach wzajemnych korzyści, współpracy i zgodności interesów. Przykładem stosunków tego typu Jest rozwijająca się współpraca ekonomiczna i procesy integracji gospodarczej krajów RWPG. ilość pracy potrzebnej lub zużytej do wytworzenia określonego dobra lub Jednostki wartości produkcji. P. Jest odwrotnością -» wydajności pracy, stąd też czynniki, które powodują wzrost wydajności pracy, wywołują jednocześnie spadek p. Istnieją potrzeby, związane zwłaszcza z planowaniem, dla których oprócz wydajności pracy oblicza się p. produkcji. Wyróżnia się p. cząstkową całkowitą pełną. Współczynnik p. cząstkowej oznacza ilość pracy zużytej w danej gałęzi, przedsiębiorstwie, zakładzie, wydziale czy stanowisku na wyprodukowanie danego wyrobu lub Jednostki wartości produkcji. Współczynnik p. pełnej oznacza ilość pracy zużytej we wszystkich gałęziach na wytworzenie określonego produktu końcowego lub jednostki wartości produktu finalnego. Zarówno p. cząstkowa, Jak i pełna mierzone mogą być za pomocą sumowania czasu pracy lub kosztów robocizny. Żadna jednak z tych metod nie Jest precyzyjna, sumowanie czasu pracy oznacza dodawanie do siebie czasu pracy pracowników o różnych kwalifikacjach, a więc wielkości, których nie można sumować. Dodawanie czasu pracy byłoby możliwe pod warunkiem znalezienia metod pozwalających na redukcję pracy złożonej sprowadzenie Jej do pracy prostej, czyli uwzględniających różnice w rodzajach siły roboczej. A zatem problem sprowadza się do umiejętności określania trudności pracy.płace tylko w przybliżeniu odzwierciedlają poziom kwalifikacji, a tym bardziej trudności wykonywanej pracy. Wynika to z nieumiejętności mierzenia trudności pracy, pozycji poszczególnych grup społecznych, polityki gospodarczej ltd. Np. ta sama ilość pracy zużyta przy wykonywaniu identycznego produktu bywa czasami różnie opłacana z powodu gałęziowego i terytorialnego zróżnicowania płac.Niezwykle utrudniona Jest wszelka analiza porównawcza p. Dotyczy to zarówno zmian w czasie, Jak i porównań między przedsiębiorstwami, gałęziami, a zwłaszcza porównań międzynarodowych. Trudności porównania w czasie wynikają ze zmiany asortymentu produkowanych wyrobów i ich cech użytkowych oraz zmian udziału kooperacji. Przy porównaniach gałęziowych lub przestrzennych wyniki mogą być zniekształcone również z powodu różnego zakresu kooperacji, różnic w jakości produkowanych wyrobów lub sposobu liczenia czy wliczona została tylko p. robotników bezpośrednio produkcyjnych, czy ogółu zatrudnionych. Należy ponadto pamiętać, że wszelkie różnice metodyczne w liczeniu produkcji będą utrudniać lub nawet uniemożliwiać dokonywanie Porównań p. Chodzi w tym przypadku0 wyroby złożone. P. większości surowców oraz ogółu wyrobów prostych Jest Porównywalna zarówno w czasie, jak1 Przestrzeni.Do mnorzenia p. stosowane są specjalne metody. Wyróżnia się tu metodę sum czasów Behrensa, metodę p. ciągnionej oraz metodę tzw. ciągnionych kosztów osobowych tzw mnożników Keynesa. ob- też: wydajność pracy.