Podstawowe problemy gospodarki narodowej
Po III Zjeździe partii w pracach KC poświęconych podstawowym zagadnieniom rozwoju gospodarczego kraju wielokrotnie stwierdzaliśmy konieczność zwiększenia tempa wzrostu obrotów handlowych z zagranicą, a szczególnie zwiększenia eksportu.Wiele miejsca poświęciliśmy problemom handlu zagranicznego na V plenum KC. Wyrazem wagi, jaką przywiązuje do tych spraw kierownictwo partii, była powzięta w połowie ub. r. uchwała Biura Politycznego oraz instrukcja Sekretariatu KC w sprawach handlu zagranicznego.Co zmieniło się w tym zakresie w okresie ostatnich lat? Jak przedstawia się bieżąca sytuacja i najbliższe zadania w dziedzinie handlu zagranicznego?W latach 1959—1961 nastąpiło znaczne przyspieszenie tempa wzrostu wywozu. W ub. r. eksport zwiększył się w stosunku do roku poprzedniego o 15,8 proc, w br., według przewidywanego wykonania, będzie on o 12.3 proc. wyższy niż w ub. r. Tak więc, mimo że w br. wzrost eksportu jest nieco niższy niż w rekordowym 1960 r., będzie on jednak znacznie wyższy niż średnio w latach 1957—1959 (8,4 proc).W latach 1959—1961 nastąpiły również dalsze korzystne zmiany w strukturze towarowej naszego wywozu. Zmiany te znajdują wyraz przede wszystkim we wzrastającym udziale maszyn, urządzeń i środków transportu oraz gotowych wyrobów przemysłowych przeznaczonych na cele spożycia. Eksport maszyn i urządzeń wzrósł w br. w stosunku do 1959 r. o 42,3 proc., a jego udział w ogólnym eksporcie osiągnie w br. 28,7 proc. Udział przemysłowych artykułów konsumpcyjnych zwiększa się z 6,5 proc. w 1959 r. do 10,1 proc. w br. W naszym eksporcie poważną rolę odgrywają artykuły rolno-spożywcze. Ich udział w br. wyniesie 21,4 proc, wobec 18,2 proc. w 1959 r. Systematycznie maleje natomiast udział surowców, paliw i półfabrykatów do produkcji. Jeszcze w 1959 r. na tę grupę towarową przypadała blisko połowa naszego eksportu, obecnie jej udział spadł do około 40 proc.Szczególnego podkreślenia wymaga dynamiczny rozwój eksportu artykułów rolno-spożywczych, który w br. będzie o około 53 proc. wyższy niż w 1959 r. Należy przy tym wskazać, że w ostatnich latach eksport artykułów rolno-spożywczych przetwarzanych wzrasta szybciej od eksportu surowców rolniczych i produktów rolnych nie przetworzonych. Ponieważ na światowych rynkach artykułów rolnych, będących przedmiotem naszego wywozu, miał miejsce w omawianym okresie spadek cen, rzeczowe rozmiary tego wywozu zwiększyły się w jeszcze większym stopniu.Aczkolwiek wskaźniki wzrostu eksportu artykułów produkowanych przez niektóre inne gałęzie przemysłu były wyższe niż w przypadku maszyn i urządzeń oraz towarów rolno-spożywczych, to jednak osiągnięcia w dziedzinie wywozu sprzętu inwestycyjnego i produktów rolnych wysuwają się na pierwszy plan. Chodzi tu przecież o artykuły, których zbyt na rynkach światowych wymaga szczególnych zabiegów, wysokiej umiejętności dostosowania się do wymogów klientów, napotyka silną konkurencję i często oznacza (jak np. w przypadku wielu asortymentów produkowanych przez nas maszyn i urządzeń) wejście po raz pierwszy na rynki światowe.Wśród gałęzi, których eksport rozwijał się w latach1959—1961 najszybciej, należy wymienić przede wszystkim przemysł produkujący artykuły konsumpcyjne, głównie zaś tekstylia. Wywóz towarów konsumpcyjnych pochodzenia przemysłowego podwoił się w tym czasie. Wiązało się to przede wszystkim z odzyskiwaniem przez Polskę jej tradycyjnej pozycji eksportera tkanin, których wywóz w poprzednich latach został ograniczony, głównie z uwagi na potrzeby wewnętrzne kraju.Stosunkowo szybko rozwijał się w latach 1959—1961 wywóz materiałów budowlanych oraz artykułów przemysłu drzewnego. Zwiększył się także (o przeszło eksport materiałów i produktów chemicznych. Wartość dostaw eksportowych hutnictwa żelaza i metali kolorowych uległa zwiększeniu o blisko 7 proc, w tym wyrobów hutniczych o przeszło 14 proc.Podkreślenia wymaga także wysiłek w dziedzinie utrzymania, a nawet pewnego powiększenia w ostatnich latach — mimo trudności na rynkach światowych — eksportu paliw stałych, głównie zaś węgla kamiennego. Rzeczowe rozmiary tego eksportu zwiększyły się w porównaniu z 1959 r. o przeszło 8 proc, przy jednoczesnym spadku wartości, spowodowanym niekorzystnymi tendencjami w kształtowaniu się cen światowych.Na przyspieszenie tempa wzrostu eksportu poważny wpływ wywarła praca polityczna i organizatorska podjęta w wyniku uchwał V plenum KC oraz uchwały Biura Politycznego z czerwca ub. r.W toku realizacji tych uchwał poważnie zainteresowano organizacje partyjne sprawami handlu zagranicznego. Na szczególne podkreślenie zasługują tu posiedzenia egzekutyw komitetów wojewódzkich, które w sposób całościowy analizowały przebieg aktywizacji eksportu w skali województwa, branżowe narady przedstawicieli przemysłu i handlu zagranicznego, bezpośrednie kontakty organizacji partyjnych poszczególnych centrali handlu zagranicznego i zakładów przemysłowych produkujących na eksport, czy wreszcie bieżąca analiza wykonania dostaw na eksport przeprowadzana przez wiele komitetów zakładowych.Sprzyjająca atmosfera nie została jednak w pełni wykorzystana wskutek zbyt powolnego realizowania zaleceń zmierzających do aktywizacji wywozu i usuwania przeszkód, które hamują jego rozwój.Szereg zarządzeń wykonawczych w tej dziedzinie nie wyczerpuje wszystkich problemów, a realizacja ich nie nadąża za istniejącymi zadaniami handlu zagranicznego.Nie zawsze zapewnia się produkcji eksportowej zaopatrzenie materiałowe w pierwszej kolejności, kooperację oraz odpowiednie środki finansowe, zwłaszcza fundusz płac odpowiedni dla wyższej z reguły pracochłonności tej produkcji.Nie dość konsekwentnie wprowadza się w życie zasadę umownego ustalania stosunków między centralami handlu zagranicznego a innymi jednostkami gospodarczymi oraz egzekwowania sankcji finansowych, które wynikają z obowiązujących w tej dziedzinie przepisów.Poważny wpływ na niepełne wykorzystanie sprzyjającej atmosfery dla zwiększenia eksportu miał również przebieg realizacji zaleceń w zakresie wzmocnienia przez jednostki zwierzchnie producenta kontroli wykonania dostaw eksportowych, uzależnienia uruchomienia funduszu premiowego dla pracowników umysłowych od wykonania dostaw dla zagranicy — wprowadzone jedynie przez MPChem. i częściowo MPC — czy wreszcie nie dość konsekwentne zwiększenie efektywności funkcjonowania funduszu nagród przeznaczonego na aktywizację wywozu.Wobec znacznego rozszerzenia eksportu i wychodzenia na rynki zagraniczne z naszymi towarami przemysłowymi i maszynami, których produkcja oparta jest często na importowanych surowcach lub w części na kooperacji, oraz wobec zmian cen zachodzących na rynkach światowych konieczna jest stała i systematyczna analiza ekonomiczna obrotów z zagranicą, w szczególności zaś stałe badanie efektywności naszego eksportu. Zadania w dziedzinie importuPrzejdźmy do spraw importu. W latach 1959—1961 sytuacja w tej dziedzinie przedstawiała się następująco: w ub. r. przywóz zwiększył się w stosunku do roku poprzedniego o 5,3 proc, a w br. będzie o 14,6 proc. większy niż w ub. r. Na bardzo szybki wzrost importu w br. pewien wpływ wywarła sytuacja ostatnich miesięcy. Uznaliśmy za konieczny zakup w końcu br. na poczet roku przyszłego szeregu towarów ważnych dla naszej gospodarki, przede wszystkim zboża, a także kauczuku i niektórych metaii kolorowych; przy czym część zboża uzyskaliśmy w br. dodatkowo ze Związku Radzieckiego, większość jednak została zakupiona w krajach kapitalistycznych, i to nie na warunkach długoterminowego kredytu, lecz w większości za gotówkę lub w kredycie krótkoterminowym. Łączna wartość tych zakupów wynosi około 270 min zł dewizowych. Jeśli je wyeliminować, przywóz zwiększy się w br. o ok. 10,1 proc. w stosunku do ub. r. Jest to tempo wysokie, jeżeli uwzględnić, że w latach 1958—1959 import wzrastał o 6,5 proc.W latach 1959—1961 powiększono zakupy zagraniczne niezbędne dla zaopatrzenia wszystkich podstawowych gałęzi przemysłu i innych działów gospodarki narodowej. Wartość przywozu surowców i materiałów dla przemysłu ciężkiego zwiększyła się o 35 proc, przy czym szczególnie szybko, bo o blisko 60 proc, wzrosła wartość importu wyrobów walcowanych. Wiązało się to nie tylko z ilościowym zwiększeniem dostaw, lecz także ze wzrostem cen światowych. Należy tu zaznaczyć, że udział importowanych części i podzespołów w produkcji niektórych urządzeń przeznaczonych na eksport jest jeszcze w wielu przypadkach nadmierny, co zmniejsza opłacalność tego eksportu. Udział ten nie obniżył się w ostatnich latach.Wzrost wartości przywozu surowców oraz materiałów chemicznych wyniósł przeszło 34 proc. I w tym przypadku jednak wartość wzrastała szybciej niż rozmiary rzeczowe z uwagi na niekorzystne ruchy cen.W dziedzinie zaopatrzenia rolnictwa — import w ostatnich 2 latach wzrósł o przeszło 32 proc, w tym nawozów sztucznych o blisko 22 proc. Jednocześnie zwiększył się o przeszło 16 proc. przywóz towarów rolno-spożywczych, głównie wskutek zwiększenia importu zbóż.Stosunkowo wolno, bo tylko o przeszło 15 proc, wzrosła wartość przywozu surowców dla przemysłu lekkiego, co zwraca uwagę w świetle wysokiej dynamiki eksportu towarów produkowanych przez tę gałąź przemysłu. Było to możliwe m. in. dzięki korzystnym zmianom cen na podstawowe surowce przerabiane przez ten przemysł. Rzeczowe rozmiary importu tych surowców wzrosły o blisko V4.W dziedzinie importu sprzętu inwestycyjnego ostatnie dwa lata przyniosły wzrost prawie o 20 proc. Charakterystyczny jest przy tym fakt, że dynamika wzrostu przywozu maszyn i urządzeń była niższa od dynamiki ich wywozu.Jedynym działem, w którym w latach 1959—1961 n;e nastąpił wzrost importu, są artykuły przemysłowe o znaczeniu konsumpcyjnym. Wartość ich przywozu uległa nawet pewnemu ograniczeniu.W uchwale V plenum KC i postanowieniach Biura Politycznego wskazaliśmy na konieczność zwrócenia uwagi na ekonomicznie uzasadnione oszczędności w dziedzinie przywozu oraz na środki ekonomiczno-organizacyjne, jakie należy podjąć przede wszystkim w zakresie zmniejszenia wydatków na zakup zagranicznych surowców oraz wzmocnienia bodźców przeciwdziałających zbędnemu i przedwczesnemu importowi maszyn i urządzeń.W zmniejszaniu wydatków na import surowców mamy do odnotowania pewne osiągnięcia. Tak np. dzięki zastosowaniu niższych gatunków bawełny przemysł włókienniczy obniżył zapotrzebowanie na przywóz tego surowca bez obniżenia jakości wyrobów. Obniżono ceny nabywanej wełny. Ograniczono import lnu długowłóknistego w stosunku do założeń planu 5-letniego. Istniejące możliwości działania w tym kierunku nie zostały bynajmniej wyczerpane.Nie sprzyja dążeniu do przechodzenia na tańsze, mniej znane surowce brak zasad korekty wskaźników wydajności i norm pracy wraz z wprowadzeniem do produkcji tych surowców oraz sposób ustalania cen krajowych na zagraniczne surowce. Zbyt powolne tempo oszczędności wydatków na przywóz związane jest również z tym, że przy rewizji planów inwestycyjnych uwzględniono w zbyt małym stopniu bądź umieszczono w zbyt odległych terminach inwestycje zmierzające do oszczędności importowych.W zakresie środków przeciwdziałających nadmiernym zakupom zagranicznych maszyn i urządzeń wzmocniono pracę komisji antyimportowych, podwyższono krajowe ceny przywożonych maszyn, nie wprowadzono jednak w życie opracowanych od dłuższego czasu przepisów zmierzających do zapobiegania zbędnemu lub przedwczesnemu importowi.Niedostateczna jest również troska i odpowiedzialność bezpośrednich inwestorów za właściwe i oszczędne zamawianie maszyn i urządzeń z importu, szybkie ich uruchamianie i osiągnięcie pełnej zdolności produkcyjnej, a także kontrola w tym zakresie ze strony nadzorujących zjednoczeń i ministerstw. A przecież takie wypadki, jak np. sprowadzenie kosztownego agregatu do litografowania opakowań blaszanych, który, po niezmiernie długim procesie uruchamiania, od roku osiąga tylko 40 proc. wydajności (r»imo nie pokrytego zapotrzebowania w tej dziedzinie), nie należą do wyjątków. Zadania w dziedzinie aktywizacji handlu zagranicznego w roku 1962Jeżeli chodzi o strukturę w zakresie eksportu, to trzeba wskazać na występujące w ostatnich latach niepokojące zjawisko w dziedzinie maszyn i urządzeń. O ile bowiem udział tej grupy w ogólnym naszym eksporcie rósł bardzo szybko od 1955 r. do 1958 r., kiedy to osiągnął 26,8 proc, o tyle od 1959 r. mimo poważnego wzrostu tego eksportu udział jego utrzymuje się prawie na nie zmienionym poziomie i wynosi w latach 1960—1961 ok. 28 proc. W projekcie planu na rok przyszły zakłada się wzrost w tej dziedzinie do 30,1 proc. W br. wywóz maszyn i urządzeń miał być powiększony o 16,3 proc. w stosunku do ub. r. Faktyczny wzrost wyniesie tylko 15,5 proc. Plan 5-letni zakładał, że w przyszłym roku eksport maszyn i urządzeń powiększy się o 30,2 proc. Obecna wersja planu na rok przyszły przewiduje, że eksport ten zwiększy się jedynie o 14 proc, w tym do krajów socjalistycznych o 9 proc, a do krajów kapitalistycznych o 46,8 proc.Do osiągnięcia wartości wywozu maszyn przewidzianego w planie 5-letnim na 1962 r. brak ok. 300 min zł dew., które koncentrują się głównie w eksporcie do krajów socjalistycznych.Szereg przyczyn złożyło się na niedostateczną dynamikę rozwoju eksportu maszyn. M. in. niedostateczna zdolność produkcyjna przemysłu maszynowego dla pokrycia potrzeb w zakresie niektórych poszukiwanych na rynkach maszyn, jak np. urządzenia hutnicze, aparatura chemiczna, maszyny papiernicze itp.Niezależnie od tego można wskazać na zbyt słabą akwi-zycją na rynkach zagranicznych ze strony organizacji handlu, które dokonały wprawdzie bardzo wielkiego wysiłku w latach ubiegłych, lecz w celu realizacji trudnych zadań roku przyszłego i lat następnych muszą jeszcze bardziej usprawnić swą działalność i wzmóc wysiłki, szczególnie w zakresie słabo rozwijającego się dotychczas wywozu taboru kolejowego, sprzętu elektrotechnicznego, maszyn rolniczych itp.W obliczu załamującej się dynamiki rozwoju eksportu maszyn i urządzeń — na rok przyszły założono wyższy, niż to przewidywał plan 5-letni, wzrost eksportu artykułów rolno-spożywczych oraz surowców, paliw i materiałów do produkcji.Założenia towarowe planu wskazują więc, że rok przyszły będzie w handlu zagranicznym znów rokiem trudnym.W zakresie przywozu główna trudność polega na utrzymaniu się w granicach nakreślonych planem, tym bardziej że przewiduje on niewielkie zwiększenie importu z krajów kapitalistycznych. W zakresie wywozu, mimo zmniejszenia dynamiki wzrostu, zadania są również trudne. Dotyczy to zwłaszcza obrotów z krajami kapitalistycznymi, gdzie w dalszym ciągu decydującą rolę odgrywać będą artykuły rolno-spożywcze i węgiel, a więc towary bardziej podatne na wahania koniunktury, towary, których eksport natrafia na przeszkody w krajach Europy zachodniej.Przedstawiony stan rzeczy wskazuje na to, że mimo pewnej poprawy na odcinku handlu zagranicznego zagadnienia te są nadal jednym z centralnych problemów rozwoju gospodarczego kraju.Sytuacja w handlu zagranicznym wskazuje, że do najbliższych zadań w tej dziedzinie należą:1. Szybkie nadrobienie poważnych zaległości w realizacji zaleceń Biura Politycznego w zakresie usuwania hamulców oraz tworzenia bodźców wzrostu dostaw na eksport i szerszego wprowadzania w życie ekonomicznie uzasadnionych oszczędności importowych.Kontynuowanie pracy politycznej i organizacyjnej zmierzającej do aktywizacji handlu zagranicznego i poprawy sytuacji płatniczej kraju. Szczególną uwagę należy zwrócić na takie sprawy, jak jakość produkcji, rozwijanie wywozu najbardziej efektywnych asortymentów, przyspieszenie prac nad nowymi rozwiązaniami technicznymi i technologicznymi, szybsze wprowadzanie nowych rozwiązań do masowej produkcji eksportowej, szersze wprowadzanie do eksportu wyrobów nowo wchodzących do produkcji.Otoczenie szczególną opieką eksportu maszyn i urządzeń, zarówno w sensie zabezpieczenia odpowiedniego tempa wzrostu, jak i odpowiednich asortymentowo i pod względem jakości dostaw oraz ich akwizycji zagranicznej. Należy systematycznie zwracać uwagę na terminowe wykonanie inwestycji służących rozszerzaniu zdolności produkcyjnych w gałęziach przemysłu maszynowego, produkujących poszukiwane na rynkach zagranicznych artykuły.Podjęcie niezbędnych środków w celu wzmożenia nowych zakupów w krajach socjalistycznych i dalszego rozszerzenia eksportu do tych krajów. W świetle tego należy przyspieszyć zbyt powolne nadal postępy w zakresie rozwoju naszej specjalizacji i kooperacji z innymi krajami socjalistycznymi.Zwrócenie szczególnej uwagi na rozwój obrotów z ka-pitalitycznymi krajami gospodarczo słabo rozwiniętymi; dążenie do zawarcia umów wieloletnich, zapewniających dostawę materiałów i surowców w zamian za nasze przemysłowe artykuły konsumpcyjne oraz maszyny i urządzenia.Dalsze usprawnienie pracy aparatu handlu zagranicznego i jego współpracy z przemysłem i innymi jednostkami gospodarczymi, oparcie się w znacznie szerszym stopniu mż dotychczas na analizie rynków oraz analizie ekonomicznej obrotów handlowych z zagranicą, a w szczególności na pogłębionym badaniu efektywności eksportu.7. Dalsze podnoszenie kwalifikacji i operatywności działania kadr pracujących w handlu zagranicznym.