PODSTAWOWE
Prawo ekonomiczne określające główne procesy i podstawy rozwojowe danej formacji społeczno-ekonomicznej, tj. cel produkcji oraz środki realizacji tego celu; wynika z obiektywnych warunków danej formacji, z panujących w niej stosunków produkcji, zwłaszcza z charakteru własności środków produkcji. Chociaż cel produkcji wynika w sposób obiektywny z panujących stosunków produkcji, a zwłaszcza z charakteru własności środków produkcji, nie realizuje się on samorzutnie; Jest świadomie wcielany w życie przez panującą w danym systemie ekonomicznym klasę będącą właścicielem podstawowych środków produkcji; realizacja tego celu leży w Jej bezpośrednim interesie i stanowi motyw działalności ekonomicznej klasy panującej. P.p.f.s.. 6 stało się przedmiotem zainteresowania teorii ekonomii od czasu opublikowania pracy J. Stalina, Ekonomiczne problemy socjalizmu w ZSRR zarówno samo istnienie, sformułowanie p.p.f.s.., jak i podstawowe prawa ekonomiczne kolejnych formacji społeczno-ekonomicznych są dotychczas przedmiotem badań dyskusji ekonomistów i historyków marksistowskich. Najpełniejsze sformułowanie podstawowych praw tych formacji znajdujemy w radzieckim podręczniku Ekonomia polityczna: 1. podstawowe prawo ekonomiczne wspólnoty pierwotnej — produkcja niezbędnych do życia środków utrzymania pierwotnej wspólnoty za pomocą prymitywnych narzędzi produkcji, na bazie pracy kolektywnej; 2. podstawowe prawo ekonomiczne niewolnictwa — wytwarzanie produktu dodatkowego dla właścicieli niewolników przez grabież i wyzysk niewolników będących całkowitą własnością właścicieli niewolników; 3. podstawowe prawo ekonomiczne f e ud a l i z m u — wytwarzanie produktu dodatkowego dla feudałów w formie renty feudalnej przez wyzysk zależnych chłopów; 4. podstawowe prawo ekonomiczne kapitalizmu — wytwarzanie jak największej wartości dodatkowej dla kapitalistów przez rozszerzanie produkcji, rozwoju techniki i rosnącego wyzysku pracy najemnej; w okresie imperializmu podstawowe prawo ekonomiczne kapitalizmu przejawia się Jako prawo wysokiego zysku monopolowego; 5. podstawowe prawo ekonomiczne socjalizmu — stały wzrost i doskonalenie produkcji na bazie przodującej techniki w celu jak najpełnej-szego zaspokojenia stale rosnących potrzeb zapewnienia wszechstronnego rozwoju członków społeczeństwa socjalistycznego. prawo działające w socjalizmie, określające związek między pracą świadczoną przez pracownika na rzecz społeczeństwa socjalistycznego a udziałem pracownika z tego tytułu w Indywidualnym funduszu spożycia; prawo to stanowi główny regulator relacji wynagrodzeń za pracę, proporcji zarobków indywidualnych, nie wpływa natomiast bezpośrednio na wysokość globalnego funduszu płac i dochodów indywidualnych ai)i na poziom zarobków przeciętnych. Zgodnie z wymogami p.p.w.p. pracownik otrzymuje z globalnego funduszu konsumpcji indywidualnej część proporcjonalną do ilości i jakości wykonywanej przez siebie pracy. Każdej pracy konkretnej, a więc każdej Jakości pracy odpowiada określony wskaźnik, sprowadzający Ją do wspólnego mianownika z innymi pracami i stanowiący podstawę ustalania pieniężnego lub naturalnego ekwiwalentu za tę pracę. Wyznaczenie tych wskaźników i ekwiwalentów Jednostkowych opiera się na bezpośrednim, przybliżonym rachunku pracy: na porównaniu jej charakteru, stopnia złożoności mierzonego niezbędnymi kwalifikacjami, stopnia intensywności pracy Jej uciążliwości. Porównanie różnych ilości wykonanej pracy konkretnej odbywa się bądź bezpośrednio przez rachunek czasu pracy, bądź pośrednio przez rachunek rezultatów pracy, np.: wielkości produkcji, stopnia wykonania norm. P.p.w.p. działa w odniesieniu do wszystkich dziedzin i rodzajów pracy wykonywanych w społeczeństwie socjalistycznym; dotyczy ono wynagrodzeń za pracę produkcyjną i nieprodukcyjną, za pracę w przedsiębiorstwach, urzędach instytucjach, za pracę w sektorze państwowym, komunalnym czy spółdzielczym. W dziedzinach opartych na państwowej własności środków wytwarzania p.p.w.p. stanowi główny czynnik zróżnicowania płac Jednostkowych i zarobków płaca robocza w przekroju personalnym, kwalifikacyjnym, zawodowym czy branżowym. Jako dodatkowe podstawy zróżnicowania płac występują oprócz p.p.w.p.: sytuacja na poszczególnych odcinkach zatrudnienia niedobór lub nadmiar wolnych do pracy, różnice w efektywności Pracy kolektywnej mierzone wynikami działalności przedsiębiorstw lub wydziaów oraz państwowa polityka socjalna.Przedsiębiorstwach stanowiących własność grupową p.p.w.p. działa głównie ewnątrz danego kolektywu; zróżnicowanie dochodów indywidualnych między Przedsiębiorstwami spółdzielczymi zależy Przede wszystkim od ogólnych wyników działalności przedsiębiorstwa dniówka obrachunkowa.Podział wg pracy stanowi w społeczeństwie socjalistycznym główny bodziec indywidualnego, materialnego zainteresowania pracą; uzależnienie wysokości indywidualnego zarobku od ilości i Jakości pracy sprzyja podejmowaniu trudnych i skomplikowanych funkcji, podnoszeniu intensywności pracy i rozwijaniu kwalifikacji pracowniczych. Polityka podziału oparta na zasadzie p.p.w.p., powiązana z polityką cen i polityką socjalną, umożliwia jednoczesną kontrolę pracy i spożycia, niezbędną w planowej gospodarce socjalistycznej (a więc na niższym etapie rozwoju społeczeństwa komunistycznego, w warunkach niepełnego zaspokajania potrzeb konsumpcyjnych). Oprócz podziału wg pracy stosuje się podział wg potrzeb, zwłaszcza przy gospodarowaniu funduszem spożycia zbiorowego. zaprzeczająca możliwości wzrostu płac w ustroju kapitalistycznym; klasyczne sformułowanie tej teorii przez Ricarda brzmi: „Kiedy rynkowa cena pracy przewyższa cenę naturalną [tj. wynikającą ze stosunku podaży do popytu], robotnik znajduje się w pomyślnej i szczęśliwej sytuacji, ma większy udział w przedmiotach służących do zaspokojenia potrzeb i uprzyjemnienia życia i może wychowywać zdrową i liczną rodzinę. Kiedy Jednak liczba robotników powiększy się dzięki temu, że wyższe płace sprzyjają wzrostowi ludności, płace spadną znowu do poziomu ceny naturalnej, a pod wpływem sił działających w przeciwnym kierunku mogą nawet spaść poniżej tego poziomu”. Z teorii tej wynika, że wzrost płac wywołuje niejako automatycznie przyrost naturalny ludności robotniczej, natomiast spadek płac działa w przeciwnym kierunku. Absolutny nadmiar lub absolutny brak siły roboczej wpływa na wahania płac. Teorię tę przejął niemiecki socjalista który nadał jej nazwę p.s.p. Na podstawie tej teorii Lassalle zaprzeczał wszelkiemu pozytywnemu znaczeniu związków zawodowych i ekonomicznej walki klasy robotniczej; walką tą — Jego zdaniem — nli można niczego osiągnąć, gdyż przeciwstawia się Jej działanie p.s.p. Fałszywej teorii Lassalle’a zaprzecza historia kapitalizmu; pokazuje ona, „…że dzięki walce ekonomicznej i związkom zawodowymrealizuje się w odniesieniu do klasy robotniczej prawo wartości siły roboczej.