PLAN OBROTÓW PŁATNICZYCH
Określa proporcje zagranicznych dochodów i wydatków państwa w okresach przyszłych, np. wieloletnich, rocznych. Jako Instrument planowego działania państwa może być w pełni wykorzystywany tylko w gospodarce socjalistycznej, dzięki uspołecznieniu środków produkcji i aparatu bankowego, dzięki Istnieniu monopolu handlu zagranicznego oraz monopolu walutowego. będąc w istocie planowanym bilansem płatniczym, powinien przede wszystkim zapewnić: 1. zgodność z rzeczowymi planami wymiany z zagranicą towarów, usług świadczeń; 2. zgodność z wiążącymi się z nim pozycjami budżetu państwa np. z obsługą długów zagranicznych państwa i planu kredytowego np. z ruchem krótkoterminowych zagranicznych kredytów bankowych; 3. utrzymanie równowagi obi rotów płatniczych z zagranicą; ten ostatni postulat obowiązuje w sensie konieczności zapewnienia środków na pokrycie planowych wydatków, nie wyklucza on Jednak sytuacji, w której p.o.p. mknie się nadwyżką dochodu lub deficytem. Planowana nadwyżka może mieć na celu zwiększenie krajowych rezerw złota dewiz, Jeśli są one zbyt niskie. Niedostateczny bowiem poziom rezerw dewizowych zmusza często do dokonywania transakcji w niekorzystnej sytuacji cen na rynkach zagranicznych, utrudnia wyrównywanie krótkookresowych deficytów, wynikających z sezonowości niektórych obrotów towarowych np. eksportu rolnego, importu wełny, i w ogóle ogranicza swobodę manewrowania w bieżącej polityce handlu zagranicznego, co może być przyczyną poważnych strat dewizowych dla gospodarki. Planowany deficyt może znajdować pokrycie w zmniejszeniu rezerw złota i dewiz lub przez zaciągnięcie kredytów zagranicznych na jego pokrycie. W klasyfikacji przedmiotowej . dzieli się na: 1. płatności towarowe; 2. płatności usługowe i różne, w tym: a) usługi transportowe komunikacyjne, b) inne usługi, c) podróże, d) utrzymanie przedstawicielstw, e) świadczenia niehandlowe, f) koszty kredytów i dochody majątkowe, g różne; 3. kredyty długoterminowe; 4. kredyty krótkoterminowe; 5. zmiany rezerw. Pozycje 1 i 2 stanowią łącznie obroty bieżące, pozycje 3, 4 i 5 określa się natomiast nazwą obrotów wyrównawczych. W klasyfikacji walutowej obroty planu dzieli się na clearingowe z krajami socjalistycznymi, clearingowe z krajami kapitalistycznymi i wolnodewizowe. Postulat równowagi planu obowiązuje nie tylko w odniesieniu do całości planu, ale również do jego części w przekroju krajowo-walutowym. Jeśli po sporządzeniu projektu planu wystąpi brak równowagi ogólnej lub nawet tylko odcinkowej w poszczególnych obszarach walutowych, musi być przeprowadzona korekta zmierzająca do wyeliminowania nie pokrytego deficytu; korekta taka może np. polegać na wstawieniu do planu dodatkowego eksportu, zmniejszeniu pewnych pozycji importowych lub w przypadku braku równowagi odcinkowej na zmianie kierunku niektórych obrotów.p.o.p. z z. sporządza w Polsce Ministerstwo Handlu Zagranicznego w porozumieniu z Ministerstwem Finansów na podstawie następujących materiałów: 1. planu handlu zagranicznego; 2. planu obrotów usługowych; 3. planu obrotów kredytowych. Wszystkie wymienione plany sporządza się w złotych dewizowych. P.o.p. z z. opracowuje się dla okresów rocznych i wieloletnich, przy czym podlega on zatwierdzeniu w ramach odpowiednich państwowych planów gospodarczych.Znaczny stopień uzależnienia gospodarki polskiej od dostaw zagranicznych, zwłaszcza surowców i maszyn nie produkowanych w kraju, zwiększa wagę problemu zrównoważenia Jednocześnie zależność od ruchu cen na rynku światowym oraz od możliwości zakupu i zbytu u kontrahentów zagranicznych sprawia, że niebezpieczeństwo powstania niepożądanych odchyleń w wykonaniu Jest stosunkowo duże. Źródłem tych odchyleń mogą być przede wszystkim obroty z krajami kapitalistycznymi. Wymiana z krajami socjalistycznymi przedstawia znacznie bardziej stały odcinek planu, gdyż opiera się ona na planach gospodarczych naszych kontrahentów i realizowana Jest przez państwowy aparat handlu zagranicznego poszczególnych krajów. Ważną rolę w zabezpieczeniu wykonania spełniają wieloletnie i roczne umowy gospodarcze i handlowe, które Polska zawiera z krajami socjalistycznymi. powstałe na gruncie wieloletniego doświadczenia badań naukowych normy postępowania Przy sporządzaniu planów ich wykonywaniu.z«sada partyjności realizuje Jedność programu partii i narodowych Planów gospodarczych możliwą do osiągnlęcla tylko w krajach, w których zostały stworzone podstawy socjalistycznych stosunków produkcji. Ponieważ czynnikiem organizującym i kierującym budownictwem socjalizmu Jest partia, Jej program wytycza ogólne kierunki rozwoju społecznego i gospodarczego, sformułowane w uchwałach zjazdów i plenów partii, które następnie konkretyzowane są w wieloletnich i rocznych planach gospodarczych. W. Lenin określił „narodowy plan gospodarczy Jako program partii przetłumaczony na Język liczb”. Zasada partyjności polega zatem na stosowaniu wytycznych partii w opracowywaniu planów gospodarczych, dotyczących rozszerzania i pogłębiania socjalistycznych stosunków produkcji, kierunków wzrostu gospodarczego i sposobów Jego realizacji.Zasada centralizmu demokratycznego udziału mas w planowaniu polega na łączeniu zasady centralnego planowania z możliwie maksymalnym rozwojem inicjatywy i samodzielności przedsiębiorstw oraz terenowych organów władzy państwowej opartych na demokratycznej formie kontroli społecznej i przyciąganiu załóg do udziału w opracowywaniu planów gospodarczych i zarządzaniu przedsiębiorstwami.Zasada naukowości oznacza opracowywanie planów gospodarczych na podstawie znajomości obiektywnie działających praw ekonomicznych. Pomijanie ich — zwane w swoim czasie woluntaryzmem ekonomicznym — może spowodować załamywanie się planów na danych odcinkach realizacji, co prowadzi do poważnych strat gospodarczych. Zasada decydującego ogniwa oznacza w okresie powojennej odbudowy ustalenie i zabezpieczenie realizacji najważniejszego w tym czasie ogniwa, tj. elementu od którego zależało w dużej mierze wykonanie całego planu; np. w okresie planu 3-letniego decydującym ogniwem było uruchomienie odbudowa zniszczonej w czasie wojny komunikacji, bez której rozbudowa przemysłu i rolnictwa nie była możliwa. Po zakończeniu pierwszego okresu odbudowy zasada ta została w dużej mierze zastąpiona przez zasadę proporcjonalnego rozwoju.Zasada proporcjonalnego rozwoju wszystkich gałęzi gospodarki narodowej zapewniająca wszechstronny rozwój produkcji, przez rozbudowę, zwłaszcza gałęzi zaniedbanych w okresie kapitalizmu lub szczególnie przez wojnę zniszczonych, co było koniecznym warunkiem kompleksowego rozwoju gospodarczo-społecznego. Po okresie wieloletniej realizacji tej zasady i zapewnieniu rozwoju wszystkich gałęzi oraz pod wpływem konieczności specjalizacji międzynarodowej i rozwoju handlu zagranicznego na pierwsze miejsce wysunęła się zasada selektywnego rozwoju. Zasada selektywnego rozwo-j u sprowadza się do wytypowania pewnych gałęzi produkcji, do rozwoju których nasz kraj jest predysponowany bądź ze względu na liczne kadry specjalistów teoretyków i praktyków w tej dziedzinie, bądź ze względu na istniejące bogactwa naturalne lub Istniejący nowoczesny aparat produkcyjny i możliwość szybkiej rozbudowy tej gałęzi. Gałąź tę powinien charakteryzować wysoki poziom wydajności pracy i niskie koszty produkcji oraz wysoka jakość wyrobów, zapewniająca tym wyrobom przodujące miejsce na rynku światowym, co z kolei umożliwia eksport tych wyrobów i dostarcza dewiz na zakup innych produktów, do wytworzenia których gospodarka Polski jest mniej predysponowana. Zasada koncentracji środków polega na kierowaniu w obrębie całej gospodarki środków inwestycyjnych i surowców występujących w minimalnych ilościach przede wszystkim do działów wybranych do intensywnego rozwoju. W poszczególnych gałęziach stosowanie tej zasady sprowadza się do koncentrowania środków finansowych rzeczowych w kompleksach gospodarczych kompleksy inwestycyjno-pro-dukcyjne i do szybkiego ich uruchomienia i modernizacji lub rozbudowy w celu osiągnięcia w jak najkrótszym czasie efektów produkcyjnych. Zasada wewnętrznej zgodność i oznacza konieczność uzgadniania planów finansowych z planami rzeczowymi, planów produkcji krajowej z planem handlu zagranicznego, planów poszczególnych gałęzi między sobą, a w przedsiębiorstwach planów produkcji z planem zaopatrzenia i zbytu, planem inwestycyjnym itp. Realizując tę zasadę posługiwać się można różnymi metodami, m. in. metodą bilansową i metodą przepływów międzygałęziowych analiza nakładów i wyników produkcji. Zasada ekonomiczno-finan-sowego działania wymaga oparcia decyzji gospodarczych na zasadach rachunku ekonomiczno-finansowego. Odnosi się to zarówno do działalności eksploatacyjnej, Jak i do działalności inwestycyjnej oraz importu i eksportu, które powinny być podporządkowane kontroli rozrachunku gospodarczego. Rozrachunek gospodarczy powinien ponadto być stosowany nie tylko w przedsiębiorstwach, lecz również w większych organizacjach gospodarczych, jak kombinaty i zjednoczenia.